بسم الله الرحمن الرحیم
شیخ محمود شلتوت و فتوای تاریخی ایشان
علامه شیخ محمود شلتوت: رئیس سابق الازهر
« به هنگام ریاست دانشگاه الازهر فرصتی فراهم گشت كه فتوائی دایر بر جواز پیروی از مذاهب ریشه دار و اصیل اسلامی كه شیعه دوازده امامی هم جزو آنهاست ، صادر نمایم»
این فتوا در سال 1378 هـجری قمری در هفدهم ربیع الاول ، روز میلاد امام همام جعفربن محمد الصادق (ع) بنیانگذار مكتب شیعه جعفری، در حضور نمایندگان مذهب شیعه امامی و شیعه زیدی و مذاهب شافعی، حنبلی، مالكی، حنفی، به دست شیخ محمود شلتوت رئیس فقید دانشگاه الازهر صدور یافت.
انگیزه شیخ محمود شلتوت در صدور فتوی
مرحوم میرزا خلیل كمره ای می نویسد:
اینجانب و هیئت همراه در سفر به مصر در دو نوبت با شیخ جامع ازهر محمود شلتوت دیدار داشتیم، یك نوبت در جامع ازهر و یك نوبت در منزل شخصی ایشان در این دیدار شیخ الازهر ما را از حقایق اموری مطلع فرمود و رازی را فاش كرد كه پایه مداخله بیگانگان و تأثیر نفوذ آنان را در امور ممالك شرق حتی در امور بین مذاهب اسلام ، روشن می ساخت.
عظیم مصر فرمود:
« من از دیر زمانی حدود سی سال قبل در صدد دیدن فقه امامیه بر آمدم و از عراق و ایران كتابهای فقهی امامیه را خواستم ولی تا این اخیر كه مصر از زیر زنجیر استعمار بیرون آمد كتابها نمی رسید و سانسور می شد تا بعد از فتح كانال كتب شما آمد و من مطالعه كردم ، حجت بر من تمام شد و آن فتوی را دادم بدون اینكه تحت تأثیر هیچ مقامی یا سخنی بروم»
شیخ محمد جواد مغنیه می گوید:
« در یكی از سفرهایم به مصر از علامه شلتوت دیدار كردم در حالی كه جمعی از بزرگان دانشگاه ازهر نیز در محضرش بودند، از انگیزه فتوایش بر جواز تعبد به مذهب جعفری جویا شدم وی پاسخ داد:
«خدا می داند در مورد این فتوی انگیزه های سیاسی و اجتماعی و غیره نداشتم. من در مقام استنباط احكام فقهی وقتی بعضی از دلائل فقه شیعه را مورد دقت و نظر عمیق قرار دادم مشاهده كردم كه دلائل این فقه از قوت و متانت و ظرافت خاصی بر خوردار است، و این امر باعث شد كه فتوایی بر جواز پیروی از مذهب شیعه را صادر نمایم،و من خود در بعضی مسائل فقهی بر اساس فقه مذهب جعفری فتوی داده ام.
آنگاه شیخ محمود شلتوت رو به حاضران كرد و گفت:
بر شماست كه كتابهای شیعه را با دقت مورد مطالعه قرار دهید.
متن(عربی) فتوی شیخ محمود شلتوت
إن بعض الناس یرى أنه یجب على المسلم لكی تقع عباداته و معاملاته على وجه صحیح أن یقلد أحد المذاهب الأربعة المعروفة و لیس من بینها مذهب الشیعة الإمامیة و لا الشیعة الزیدیة فهل توافقون فضیلتكم على هذا الرأی على إطلاقه فتمنعون تقلید مذهب الشیعة الإمامیة الاثنا عشریة مثلا.
فأجاب فضیلته:
1 ـ إن الإسلام لا یوجب على أحد من أتباعه اتبّاع مذهب معین بل نقول إن لكل مسلم الحق فی أن یقلد بادئ ذی بدء أی مذهب من المذاهب المنقولة نقلا صحیحاً و المدونة أحكامها فی كتبها الخاصة و لمن قلد مذهباً من هذه المذاهب أن ینتقل إلى غیره ـ أی مذهب كان ـ و لا حرج علیه فی شیء من ذلك .
