«الْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دِینَکمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیکمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکمُ الْإِسْلامَ دِیناً فَمَنِ اضْطُرَّ فِی مَخْمَصَةٍ غَیرَ مُتَجانِفٍ لِإِثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ»[۱]
ترجمه
امروز،(روز هجده ذی الحجّه، عید غدیر) کافران از(زوال) دین شما مأیوس شدند، پس، از آنان نترسید و از من بترسید. امروز دینتان را برای شما کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان «دین» برایتان برگزیدم.
نکته ها
امام باقر علیه السلام فرمودند: «ولایت، آخرین فریضه الهی است سپس آیۀ«الْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دِینَکمْ» را تلاوت فرمودند».[۲]
بت ها، مجسمه هایی بود که شکل داشت؛ امّا «نصب»، سنگ های بی شکلی بود که اطراف کعبه نصب شده بود و در برابرش قربانی می شد و خون قربانی را بر آن می مالیدند.
در آیۀ ۱۰۹ سوره بقره، تمایل کفّار نسبت به انحراف مسلمانان از راه خودشان مطرح شده است. خداوند فرمان داد: شما اغماض کنید تا امر الهی برسد. پس مسلمانان منتظر حکم قاطعی بودند که کفّار را مأیوس سازد، تا این که آیۀالْیوْمَ أَکمَلْتُ...نازل شد.
غدیر در قرآن
دو مطلب جدای از هم در این آیه بیان شده است، یک مطلب مربوط به تحریم گوشت های حرام، مگر در موارد اضطرار و مطلب دیگر مربوط به کامل شدن دین و یأس کفّار که این قسمت کاملًا مستقلّ است، به چند دلیل:
الف:یأس کفّار از دین، به خوردن گوشت مردار یا نخوردن آن ارتباطی ندارد.
ب:روایاتی که از طریق شیعه و سنی در شأن نزول آیه آمده، در مقام بیان جملۀ«الْیوْمَ یئِسَ الَّذِینَ کفَرُوا» و «الْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دِینَکمْ» است، نه مربوط به جملات قبل و بعد از آن، که درباره احکام مردار است.
ج:طبق روایات شیعه و سنّی، این قسمت از آیه: الْیوْمَ أَکمَلْتُ...پس از نصب علی بن ابی طالب علیهما السلام به امامت در غدیرخم نازل شده است.
د:غیر از دلائل نقلی، تحلیل عقلی نیز همین را می رساند، چون چهار ویژگی مهم برای آن روز بیان شده است:
ویژگی های روز عید غدیر خم
۱-روز یأس کافران، ۲- روز اکمال دین، ۳- روز اتمام نعمت الهی بر مردم، ۴- روزی که اسلام به عنوان «دین» و یک مذهب کامل، مورد پسند خدا قرار گرفته است.
حال اگر وقایع روزهای تاریخ اسلام را بررسی کنیم، هیچ روز مهمی مانند: بعثت، هجرت، فتح مکه، پیروزی در جنگ ها و...با همۀ ارزشهایی که داشته اند، شامل این چهار صفت مهم مطرح شده در این آیه نیستند؛ حتّی «حجّة الوداع» هم به این اهمیت نیست؛ چون حج، جزئی از دین است، نه همۀ دین.
*امّا بعثت، اوّلین روز شروع رسالت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله است که هرگز نمی توان گفت روز اوّل بعثت، دین کامل شده است.
*امّا هجرت، روز هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله به فرمان خداست، روز حملۀ کفّار به خانه پیامبر است، نه روز یأس آنان.
*امّا روزهای پیروزی در جنگ بدر و خندق و...تنها کفّاری که در صحنۀ نبرد بودند، مأیوس می شدند، نه همۀکفار، در حالی که قرآن می فرماید: الْیوْمَ یئِسَ الَّذِینَ کفَرُوا...
همه کفّار مأیوس شدند.
*امّا حجّة الوداع که مردم آداب حج را در محضر پیامبر صلی الله علیه و آله آموختند، تنها حج مردم با آموزش پیامبر کامل شد، نه همۀ دین در حالی که قرآن می فرماید: «الْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دِینَکمْ»
*امّا غدیرخم روزی است که خداوند فرمان نصب حضرت علی را به جانشینی پیامبر صلی الله علیه و آله صادر کرد، تنها آن روز است که چهار عنوان ذکر شده در آیه «أَکمَلْتُ، أَتْمَمْتُ، رَضِیتُ، یئِسَ الَّذِینَ کفَرُوا» با آن منطبق است.
