سید ابراهیم رئیسی ظهر امروز دوشنبه در دیدار علی الصادق علی، سرپرست وزارت امور خارجه سودان، با اشاره به حمایت جمهوری اسلامی ایران از استقرار دولت قوی در سودان و تمامیت ارضی آن کشور، از درخواست سودان برای احیای روابط تهران-خارطوم استقبال کرد و آن را زمینه‌ساز جبران فرصت‌های از دست رفته و خلق فرصت‌های جدید دانست.

رئیس جمهور در این دیدار همچنین با اشاره به ظرفیت‌های موجود در دو کشور و اراده متقابل مسئولان برای ارتقای تعاملات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی،‌ تبادل سفرا و بازگشایی سفارتخانه‌ها در تهران و خارطوم را زمینه مناسبی برای احیا و توسعه روابط دو کشور دانست.

رئیسی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به تحولات اخیر منطقه و تاکید بر اینکه فاصله‌گذاری کشورها با رژیم صهیونیستی از سیاست‌های اصولی جمهوری اسلامی ایران است، افزود: غفلت برخی کشورهای اسلامی از این سیاست اصولی جمهوری اسلامی ایران خسارات سنگینی به امت اسلامی تحمیل کرده است.

رئیس جمهور با بیان اینکه رژیم جنایتکار صهیونیستی که همواره با ایجاد فتنه و توطئه به دنبال ایجاد اختلال در مسیر حرکت مسلمانان بوده است، هیچگاه نمی‌تواند دوست کشورهای اسلامی و علاقمند به رشد و توسعه ملت‌های مسلمان باشد، اقدام برخی کشورهای اسلامی در عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی را مغایر با هویت و ماهیت این کشورها دانست و افزود:‌ امروز پرسش بزرگ امت اسلامی از برخی کشورهای اسلامی این است که چگونه به رغم این حجم از جنایتگری و کودک‌کشی رژیم صهیونیستی هنوز رابطه خود با این رژیم را حفظ کرده‌اند، در حالی که اگر این کشورها به قطع روابط خود با صهیونیست‌ها مبادرت می‌کردند امروز شاهد ادامه حملات و بمباران‌ها علیه مردم مظلوم و مسلمان غزه نبودیم.

علی الصادق علی، سرپرست وزارت امور خارجه سودان نیز در این دیدار بر آمادگی کشورش برای احیای روابط سیاسی و دیپلماتیک با جمهوری اسلامی ایران تاکید کرد.

سرپرست وزارت امور خارجه سودان همچنین ضمن تقدیر از حمایت‌های سیاسی جمهوری اسلامی ایران از ملت سودان در مجامع و محافل بین‌المللی، بر علاقمندی کشورش برای توسعه روابط با جمهوری اسلامی ایران تاکید و آمادگی کشورش را برای افزایش همکاری‌های اقتصادی و تجاری با جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد.

در فرازی از دعای ماه رجب می خوانیم «فَاِنَّهُ غَیْرُ مَنْقُوصٍ ما اَعْطَیْتَ»، «وَ زِدْنی مِنْ فَضْلِکَ یا کَریمُ»؛ معنای عامیانه این جمله اینطور می شود که خدایا تو هرچه عطا کردی نقصی ندارد، منتها از باب کرامت خودت برای من از فضلت اضافه کن.

این جمله حداقل دو معنا دارد:
آنچه که ما در اختیار داریم عطای خداست و بی نقص است.
آنچه که بر ما اضافه می شود از معنویت تا مادیات، همگی از باب کرامت و فضل خداست و اساساً نوع بشر محتاج این دو ویژگی خداوند است.

اما درباره معنای «کریم»: این واژه از ریشه «کَرَم» و مصدرش «کرامت» است. این صفت در عربی صفت مشبهه نام دارد؛‌ به خاطر آنکه معنی آن شبیه اسم فاعل است، به آن صفت مشبهه می‌گویند و مهم‌ترین کارکردش این است که ویژگی خاصی را به یک اسم نسبت دهد، به طوری که آن ویژگی همیشگی به نظر برسد. بنابراین کریم بودن، صفت دائمی و غیر قابل تفکیک از خداست. حال باید پرسید «کریم» چه خصلتی دارد؟ شخصی درباره معنای کرامت از امام حسن مجتبی علیه السلام پرسید که «کرم» چیست؟ «فَمَا الْکَرَمُ» امام فرمود: «(1) آغاز به بخشش پیش از درخواست کردن (2) و اطعام دادن در وقت ضرورت و قحطى؛ الِابْتِدَاءُ بِالْعَطِیَّةِ قَبْلَ الْمَسْأَلَةِ وَ إِطْعَامُ الطَّعَامِ فِی الْمَحْلِ» (تحف‎العقول، ص225).