2 ـ إن مذهب الجعفریة المعروف بمذهب الشیعة الإمامیة الاثنا عشریة مذهب یجوز التعبد به شرعا كسائر مذاهب أهل السنة .
فینبغی للمسلمین أن یعرفوا ذلك ، و أن یتخلصوا من العصبیة بغیر الحق لمذاهب معینة ، فما كان دین الله و ما كانت شریعته بتابعة لمذهب ، أو مقصورة على مذهب ، فالكل مجتهدون مقبولون عند الله تعالى یجوز لمن لیس أهلا للنظر و الاجتهاد تقلیدهم و العمل بما یقررونه فی فقههم ، و لا فرق فی ذلك بین العبادات و المعاملات.
ترجمه فتوای تاریخی شیخ محمود شلتوت،
شیخ جامع الازهر، در مورد جواز پیروی از مذهب شیعه امامی.
از معظم له سؤال شد :
عده ای ا ز مردم معتقدند که هر فرد مسلمان برای آنکه عبادات و معاملاتش صحیح انجام گیرد ، باید تابع احکام یکی از مکتبهای معروف چهارگانه باشد و در میان این مکتبهای چهارگانه نامی از مکتب شیعه امامی و شیعه زیدی برده نشده است . آیا جنابعالی با این نظر کاملا موافقید که مثلا پیروی از مکتب شیعه امامیه اثنی عشری مغایرتی با دین ندارد؟
آن جناب پاسخ دادند :
آیین اسلام هیچ یک از پیروان خود را ملزم به پیروی از مکتب معینی ننموده ، بلکه هر مسلمانی می تواند از هر مکتبی که بطور صحیح نقل شده و احکام آن در کتب مخصوص به خود مدون گشته پیروی نماید و کسی که مقلد یکی از این مکتبهای چهارگانه باشد می تواند به مکتب دیگری ( هر مکتبی که باشد ) منتقل شود .
مکتب جعفری، معروف به مذهب امامی اثنی عشری ، مکتبی است که شرعا پیروی از آن مانند پیروی از مکتبهای اهل سنت جایز می باشد . بنابراین سزاوار است که مسلمانان این حقیقت را دریابند و از تعصب ناحق و ناروایی که نسبت به مکتب معینی دارند دوری گزینند ، زیرا دین خدا و شریعت او تابع مکتبی نبوده و در احتکار و انحصار مکتب معینی نخواهد بود .بلکه همه صاحب مذهبان ، مجتهد بوده و اجتهادشان مورد قبول درگاه باری تعالی است و کسانی که اهل نظر و اجتهاد نیستند، می توانند از هر مکتبی که مورد نظرشان است تقلید نموده و از احکام فقه آن پیروی نمایند و در این مورد فرقی میان عبادات و معاملات نیست .
امضا : محمود شلتوت
نامه شیخ بزرگ، محمودشلتوت به آیت الله بروجردی
بسم الله الرحمن الرحیم
السید صاحب السماحۀ الاخ الجلیل الامام البروجردی
سلام و درود خدا بر شما باد. اما بعد، من همواره جویای صحت وسلامت آن سید جلیل القدر و برادر بزرگوار بوده و از خدا می خواهم كه آن جناب پیوسته مصدر برکات برای مسلمانان و وحدت کلمه میان آنان باشند. خداوند بر طول عمرتان بیفزاید، وبا نصرت خود شما را گرامی دارد.
سفر برادر جناب علامه عالیقدر استاد قمی ـ اَیَّدَهُ اللهُ فِی جَهَادِهِ اَلمشکُور ـ (به ایران) فرصت مغتنمی بود تا برای جنابعالی نامه ای بنویسم، و از کوشش شما تقدیر نمایم، و از خدای قادر متعال بخواهم آرمانهایی که برای مسلمین دارید بر آورید، و شما را برای تلاش و کوششی که در راه جمع کلمه مسلمین و الفت میان دلهای آنان بکار می برید، توفیق عنایت فرماید. وبشارت می دهم که گامهای شما در راه تقریب، گامهایی که می دانم در راه تأیید کامل آن بر می دارید، و از آن پشتیبانی می کنید و به آن عنایت و اهتمام می ورزید، مایه رستگاری و سیر به سوی خداوند متعال است.