*امّا یأس کفّار، به خاطر آن بود که وقتی تهمت و جنگ وسوء قصد بر ضد پیامبر، نافرجام ماند، تنها امید آنها مرگ پیامبر صلی الله علیه و آله بود. نصب علی بن ابی طالب علیهما السلام به همه فهماند که اگر آن حضرت پسری می داشت، بهتر از علی نبود و با مرگ او دین او محو نمی شود؛ زیرا شخصی چون علی بن ابی طالب علیهما السلام جانشین پیامبر صلی الله علیه و آله و رهبر امّت اسلام خواهد بود. اینجا بود که همۀ کفّار مأیوس شدند.
*امّا کمال دین، به خاطر آن است که اگر مقرّرات و قوانین کامل وضع شود، لیکن برای امّت و جامعه، رهبری معصوم و کامل تعیین نشود، مقرّرات ناقص می ماند.
*امّا اتمام نعمت، به خاطر آن است که قرآن بزرگ ترین نعمت را نعمت رهبری و هدایت معرّفی کرده است، اگر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از دنیا برود و مردم را بی سرپرست بگذارد، کاری کرده که یک چوپان نسبت به گله نمی کند. چگونه بدون تعیین رهبری الهی نعمت تمام می شود.
*امّا رضایت خداوند، برای آن است که هرگاه قانون کامل و مجری عادل به هم گره بخورد، رضایت پروردگار حاصل می شود.
اگر هر یک از اکمال دین، اتمام نعمت، رضایت حقّ و یأس کفّار به تنهایی در روزی اتفاق افتد، کافی است که آن روز از «ایام اللّه» باشد. تا چه رسد به روزی مثل غدیر، که همۀ این ویژگی ها را یک جا دارد. به همین دلیل در روایات اهل بیت علیهم السلام عید غدیر از بزرگ ترین اعیاد به شمار آمده است.
آثار اشیا، گاهی مترتّب بر جمع بودن همه اجزای آن است، مثل روزه که اگر یک لحظه هم پیش از اذان، افطار کنیم، باطل می شود، از این جهت کلمه «تمام» به کار رفته است: «أَتِمُّوا الصِّیامَ إِلَی اللَّیلِ» و گاهی به گونه ای است که هر جزء، اثر خود را دارد، مثل تلاوت آیات قرآن که کمالش در تلاوت همۀ آن است و هر قدر هم خوانده شود، ثواب دارد. گاهی بعضی اجزا به گونه ای است که اگر نباشد، یک مجموعه ناقص است، هر چند همۀ اجزای دیگر هم باشد، مثل خلبان و راننده که هواپیما و ماشین بدون آنها بی ثمر و بی فایده است. رهبری و ولایتِ حقّ هم چنین است، چون انسان را با خدا گره می زند و بدون آن، آفریده ها و نعمت ها به نقمت تبدیل می شود وانسان را به خدا نمی رساند.
پیام ها
۱- کفّار از دینِ کامل می ترسند، نه از دینی که رهبرش تسلیم، جهادش تعطیل، منابعش تاراج و مردمش متفرّق باشند. الْیوْمَ یئِسَ...الْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دِینَکمْ
۲- اگر کفّار از شما مأیوس نشده اند، چه بسا نقصی از نظر رهبری در دین شماست. الْیوْمَ یئِسَ...الْیوْمَ أَکمَلْتُ
۳- دین بدون رهبر معصوم، کامل نیست. «أَکمَلْتُ لَکمْ دِینَکمْ»
۴- قوام مکتب به رهبری معصوم است و تنها با وجود آن، کفّار مأیوس می شوند، نه با چیز دیگر. الْیوْمَ یئِسَ الَّذِینَ کفَرُوا...الْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دِینَکمْ
۵- همۀ نعمت ها بدون رهبری الهی ناقص است. الْیوْمَ...أَتْمَمْتُ عَلَیکمْ نِعْمَتِی
۶- نصب علی علیه السلام به امامت، اتمام نعمت است، «أَتْمَمْتُ عَلَیکمْ نِعْمَتِی» و رها کردن ولایت او کفران نعمت و ناسپاسی نعمت و عواقب بدی دارد. [۳] «فَکفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذاقَهَا اللَّهُ لِباسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ بِما کانُوا یصْنَعُونَ»
۷- اسلام بی رهبر معصوم، مورد رضای خدا نیست. الْیوْمَ...رَضِیتُ لَکمُ الْإِسْلامَ
پی نوشت ها
[۱] سوره مائدة، آيه ۳
[۲] كافى، ج ۱، ص ۲۸۹.
[۳] نحل، ۱۱۲.
منبع : تفسیر نور، ج ۲، ص۲۳۴