در فرازی از دعای ماه رجب از خداوند درخواست می کنیم «وَ اصْرِفْ عَنّی بِمَسْئَلَتی اِیّاکَ جَمیعَ شَرِّ الدُّنْیا وَشَرِّ الاْخِرَهِ»؛ و بگردان از من به خاطر همان درخواستی که از تو کردم همه شر دنیا و شر آخرت را. اما شرّ دنیا و آخرت چه مصادیقی دارد.

امیرالمؤمنین علیه السلام در روایتی فرمود «وَ شَرُّ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ فى خَصْلَتَیْنِ الفَقْرِ وَ الْفُجورِ»؛ یعنی شر دنیا و آخرت در دو خصلت است: فقر و گناه.

این اشاره امیر مؤمنان علیه السلام درباره مصداق شرّ دنیا و آخرت که همان فقر و فجور است، بیشتر تأثیر در جنبه اجتماعی دارد؛ یعنی در جامعه ای که فقر و فسق و فجور رواج یابد، امیدی به رستگاری نیست. در حکمت 319 نهج البلاغه در بیان امیرالمؤمنین علیه السلام مى خوانیم: «فَإنَّ الْفَقْرَ مَنْقَصَةٌ لِلدّینِ، مَدْهَشَةٌ لِلْعَقْلِ، دَاعِیَةٌ لِلْمَقْتِ»؛ یعنی فقر سبب نقصان دین و مشوش شدن عقل و جلب کینه مى شود و در حکمت 372 آمده است: «إذا بَخِلَ الْغَنِىُّ بِمَعْرُوفِهِ بَاعَ الْفَقِیرُ آخِرَتَهُ بِدُنْیَاهُ»؛ یعنی هرگاه اغنیا از کمک به دیگران بُخل بورزند، فقرا آخرت خود را به دنیایشان مى فروشند. «فاجر» به معنای «هرزگی، فسق، فساد، عیاشی، گناه و زندگی گناه آلود» است. حال چرا از بین این همه خصلت های ناصواب این دو خصلت مصداق شر دنیا و آخرت معرفی شده، جای دقت و تحقیق بیشتری دارد.

در فرازی از دعای ماه رجب می خوانیم «أَعْطِنِى بِمَسْأَلَتِى إِیَّاکَ جَمِیعَ خَیْرِ الدُّنْیا وَجَمِیعَ خَیْرِ الْآخِرَةِ»؛ یعنی خدایا  همه‌ی خیر دنیا و خیر آخرت را به من عطا کن. در این فراز چند نکته قابل توجه است:

اول اینکه خیر دنیا و آخرت عطا شدنی است آن هم از جانب خداوند. دوم اینکه خیر دنیا و آخرت با درخواست و دعا از خداوند حاصل می شود و انسان مؤمن باید دائم از خداوند این موضوع را طلب کند. سوم اینکه دنیا و آخرت کنار یکدیگر مطرح شده است؛ یعنی خیر دنیا متصل به آخرت است. انسان در دنیا باید برای آخرت کار کند و بلکه هر دو را با یکدیگر همسو کند. 

نکتۀ دیگر اینکه باید پرسید مصداق خیر دنیا و آخرت چیست؟ وقتی به احادیث رجوع می کنیم، مصادیق متعددی را می یابیم؛ از جمله آنکه امام صادق علیه‌السلام تقوای خداوند را خیر دنیا و آخرت معرفی کرده، فرمود  «مَنْ یَتَّقِ اللّه‌َ فَقَدْ اَحْرَزَ نَفْسَهُ مِنَ النّارِ بِاِذْنِ اللّه‌ِ وَ اَصابَ الْخَیْرَ کُلَّهُ فِى الدُّنْیا وَ الآخِرَةِ»؛ یعنی هرکه تقواى الهى پیشه کند، خود را به خواست خداوند از آتش حفظ کرده و به همه خیر دنیا و آخرت دست یافته است. 

امیرالمؤمنین علیه‌ السلام نیز راهکار جلب خیر دنیا و آخرت را در خوش خلقی و حُسن نیت مطرح کرده، فرمود «ما اَعْطَى اللّه‌ُ سُبْحانَهُ الْعَبْدَ شَیْئا مِنْ خَیْرِ الدُّنْیا وَ الآخِرَةِ اِلاّ بِحُسْنِ خُلُقِهِ وَ حُسْنِ نیَّتِهِ؛ یعنی خداوند خیر دنیا و آخرت را جز به خاطر خوش اخلاقى و خوش نیتى به بنده نمى‌دهد.»

 پیامبر صلى‌الله‌علیه‌ و آله نیز دو خصلتِ صبر و شکرگزاری را دو مصداق خیر دنیا و آخرت به ما معرفی کردند. در این حدیث می خوانیم «خَصْلَتانِ مَنْ رَزَقَهُما قَدْ اُعْطىَ خَیْرَ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ مَنْ اِذَا ابْتُلىَ صَبَرَ وَ اِذا اُعْطىَ شَکَرَ»؛ یعنی دو خصلت است که به هرکه داده شد، خیر دنیا و آخرت به او داده شده است: 1. هرگاه گرفتار شد صبر کند 2. هرگاه به او عطا شد، شکرگزارى کند.» 