باری جمع برگزیده ای از رجال ما در الازهر و برادران ما که در راه تقریب کمال جهاد را مبذول می دارند با ایمان پاک با ما همکاری و به وظیفه دینی خود به خاطر دین و رسالت انسانی رفیعی که به عهده دارند، عمل می کنند.
من امیدوارم که برادر عزیزم جناب آقای قمی بزودی به سوی ما باز گردند تا با شنیدن خبر سلامتی شما خوش وقت شویم، و نظریات شما را در مورد آرمان مشترکی که داریم، دریافت کنیم.
بسیاری از امور را برای جناب برادرم توضیح داده ام، و از ایشان خواهش کرده ام که آنها را مفصلاً به شما ابلاغ دارند.
از خدا می خواهیم که ما را در راه رضای خود جمع کند، و همواره ارتباط دلهای ما را برای عمل در راه الهی پایدار بدارد.
اِنَّهُ سَمِیعُ الدُّعَاء لَطِیفٌ لِمَا یَّشَاءوالسلام علیکم و رحمۀ الله وبرکاته.
رئیس دانشگاه الازهر
محمود شلتوت
به تاریخ24ذی القعده 1379 - مطابق با 19 می 1960م
سلام و درود خدا بر شما باد، امیدواریم ، از صحت و عافیت و بهترین چیزی كه برای شما دوست داریم، بر خوردار باشید. اما بعد،خطابه ای كه قبل از ترك مصر برای ما فرستادید، اثر عظیمی در نفس من بجای گذاشت ، تقدیر شما از عمل صالحی كه ما برای آن قیام كرده ایم،در آن به چشم می خورد، واحساس شما بدون شك احساسی صادقانه بود، همچنانكه تقدیر شما در سخنانتان از جناب برادر علامه قمی اثر فراوانی در نفس من و نفس آقایان علمای اینجا داشت، امید است كه همه ما در راه مصالح امت اسلامی بكوشیم و خداوند این تعاون و همیاری ار مصداق این آیه قرار دهد كه والذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا و ان الله لمع المحسنین
كسانی كه در راه ما بكوشند ما راهمان را به آنان نشان خواهیم داد و مسلما خداوند با نیكوكاران است.
والسلام علیکم و رحمۀ الله وبرکاته.
شیخ الجامع الازهر
محمود شلتوت
به تاریخ 24ذی القعده 1379
مطابق با 19 می 1960م
تاییدیه فتوای شیخ محمود شلتوت توسط دكتر محمد فهام شیخ الازهر
نظریه شیخ محمد فهام ، رئیس سابق دانشگاه الازهر راجع به فتوای تاریخی شیخ محمود شلتوت در مورد جواز پیروی از مذهب شیعه :
" من از جمله کسانی هستم که به شیخ محمود شلتوت به دیده تحسین می نگرم . نسبت به اخلاق ، علم، وسعت اطلاع و مهارت وی در ادبیات و تفسیر قرآن و تحقیقاتش در اصول فقه و چنین شخصیتی به جواز پیروی از مذهب شیعه فتوی داده و هیچ تردیدی ندارم که او با فتوای آشکار خود بر اساس اعتقاد من فتوی داده است .
و در حقیقت ما مامور به نزدیک شدن و همبستگی هستیم :
" و اعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا " و من با مسافرتی که به کشورهای اسلامی داشتم به تمایل شدید علمای اسلامی نسبت به تقارب و همبستگی میان برادران مسلمان سراسر جهان پی بردم و از خدا می خواهم که مسلمانان را موفق بدارد که به تقارب و همبستگی مخصوصا در عصر حاضر نائل گردند .
