علامه شهید سید اسماعیل بلخی، یکی از این ژرف‌اندیشان وحدت‌نگر است که همواره برای احیای اخوت دینی در افغانستان، تلاش کرده و به صورت گسترده محورها، راه‌کارها، موانع و پیامدهای آن را شفافیت بخشیده و بررسی نموده است.
شهید بلخی علت اصلی تفرقه مسلمین را فاصله گرفتن از تعالیم قرآن میداند، از این رو در خطابه‌ها و اشعارش مسلمانان را به اتحاد و همبستگی فرا میخواند و یکی از راههای اساسی رشد و تکامل اجتماعی و سعادت امت اسلامی را درسایه اتحاد می داند.
اتحاد جهان اسلام بعد از سید جمال الدین اسدآبادی یکی از دغدغه‌های مهم هر مسلمان متعهد و دلسوز در کشورهای اسلامی بوده است؛ اما در افغانستان که بیش از هرکشوری اتحاد مسلمانان ضرورت داشته، کسی که بیش از همه در راه تحقق آن‌مبارزه کرد و در جهت آگاهی و اتحاد مسلمانان پانزده سال شرایط سخت زندان را نیز تحمل کرد، شهید سید اسماعیل بلخی(۱۲۹۹- ۱۳۴۷ش) است.
حدود ۵۰۰۰ بیت شعر از ایشان باقی مانده است که بیش از یک سوم آن به مقوله وحدت اختصاص دارد و در مجموعه سخنرانی‌های باقی مانده از وی روی مسأله وحدت امت اسلامی بسیار تأکید شده است.
بلخی علل عقب ماندگی مسلمانان را تفرقه و نفاق میداند و در سخنرانی های خود فریاد می زد: «بارها داد زدم، که کشورهای اسلامی اگر عقب ماندگی داشته باشد، به همین درد بی درمان تفرقه گرفتار بوده است، همین دردی است که سال‌ها یک‌دیگر خود را شیعه و سنّی گفته جدا کردیم. این مصیبت را دشمن ما در بین ما مسلمان‌ها انداخته است…».
او خطاب به مسلمانان شیعه و سنی ضرورت اتحاد و همبستگی مسلمانان را مطرح کرده، دخالت بیگانگان را علت تشدید اختلافات میداند: «همه ما مسلمان هستیم و اختلاف شیعه و سنی نمی‌تواند و نباید در ارکان اسلامیت ما تزلزل وارد کند.