در حدیثی دیگر شخصى از امام کاظم صلى‌الله‌علیه‌ و‌ آله درخواست کرد که در کلامى کوتاه، چیزى به او بیاموزد که با آن خیر دنیا و آخرت را به دست آورد. حضرت فرمودند: خشمگین مشو؛  اِنَّ رَجُلاً سَاَلَ الْعالِمَ اَنْ یُعَلِّمَهُ ما یَنالُ بِهِ خَیْرَ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ وَ لا یُطَوِّلَ عَلَیْهِ فَقالَ لا تَغْضَبْ». 

در فرازی از دعای ماه رجب می خوانیم «یا مَنْ یُعْطِی الْکَثیرَ بِالْقَلیلِ‌»؛ یعنی ای آنکه عطای بسیار می کند در برابر (طاعت) اندک. این فراز و بلکه سایر فرازهای این دعا برگرفته از همان مفهوم برکت و رحمت خداست که بر ماه رجب بالش را گسترده است، آنجا که رسول خدا صلی الله علیه و آله درباره شرافت این ماه فرمود «شَهرٌ عظیمٌ مُبارَکٌ، و هو شَهرُ الأصَبِّ، یَصُبُّ فیهِ الرحمَهَ عَلی مَن عَبَدَهُ؛ یعنی ماه بزرگ و پر برکتیبر شما سایه افکنده است، این ماه، ماه فرو ریزنده است. خداوند در این ماه رحمتخود را بر بندگانش فرو می‌ریزد.»

وقتی پای برکت وسط می‌آید، با جوشش ثواب اعمال از زمین و آسمان و نیز مضاعف شدن ثواب اعمال بر می خوریم. در آیه 96 سوره اعراف می خوانیم «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى‌ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ»؛ یعنی اگر اهل قریه ای ایمان آورند و تقوا پیشه کنند، بر آنها برکاتی از آسمان و زمین می گشاییم.» مصادیق برکت بیش از حد است؛ به عنوان نمونه ثواب زیارت امام حسین علیه السلام یکی از برترین مصادیق برکت است. ثواب فراوانی که به واسطه یک بار رفتن به زیارت آن امام بزرگوار در احادیث دیده می شود، حکایت از مفهوم برکت دارد.

خود موقعیت ماه مبارک رمضان مصداق برکت است؛ همگان اذعان می کنند در این ایام مال و عمر و معنویت شان مشمول برکت می شود؛ یعنی رزق‌شان نسبت به سایر ایام بیشتر می شود، احساس می کنند عمرشان در مسیر الهی قرار گرفته و برکت یافته و معنویت شان روزافزون شده است. از دیگر جلوه های برکت، صدقه دادن است که طبق احادیث سبب فزونی اموال و صحت جسم می شود.

اما وقتی پای رحمت به میان می آید، یعنی خداوند می خواهد بی منت نعمت های خود را عطا کند، هرچند بنده اش استحقاق آن نعمت را نداشته باشند. این رحمت خداوند به اذعان قرآن تمام عالم و آدم را فرا گرفته است و انسان ها به فراخور رشدی که در حریم خدا دارند، از درجات بالای آن بهره می برند؛ خداوند در آیه 156 سوره اعراف می فرماید «وَ رَحْمَتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ فَسَأَکْتُبُهَا لِلَّذِینَ یَتَّقُونَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَالَّذِینَ هُمْ بِآیَاتِنَا یُؤْمِنُونَ؛ و رحمتم همه چیز را فرا گرفته است، پس به زودی آن را برای کسانی که تقوا پیشه می کنند و زکات می‌پردازند و به آیاتم ایمان می آورند، مقرّر و لازم می دارم.» دو شاخه اصلی از شاخه های رحمت، رحیمیت و رحمانیت است. رحیم، رحمت خاص خداوند به تک تک بندگان و رحمان، رحمت عام خداوند است که شامل تمام عالم و آدم می شود.

با این توصیفات، آنجا که می فرماید «یا مَنْ یُعْطِی الْکَثیرَ بِالْقَلیلِ‌»، هم برگرفته از رحمت خداست و هم برکت. خداوند وقتی به واسطه یک عمل اندک عطای بسیار می کند، یعنی هم مؤمنین لایق این حد از لطف خداوند نیستند و هم پاداش اعمالشان افزایش می یابد که به مثال‌هایی از آن اشاره شد. در حدیث می خوانیم «اَلنَّظَرُ إِلَى اَلْوَالِدَیْنِ بِرَأْفَةٍ وَ رَحْمَةٍ عِبَادَةٌ وَ اَلنَّظَرُ فِی اَلْمُصْحَفِ یَعْنِی صَحِیفَةَ اَلْقُرْآنِ عِبَادَةٌ»؛ یعنی همین که انسان با رأفت و رحمت به والدین و مصحف قرآن نگاه کند، برایش عبادت محسوب می شود. یا ثوابی که مرد بابت کمک به همسرش در امور خانه نصیبش می شود، در همین دایره می گنجد. بنابراین «یا مَنْ یُعْطِی الْکَثیرَ بِالْقَلیلِ‌» ویژگی خاص خداوند در تمام زمان ها و مکان هاست که در ایامی مثل سه ماه رجب و شعبان و رمضان جلوه ویژه تری به خود می گیرد و به دنبال آن بهره های خاص تری نصیب بندگان خداوند می شود.