و رحم الله الشیخ شلتوت الذی التفت الی هذا المعنی الکریم فخلد فی فتواه الصریحة الشجاعة حیث قال ما مضمونه : بجواز العمل بمذهب الشیعه الامامیة باعتباره مذهبا فقیها اسلامیا یقوم علی الکتاب و السنة و الدلیل الاسد و اسأل الله ان یوفق العاملین علی هذا الفتح القویم فی التقریب بین الاخوة فی العقیدة الاسلامیة الحقة " و قل اعملوا فسیر الله عملکم و المؤمنون و آخر دعوانا ان الحمد لله رب العالمین ".(محمد الفحام شیخ الازهر،21/ من شهر ذی القعده / 1397 هـ)
تاییدیه فتوای شیخ محمود شلتوت توسط استاد عفیف عبدالفتاح طباوه
و مما یثلج الصدر انه قامت فی القاهرة منذ اکثر من عشرین عاما دعوة للتقریب بین المذاهب الاسلامیة : السنة و الشیعة وکان شعارها : ( إن هذه امتکم امة واحدة و انا ربکم فاعبدون ) و قد أثمرت هذه الدعوة ثمارا حسنة و قد رأینا ثمارها فی الازهر الشریف حیث قرر دراسة فقه المذاهب الاسلامیة سنیها و شیعیها دراسة تعتمد علی الدلیل و البرهان و تخلو من التعصب کما انه عند تکوین مجمع البحوث الاسلامیة فی القاهرة ، حرص القیمون علیه ان یکون اعضاؤه ممثلین لمختلف المذاهب الاسلامیة .
کما رأینا بوادر ذلک التقارب فی فتوی شیخ الجامع الازهر فضیلة الاستاذ محمود شلتوت حیث نشر فتوی جواز التعبد علی المذاهب الاسلامیة الثابتة الاصول المعروفة المصادر و منها : مذهب الشیعة الامامیة .
مایه خوشوقتی است که پیش از بیست سال قبل دعوت تقریب بین مذاهب اسلامی بر پا گشته مذاهب سنی و شیعه و شعارش " إن هذه امتکم امة واحدة و انا ربکم فاعبدون " و این دعوت ثمرهای نیکویی داده که ما آنها را در الازهر شریف دیدیم که تدریس فقه مذاهب اسلامی سنی و شیعه در آن مقرر گردید که بر پایه دلیل و برهان و خالی از تعصب ، همچنین یکی دیگر از آثار آن مجمع تحقیقات اسلامی در قاهره بود که اعضاء آن نمایندگان مذاهب مختلف اسلامی بود همچنانکه از نتایج این تقارب و همبستگی را در فتوای شیخ جامع الازهر ، استاد با فضیلت محمود شلتوت مشاهده کردیم که فتوای جواز تعبد طبق مذاهب اسلامی که اصولشان ثابت و مصادرشان شناخته شده است از جمله مذهب شیعه امامی را انتشار داد .
تاییدیه فتوای شیخ محمود شلتوت توسط شیخ الازهر ، جاد الحق
شیخ فقید الازهر، جاد الحق در دیدار با علمای شیعه اظهار داشت :
" ما اهل سنت سابقا یکدیگر را تکفیر می کردیم ، ولی امروزه این تعصب پایان پذیرفت و ما همگی یکدیگر را بر حق می شماریم . و این چیزی است که دعوت کنندگان تقریب پذیرفت و ما همگی یكدیگر را بر حق می شماریم . و این چیزی است كه دعوت كنندگان تقریب بین مذاهب اسلامی و یاران دار التقریب در راه آن می کوشند تا روح صلح و دوستی میان شیعه و اهل سنت برقرار گردد و فتوای شیخ شلتوت نمونه ای از این روحیه است .6
تاییدیه فتوای شیخ محمود شلتوت توسط عبدالحلیم محمود ، شیخ الازهر
شیخ عبدالحلیم محمود یکی از دوستان دارالتقریب و نویسندگان مجله آن ، رسالة الاسلام ، بود .