از جمله ادعیه‌ی مشهور ماه رجب، دعایی منسوب به امام صادق علیه‌السلام با عنوان «یَا مَنْ‏ أَرْجُوهُ‏» است که صبح و شب و پس از هر کدام از نمازهای یومیه مورد توصیه قرار گرفته است. این دعا را سید بن طاووس در کتاب اقبال‌الاعمال ذکر کرده و علامه مجلسی سند آن را معتبر دانسته است.

در فراز دوم این دعا می خوانیم «وَ آمَنُ سَخَطَهُ عِنْدَ کُلِّ شَرٍّ»؛ یعنی ای آنکه از خشمش در هر شرّی ایمنی جویم. اما سؤال اینجاست که مصداق «کل شرّ» چیست. واژه «کُل» در عربی به معنای «هر» یا «همه» است. هرگاه بعد از آن واژه ای مفرد بیاید، کل، معنای هر می دهد  و هرگاه بعد از آن واژه ای جمع بیاید، «کُل» معنای همه می دهد؛ بنابراین در این فراز از دعا به معنای «هر شری» می دهد.

در احادیث مصادیقی از «کُلِّ شَرّ» بیان شده است، از جمله آنکه امیر مؤمنان علیه السلام فرمود «اَلْجَهْلُ أَصْلُ کُلِّ شَرٍّ»؛ یعنی جهل ریشه هر شری است. یا امام صادق علیه السلام در روایتی فرمود «اَلْغَضَبُ مِفْتَاحُ کُلِّ شَرٍّ»؛ یعنی خشم و غضب کلید هر شرّی است و یا ایشان در روایتی دیگر فرمود«إِیَّاکَ وَ اَلْکَسَلَ وَ اَلضَّجَرَ فَإِنَّهُمَا مِفْتَاحُ کُلِّ شَرٍّ مَنْ کَسِلَ لَمْ یُؤَدِّ حَقّاً وَ مَنْ ضَجِرَ لَمْ یَصْبِرْ عَلَى حَقٍّ.»؛ یعنی بپرهیز از تنبلى و بى‌حوصلگى، چراکه آن دو کلید هر بدى و شرّ هستند. بعد درباره علت آن می فرمایند «فرد تنبل هیچ حقّى را ادا نمى‌کند و آدم بى‌حوصله پاى هیچ حقّى نمى‌ایستد. (تحف العقول, ج1, ص295)

اما آنچه که امیر مؤمنان علیه السلام درباره «جهل» به عنوان ریشه تمام شرارت ها معرفی کردند، شرحش را در حدیث جُنود عقل و جهل می یابیم. این حدیث، روایتی اخلاقی از امام صادق علیه السلام در تشریح چگونگی آفرینش عقل و جهل و همچنین سپاهیان هرکدام از آن دو است. در این حدیث امام صادق علیه السلام ضمن تشریح چگونگی آفرینش سپاهیان عقل و جهل، 75 لشکر برای عقل و 75 لشکر برای جهل بیان می‌کند که بسیاری از فضائل و رذائل اخلاقی را در برمی‌گیرد که از جمله لشکریان جهل شرارت و بدخواهی وزیر جهل، کفر و پریشانی، انکار حق و حقیقت، ناامیدی به حق، ظلم و ستم، نارضایتی و بدبینی، کفران نعمت، یأس و نامیدی به ترقی و تکامل، حرص و آز به دنیا، بی مهری و نامهربانی، جهل و نادانی، شقاوت و قساوت،  ریاکاری در عمل، سستی و تنبلی، دشمنی و خصومت به دیگران است. یا در یک روایت فرمود: «لاَ جَهْلَ أَضَرُّ مِنَ اَلْعُجْبِ»؛ یعنی جهل مضرتر از عُجب نیست. (الاختصاص، ص 227)

بی تردید شکل گیری انقلاب اسلامی یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین رویدادهای سیاسی و اجتماعی جهان در قرن بیستم است که هم تحول شگرفی در صحنه عینی جهان به وجود آورد و دین را که روزگاری افیون توده ها خوانده می شد و از حیات اجتماعی و سیاسی کنار گذاشته شده بود، را به این عرصه باز گرداند و به یکّه تازی تفکر سکولاریسم پایان داد و هم نظریات و رهیافت های پیرامون تحلیل انقلاب ها را دگرگون ساخت و نگرش های تنگ نظرانه و تک بعدی نسبت به وقوع انقلاب را کنار زده و  افق جدیدی را در نظریه پردازی انقلاب گشود. تا جایی که برخی اندیشمندان غربی را به تحیّر و ناتوانی در تحلیل آن معترف ساخت به عنوان نمونه تدا اسكاچپول جامعه‌شناس آمریکایی می نویسد:«سرنگونی شاه ايران، پیروزی و روند انقلاب اسلامی بین سالهای 1977 و 1979 شگفتی ناظران خارجی را به همراه داشت. از دوستان آمريكايي شاه گرفته تا روزنامه نگاران و متخصصان سياسي و متخصصان علوم اجتماعي از جمله افرادي مثل من كه متخصص مسائل انقلاب هستم، همه ما با شگفتی و شايد ناباوری نظاره گر این  وقايع بودیم. تعدادي از ما به سوي تفحص در مورد واقعيات اجتماعي، سياسي ايران در وراي اين رخدادها سوق داده شديم. براي من چنين تحقيقي غيرقابل اجتناب بود؛ بيش از همه به خاطر اين بود كه انقلاب ايران از جنبه‌هاي مختلف غير عادي اش مرا تحت تأثير قرار داد. اين انقلاب مطمئناً شرايط يك انقلاب اجتماعي را دارا مي باشد. با اين حال، وقوع آن به ويژه در جهت وقايعي كه منجر به سقوط شاه شدند انتظارات مربوط به علل انقلابات را، كه من پيش تر در تحقيق تطبيقي، تاريخي ام در مورد انقلاب‌هاي فرانسه، روسيه و چين تكامل بخشيده ام، زير سؤال برد.»^[1]ویژگی و شاخصه های ممتاز انقلاب اسلامی موجب شد تا وی که روزگاری منکر نقش آگاهی در پدید آمدن انقلاب ها بوده و معتقد بود، انقلاب‌ها ساخته نمي شوند، بلکه به وجود مي آيند. تصریح کند:«مراحل اوليه انقلاب ايران آشکارا نظرات قبل من در مورد دلایل انقلاب اجتماعي را زير سؤال برد...اگر در واقع بتوان گفت كه يك انقلاب در دنيا وجود داشته است كه عمداً و آگاهانه توسط يك نهضت اجتماعي توده اي ساخته شده تا نظام پيشين را سرنگون سازد، به طور قطع آن انقلاب، انقلاب ايرانیان عليه شاه است.»^[2]

همچنین رابرت دي لي، از استادان برجسته علوم سياسي در ايالات متحده آمريكا، در مقاله «انقلاب اسلامي و اصالت» اذعان مي كند كه انقلاب اسلامي ماهيت خاصي  دارد كه در قالب متدلوژي متداول در غرب قابل تحليل نيست. وي در بخش از  این مقاله مي نويسد: «انقلاب اسلامي پيچيده و اسرارآميز مي نمايد، مساوات طلب است، اما در عين حال سوسياليست يا دمكراتيك نيست. راديكال است، اما سنتي نيز به نظر مي رسد. بيگانه گريز است، اما به ندرت انزواگراست و نمايانگر انقلاب‌هاي فرانسه، روسيه و يا تجربه آمريكا نيست. نظريه‌هاي علوم اجتماعي راجع به نوسازي، خواه ماركسيست خواه ملهم از سرمايه داري ليبرال نتوانستند وقوع آن را پيش بيني كنند و هنوز توضيح قانع كننده اي براي آن ارائه نكرده اند، تنها در دل تاريخ اسلام كه با قيام‌هاي زاهدانه در هر عصري مشحون است، مي توان معنايي براي اين جنبش عظيم كه جهان اسلام را درنورديد پيدا كرد...انقلاب اسلامي در جستجوي يك آغاز تازه، يك تأسيس مجدد، بازآفريني و فعال كردن دوباره اقدامات انقلابي محمّد(صلی الله علیه وآله) است كه ملهم از كلام قرآن بود.»^[3]

تحلیل و بررسی دیدگاهها در مورد چرایی و عوامل وقوع انقلاب اسلامی موضوع این نوشتار نبوده و مجال خاص خود را می طلبد^[4] اما چه بخواهیم و چه نخواهیم، خوشایند ما باشد یا نباشد، ویژگی بارز انقلاب اسلامی، دینی و مردمی بودن آن است و نمی توان در تحلیل انقلاب آن را نادیده گرفت. در این بین برخی با نادیده گرفتن ماهیت انقلاب اسلامی و ابعاد آن و چشم پوشی نسبت به دستاوردهای انقلاب اسلامی و تمرکز بر برخی مشکلات و ضعف های عملکردی، درصدد القای نوعی سرخوردگی در میان نسل های کنونی نسبت به واکاوی درباره علل انقلاب اسلامی هستند و اینکه ایرانیان بعد از انقلاب از آن دورتر و بیگانه تر شده اند.^[5]