ایشان به هنگام ریاست الازهر شریف ، رسما اعلام داشتندکه :" الازهر نسبت به برادران امامیمان و برادران زیدیمان ، جز پیام دوستی کامل ندارد و ما اکنون در دوره ای بسر می بریم که در آن مردم را به وحدت و برادری دعوت می کنیم و اگر رخدادی در اینجا یا آنجا رخ دهد ، ما و شما در اصلاح آن می کوشیم . همگی در راه صلح و دوستی و محبت گام بر می داریم .
و آن کلمه تفرقه انگیزی که در کتاب مذکرة التوحید آمده ان شاء الله اصلاح خواهد شد و امیدواریم که شما هم همین عمل را در آنجا انجام دهید ( و از نشر مطالب تفرقه انگیز در کتابها جلوگیری می کنید ).
تلاش کوشندگان در راه وحدت در پیشگاه خدا مشکور باد .
تاییدیه فتوای شیخ الازهر محمود شلتوت توسط محمد الغزالی- رهبر اخوان المسلمین مصر
من معتقدم که فتوای استاد بزرگ شیخ محمود شلتوت ، گام وسیعی در این میدان است که مایه امیدواری تمام زمامداران و علمای با اخلاص و تکذیب آنچه را است که مستشرقین انتظار دارند ، مستشرقینی که انتظار می کشند که کینه و نفاق ، این امت را قبل از رسیدن به اتحاد وهمبستگی از میان بر دارد .
و این فتوی به نظر من نخستین گام در این راه است . نخستین گام برای یکپارچگی و جمع کردن مسلمانان تحت عنوان اسلام که خداوند آنرا کامل گردانیده و آنرا به عنوان بهترین دین برای ما برگزیده است .
و همچنین سرآغاز عمل به رسالتی است که عزت و سربلندی مومنین را باز می گرداند و مایه رحمت جهانیان می گردد .
مسلما بدبینی ها و خرافات ، توده اهل سنت و شیعه را به پستی می کشاند و اختلاف و دو دستگی ، همگی را از حقیقت و زندگی دور می سازد .
دنیا به سرعت رو به آزادی ( از قیود ) می شتابد و در نردبان ترقی مادی محض بالا می رود و به عقب افتادگان ( و فرو رفتگان در اختلاف و خرافات ) همچون موجوداتی دیگر می نگرد .
تاییدیه شیخ عبدالوهاب عبداللطیف استاد جامع الازهر
فقه اسلامی برای همه مکلفین شریعت واحدی است که مردم همه کشورها با اختلاف آرا به آن متعبدند . ای کاش شیعه و اهل سنت ، معلومات خود را با هم مبادله می کردند تا این دو دریای فقه به هم بپیوندند و از آن دو مروارید و مرجان آشکار شود .
تایید شیخ باقوری وزیر سابق اوقاف مصر
اختلاف میان سنیان و شیعیان اختلافی است که بیشتر آن ، از روی بی اطلاعی جمهور هر دو دسته از یکدیگر است . انتشار فقه شیعه در میان اهل سنت و انتشار فقه اهل سنت در میان شیعیان ، بهترین وسیله برای از بین رفتن اختلاف میان آنان است . آنگاه اگر اختلافی هم باشد همراه با احترام به یکدیگر خواهد بود .
تاییدیه فتوای شیخ الازهر محمود شلتوت توسط شیخ محمد متولی شعراوی ، وزیر اوقاف و امور الازهر
شیعه دوازده امامی به امامت جعفر الصادق بن محمد بن علی زین العابدین بن الحسین بن علی بن ابیطالب، از استادان « ابوحنیفه» رضی الله عنهم جمیعا. این گروه که به نام امامیه جعفریه و از پیروان مذاهب پاکیزه شناخته شده اند همانهایی هستند که شیخ مرحوم ما محمود شلتوت رئیس الازهر فتوی مشهور خود را در خصوص صحت پیروی از مذهبشان صادر نمود و در بیان علت صدور این فتوی گفت : شیعه امامیه یکی از مذاهب اسلامی است که از اصول ثابت و مصادر شناخته شده برخوردار است و از راه مورد اتباع مومنان پیروی می کند .