گرچه در تبیین انقلاب اسلامی ضعف هایی وجود داشته و آنگونه که بایسته است، انقلاب برای نسل امروز تبیین نشده است و همین مسأله موجب شده تا شاهد ارایه چنین تحلیل های نادرستی باشیم، اما اصل اینکه برای نسل های کنونی که رژیم گذشته و شرایط آن زمان را درک نکرده و مسائل امروز کشور برای آنها ملموس است، چرایی وقوع انقلاب به عنوان یک امر تاریخی چندان مطرح نباشد، دور از ذهن نیست. اما تشکیک ها و تردیدهای به وجود آمده در اذهان نسل امروز بیش از آنکه نتیجه وجود برخی مشکلات و کاستیهای موجود باشد، برآمده از تلاش جریان رسانه ای معاند و وابسته به نظام سلطه است، رسانه هایی که با تحریف واقعیات و تطهیر چهره رژیم پهلوی و حجم لجن پراکنی علیه نظام جمهوری اسلامی  و نیز با تمرکز و بزرگ نمایی مشکلات  در صدد القای یأس و ناامیدی هستند و این با سوء استفاده از فضای مجازی و القائات برخی به اصطلاح روشنفکران خود باخته و وادادگی برخی افراد و فاصله گرفتن از آرمانهای انقلاب، در کنار ضعف تبیین انقلاب اسلامی حاصل می گردد.

تشخیص چرایی وقوع انقلاب اسلامی نیاز به داشتن سن و درک آن زمان و حتی چندان مطالعه تاریخی نیست، بلکه نیازمند تفکر و فهم صحیح و رها شدن از سایه تبلیغات منفی رسانه ای و کنار گذاشتن بغض و کینه توزی و قدری انصاف است. تأمل در اینکه چرا از میان همه افکار و اندیشه ها، مردم ایران، اسلام را پذیرفتند و از میان جریان های سیاسی، جریان مذهبی با رهبری حضرت امام را پذیرفتند، گمشده مردم چه بود و در سیمای حضرت امام چه دیدند که حتی افراد غیر مذهبی نیز به صف انقلاب پیوستند.؟ دلیل دشمنی پایان ناپذیر نظام سلطه با انقلاب اسلامی و گناه جمهوری اسلامی از نظر آنان چیست که با این حجم از توطئه و دشمنی روبرو است، ما را به درک ماهیت انقلاب اسلامی رهنمون خواهد ساخت، به هر حال انقلاب اسلامی برآیند تلاش تاریخی یک ملت برای بازیابی هویت فراموش شده و عزت تحقیر شده و استقلال پایمال گردیده، آزادی مصادره شده بود که آن را در قالب اسلام به رهبری حضرت امام دست یافتنی می دیدند. تحلیلی که برخی اندیشمندان خارجی نیز به آن اذعان نموده و در آثار خود به آن معترفند. به عنوان نمونه جان فوران مي نويسد: در ميان فرهنگ‌هاي گوناگون مخالف در دهه 1970، اسلام مبارز موفق شد قدرت دولتي را به دست گيرد. امام خميني(ره) به دليل موضع گيري سازش ناپذير و دراز مدت عليه شاه، جاذبه و صراحت و صداقت شخصي ديدگاه هايش در مسائل مهم سياسي، در صف اول جاي گرفت و توانست اسلام مردم گرايي را ارائه دهد كه براي گروه‌هاي مختلف اجتماعي جاذبه داشت، هرچند پايگاه اجتماعي اش در صفوف برخي از علما، طلّاب ديني و تجار و پيشه وران بازار بود، ولي سياست ضدامپريالستي اش نيز روشن فكران غيرمذهبي، چپگرايان و زحمت كشان را جذب مي كرد؛ وانگهي، كلام مذهبي او در ميان گروه‌هاي حاشيه اي شهري و روستايي كه آن‌ها را مستضعفان مي خواند نفوذ مي كرد.^[6]

استاد شهید مرتضی مطهری فرمودند: « بی شک از جان گذشتگی و مبارزه خستگی ناپذیر با ظلم و ظالم و دفاع سرسختانه از مظلوم وصداقت و صراحت و شجاعت و سازش ناپذیری این رهبر در انتخاب او به مقام رهبری نقش داشته است، امّا مطلب اساسی چیز دیگری است و آن اینکه ندای امام خمینی از قلب فرهنگ و از اعماق تاریخ و ژرفای روح این ملت بر می خواست، مردمی که در طول چهارده قرن حماسه محمد، علی، زهرا، حسین، زینب، سلمان، ابوذر...وصدها هزار زن و مرد دیگر را شنیده بودند و این حماسه ها با روحشان عجین شده بود، بار دیگر همان ندای آشنا را از حلقوم این مرد شنیدند. علی را و حسین را در چهره او دیدند، او را آینه تمام نمای فرهنگ خود که تحقیر شده بود تشخیص دادند. امام چه کرد؟ او به مردم ما شخصیت داد. خود واقعی و هویت اسلامی آنها را به آنان بازگرداند ».^[7]

از این رو هر تحلیلی از انقلاب اسلامی ارایه دهیم، ویژگی اسلامی بودن، مردمی بودن، استقلال طلبی، عزت مداری، عدالت خواهی، سلطه ستیزی را نمی توان از آن جدا کرد. اینها روایت های واقعی از انقلاب اسلامی است. نسل امروز با چشم خود استقلال کشور را در منطقه پر تنش خاورمیانه می بیند، ذلت برخی از کشورهای وابسته به نظام سلطه را به چشم مشاهده می کند که برای نظام سلطه ارزشی جز گاو شیرده ندارند، توطئه ها و دشمنی های نظام سلطه با نظام جمهوری اسلامی و زیاده خواهی های او را در برابر خواسته های منطقی و عقلانی نظام نظاره می کند. جایگاه و نقشی که انقلاب اسلامی به مردم داده و دستاوردهای عظیم آن را در بخش های مختلف و ظرفیت ها و توانمندی های آن را می بیند و در کنار آن مشکلات و ضعف ها را نیز می نگرد و در می یابد که مشکلات موجود، نتیجه عملکردها و ضعف های مدیریتی و انتخاب هاست نه اصول انقلاب اسلامی.

نتیجه گیری

اصل اینکه برای نسل های کنونی که رژیم گذشته و شرایط آن زمان را درک نکرده و مسائل امروز کشور برای آنها ملموس است، چرایی وقوع انقلاب به عنوان یک امر تاریخی چندان مطرح نباشد، دور از ذهن نیست. اما تشکیک ها و تردیدهای به وجود آمده در اذهان نسل امروز بیش از آنکه نتیجه وجود برخی مشکلات و کاستیهای موجود باشد، برآمده از تلاش خبیثانه جریان رسانه ای معاند و وابسته به نظام سلطه و تحریف واقعیات و تطهیر چهره پلید رژیم پهلوی و حجم لجن پراکنی علیه نظام جمهوری اسلامی می باشد که با تمرکز و بزرگ نمایی مشکلات و القای یأس و ناامیدی  در میان مردم است  و این با سوء استفاده از فضای مجازی و القائات برخی به اصطلاح روشنفکران خود باخته و وادادگی برخی افراد و فاصله گرفتن از آرمانهای انقلاب، در کنار ضعف تبیین انقلاب اسلامی حاصل می گردد.

تأمل در اینکه چرا از میان همه افکار و اندیشه ها، مردم ایران، اسلام را پذیرفتند و از میان جریان های سیاسی، جریان مذهبی با رهبری حضرت امام را پذیرفتند، گمشده مردم چه بود و در سیمای حضرت امام چه دیدند که حتی افراد غیر مذهبی نیز به صف انقلاب پیوستند.؟ البته دلیل دشمنی پایان ناپذیر نظام سلطه با انقلاب اسلامی و گناه جمهوری اسلامی از نظر آنان چیست که با این حجم از توطئه و دشمنی روبرو است؟ همین ما را به درک ماهیت انقلاب اسلامی رهنمون می سازد که انقلاب اسلامی برآیند تلاش تاریخی یک ملت برای بازیابی هویت فراموش شده و عزت تحقیر شده و استقلال پایمال گردیده، آزادی مصادره شده بود که آن را در قالب اسلام به رهبری حضرت امام دست یافتنی می دیدند.

[1] . اسکاچپول، تدا، «دولت رانتیر و اسلام شیعی در انقلاب ایران»، مترجم: محمدتقی دلفروز، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال ششم شماره ۱ (پیاپی ۱۹، بهار ۱۳۸۲)، ص 119

[2] . همان، ص 122-121

[3] . دلی لی، رابرت، «انقلاب اسلامي و اصالت»، فراتی، عبد الوهاب، رهيافت نظري بر انقلاب اسلامي (مجموعه مقالات)، قم: معارف، 1379، ص 218-217

[4] . ر.ک: ملکوتیان، مصطفی، سیری در نظریه های انقلاب، تهران: نشر قومس، 1372، ملکوتیان، مصطفی، زمینه‌ها، عوامل و بازتاب جهانی انقلاب اسلامی ایران (رهیافت فرهنگی)، قم:معارف، 1395، فراتی، عبد الوهاب، رهيافت نظري بر انقلاب اسلامي (مجموعه مقالات)، قم: معارف، 1379،سبزه اى، محمد تقی، نقد آسیب شناسانه تئورى هاى انقلاب

[5] .زیبا کلام، صادق، انقلاب براي چه بود؟ چه پاسخي براي نسل‌هاي بعد از انقلاب داريم؟!؛ سایت خبر نامه دانشجويان ايران: https://iusnews.ir/fa/home

[6] . فوران، جان، «انقلاب 79-1977 چالشي بر تئوري اجتماعي»، فراتی، عبد الوهاب، رهيافت نظري بر انقلاب اسلامي، پیشین،ص 361-360

[7] . مطهری، مرتضی، پیرامون انقلاب اسلامی، تهران :صدرا ، 1368، ص 119

امام کاظم علیه السلام:

اَلْمَغْبُونُ مَن غَبَنَ مِنْ عُمْرِهِ ساعَةً

زیـانـکار کسی است کـه ساعتی از عمر خویش را باخته است.