آری ، در مصر دسته ای از احکام شیعه دوازده امامی از جمله بعضی از احکام طلاق و قول به وصیت واجب در میراث ، در قوانین احوال شخصیه مورداستفاده قرار گرفته است .
رأی الشیخ الشعراوی فی الشیعه :
الشیعة الامامیة الاثنی عشریة و امامهم جعفر الصادق بن محمد بن علی زین العابدین بن الحسین بن علی بن ابی طالب و هو احد استاذة الامام ابی حنیفة رضی الله عنهم جمیعا ، و هولاء الامامیة الجعفریة الذین نوضح انهم من ارباب المذاهب الفقهیة ، هم الذین اصدر شیخنا المرحوم شیخ الازهر محمود شلتوت فتواه المشهورة فی صحة التعبد علی مذهبهم ، معللا ذلک بانه من المذاهب الاسلامیة الثابتة الاصول ، المعروفة المصادر ، المتبعة السبیل المؤمنین .
نعم :
لقد اخذنا مصر طائفة من الاحکام فی قوانین الاحوال الشخصیة عن الشیعة الامامیة الاثنی عشریة و منها بعض احکام الطلاق و القول بالوصیة الواجبة فی المیراث.(الاهرام – السنة 103-العدد32932)
تاییدیه فتوای شیخ محمود شلتوت توسط دکتر نصر فرید واصل ، مفتی مصر (به مناسبت نوزدهمین سالگرد انقلاب اسلامی)
انه یحق لأی مسلم أن یتعبد الی الله عزو جل وفقا لمذهب الامام جعفر الصادق الشیعی مثلما یتعبد وفقا للمذاهب الاربعة الاخری ، و اکد ان الاختلاف التی یتخذها البعض مبررا للهجوم علی الشیعة لا اصل لها ، فالفوارق بین المذهب الشیعی و باقی المذاهب لیست سوی فوارق طبیعیة کالموجودة بین مذاهب الاحناف و المذهب الحنبلی مثلا ، ضربنا له مثلا بتأدیة الشیعة لثلاثة فروض فقط بدلا من خمسة ، و هی صلاة الفجر ثم الظهر و العصر فی وقت واحد ، ثم المغرب و العشا فی وقت واحد و قال لنا المفتی : المذهب المالکی أجاز ذلک مثلا ، و هذا یدل علی أن الخلاف موجود فی امور اتفقت معهم فیها بعض المذاهب ، و الخلاف الوحید ینحصر فی اعتراف الشیعة بزواج المتعة فی حین تحرمه باقی المذاهب .
اعتراف المفتی یعید للتطبیق فتوی الشیخ محمود شلتوت شیخ الازهر الاسبق ، الذی اعترف فی الخمسینیات بالمذهب الشیعی .
سزاوار است برای هر مسلمانی که تعبد داشته باشد به سوی خدای عزوجل ، طبق مذهب شیعه امام جعفر صادق همچنان که می تواند مراسم عبودیت خدا را طبق دیگر مذاهب چهارگانه به جا آورد .
مسلما اختلافاتی که بعضی آنها را وسیله هجوم به شیعه قرار می دهند ، بی پایه است و فرق میان مذهب شیعه و سایر مذاهب ، فرقه ای طبیعی مانند اختلاف موجود میان مذاهب احناف و مذهب حنبلی به عنوان مثال است مثلا شیعه در سه نوبت به جای پنج نوبت نماز می خواند نماز صبح ، نماز ظهر و عصر در یک وقت و نماز مغرب و عشا در یک وقت و مفتی مذهب مالکی هم این را اجازه داده ، و این نشانگر آن است که اختلاف موجود در اموری است که بعضی از مذاهب اهل سنت با شیعه همراه است و اختلاف منحصر به فرد منحصر به ( چند مسئله معدود است از جمله ) شیعیان ازدواج موقت را جایز و سایر مذاهب آن را حرام می دانند ."
فتوای مفتی معاصر مصر مطابق با فتوای شیخ اسبق الازهر مصر محمود شلتوت در مورد جواز عمل به مذهب شیعه است.