حیاة الامام موسی بن جعفر علیه السلام، ج ۱، ص۲۸۰

پیشوای هفتم شیعیان حضرت امام «موسی بن جعفر ـ علیه السّلام ـ » در ماه صفر سال ۱۲۸ هـ ق در «ابواء» که مکانی است میان مکّه و مدینه متولد شد.[۱] بنابر قول مشهور آن حضرت دارای ۳۷ فرزند پسر و دختر بوده.[۲] .

شهادت امام(ع) در ۲۵ رجب سال ۱۸۳ در زندانی واقع در بغداد صورت گرفته است حضرت موسی بن جعفر (ع) نزدیک ۶ سال از عمر مبارکشان را در زندان سپری نمودند بیشتر زندگیشان مصادف با عصر عباسیان بوده است که با چندتن از خلفای عباسیان همزمان بوده است در سن۵۵ در۲۵رجب ۱۸۳ه.ق در زندان بغداد به شهادت رسیده است.[۳] آن حضرت هنگام شهادت ۵۵ سال از عمر شریفشان می‌گذشت.

علاوه بر این به این نکته نیز باید توجّه داشت که مدت زندانی بودن آن حضرت بیشتر از ۵ یا ۶ سال نبوده است. بیشتر دوره زندگی آن حضرت مصادف با حکومت عباسیان بوده است. آن حضرت با چند تن از خلفای عباسی همزمان بود و بیشتر مدت زندانی شدن آن حضرت در دوره هارون الرشید عباسی صورت گرفته است. آن حضرت حدود ۹ سال با منصور عباسی همزمان بود. منصور به ظاهر متعرض آن حضرت نشد.[۴]

در دوره مهدی عباسی آن حضرت مدت کوتاهی در زندان به سر برد. مهدی عباسی در آغاز خلافت متعرض امام هفتم نمی‌شد ولی فعالیت‌های آن حضرت را کنترل می‌کرد... او که در اثر محبوبیت عمیق پیشوای هفتم در جامعه اسلامی، حکومت خود را در خطر می‌دید، دستور بازداشت امام را صادر کرد... پیشوای هفتم مدّت کوتاهی در زندان بغداد بود ولی طولی نکشید که مهدی روی پاره‌ای از ملاحظات سیاسی امام را آزاد ساخت.[۵] در دوره هادی عباسی هم آن حضرت آزاد بود، هر چند حکومت او بیش از یک سال طول نکشید.

بیشترین مدت زندانی شدن امام هفتم ـ علیه السّلام ـ در دوره هارون بوده است. در سال ۱۷۹ هـ هارون برای استحکام خلافت خود به منظور دستگیر کردن امام موسی ـ علیه السّلام ـ اراده حج کرد... هارون فضل بن ربیع را فرستاد و آن حضرت را در اثنای نماز گرفتند و کشیدند و سپس حضرت را به بصره بردند و زندانی کردند.[۶] با توجّه به اینکه شهادت آن حضرت در سال ۱۸۳ هـ ق اتّفاق افتاده است بنابراین مدّت حبس آن حضرت در دوره هارون بیش از چهار سال نبوده است.

زاهدی گلپایگانی می‌نویسد: «امام موسی بن جعفر ـ علیه السّلام ـ مدّت چهار سال در زندان گرفتار بود، از این مدّت یک سال آن را در بصره و در زندان عیسی بن جعفر به سر برد و بقیه مدت را گاه در حبس فضل بن یحیی برمکی و گاه در حبس فضل بن ربیع گذرانید و در سال آخر در حبس سندی بن شاهک قرار گرفت.»[۷]

در کتاب منتخب التواریخ از کتاب رجال کبیر چند روایت نقل می‌کند که آنها صراحت دارند در اینکه حضرت موسی بن جعفر ـ علیه السّلام ـ مدّت چهار سال در زندان بوده است.[۸]

ذکر این این نکته لازم است که همة فرزندان آن حضرت از یک همسر نبوده، بلکه همان‌طور که در الارشاد شیخ مفید آمده است:«فرزندان آن حضرت هر کدام یا هر چند تن از یک زن ام ولد(کنیز) بوده‌اند.»[۹]

نتیجه‌گیری: حضرت موسی بن جعفر ـ علیه السّلام ـ در دوران خلفای عباسی مدّت چهار یا پنج سال در زندان به سر برده‌اند و بقیه این مدت را در شهر مدینه در کنار خانواده خویش بوده‌اند.