اسلام در شرایطی پا به عرصه وجود گذاشت که بردگی و نابرابری نژادی در جوامع ریشه‌دار بود و با تأکید بر عدالت و آزادی، قدم‌های جدی برای پایان دادن به این سنت ناپسند برداشت.

اسلام و برده‌داری؛ حقیقتی فراموش‌شده

قضاوت درباره مسائل تاریخی اگر تک‌بعدی باشد، قطعاً ناعادلانه خواهد بود. موضوع برده‌داری در اسلام یکی از همین مسائل است که دشمنان، چه آگاهانه و چه ناآگاهانه، از آن سوءاستفاده می‌کنند.

اسلام هرگز برده‌داری را بنیان‌گذاری نکرد؛ بلکه در جهانی ظهور کرد که برده‌داری بخش جدایی‌ناپذیر زندگی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جوامع بود. بردگان یکی از مهم‌ترین دارایی‌ها و سرمایه‌های تجارت داخلی و خارجی به شمار می‌آمدند. در ایران باستان و امپراتوری‌هایی مانند روم و مصر، برخوردهای بسیار سختی با بردگان می‌شد و آنان به عنوان بخشی از اموال خانواده محسوب می‌شدند و از حقوق انسانی چندانی برخوردار نبودند.

حتی در «متمدن‌ترین کشورها» تا حدود ۱۵۰ سال پیش، برده‌داری به‌صورت رسمی و قانونی ادامه داشت. حال تصور کنید عمق این فرهنگ شوم در ۱۴۰۰ سال پیش چقدر بیشتر بوده است!

رویکرد عقلانی اسلام

اسلام نمی‌توانست با یک حکم ضربتی، این ساختار جهانی را برچیند؛ زیرا چنین دستوری عملاً قابل اجرا نبود. همان‌طور که در مسئله شراب، حکم تحریم به صورت مرحله‌ای و تدریجی نازل شد، در موضوع برده‌داری نیز اسلام با برنامه‌ای حساب‌شده عمل کرد:

شکستن مبنای فکری برده‌داری: اسلام معیار برتری را «تقوا» دانست، نه نژاد و طبقه. انتخاب بلال حبشیِ سیاه‌پوست به عنوان نخستین موذن اسلام، بزرگ‌ترین ضربه به اندیشه نژادپرستانه بود.

محدود کردن راه ورود بردگان: اسلام با قوانین ویژه، مسیر گسترش برده‌داری را بست و تنها راه باقی‌مانده را اسارت در جنگ‌های مشروع دانست؛ آن هم در شرایطی که دشمنان مسلمانان همین روش را به کار می‌بردند.

ترغیب به آزادی بردگان: آزاد کردن برده در قرآن یک عمل عبادی و کفاره بسیاری از خطاها معرفی شد.

قرآن و آزادی بردگان

سوره مائده، آیه ۸۹ → کفاره برخی گناهان، آزاد کردن برده است.

سوره نساء، آیه ۹۲ → اگر کسی انسانی را غیرعمد بکشد، باید برای بخشش الهی برده‌ای آزاد کند.

سوره توبه، آیه ۶۰ → یکی از مصارف دائمی زکات، خرید و آزادسازی بردگان است.

سوره بلد، آیه ۱۳ → آزادی برده، یکی از بزرگ‌ترین کارهای خیر شمرده می‌شود.

سوره نور، آیه ۳۳ → طرح «مکاتبه» را معرفی می‌کند؛ برده می‌تواند با صاحبش قرارداد ببندد و هزینه آزادی‌اش را پرداخت کرده و آزاد شود.

سیره پیامبر و اهل‌بیت (ع)

پیامبر اکرم (ص) و اهل‌بیت گرامی ایشان (ع) با رفتار و عمل خود نشان دادند که آزادی بردگان یک اصل مهم اخلاقی و دینی است. در زمانی که برده‌داری به‌طور گسترده در جامعه وجود داشت، ایشان با تأکید بر کرامت انسانی، تلاش کردند این وضعیت را تغییر دهند.

امام علی (ع) می‌فرمایند: «هزار برده را از دسترنج خود خریدم و آزاد کردم.» (الکافی، ج۵، ص۷۴) این جمله نشان‌دهنده تلاش اهل‌بیت برای آزادسازی بردگان است؛ کاری که نیازمند هزینه و شجاعت بود اما نشان‌دهنده پایبندی آن‌ها به عدالت و انسانیت است.

این رفتارها همسو با تعالیم پیامبر (ص) است که در احادیث، آزادی بردگان را عملی نیکو و پسندیده می‌دانستند. اسلام برده‌داری را به عنوان یک واقعیت تاریخی پذیرفت اما همواره بر آزادی و کرامت انسان‌ها تأکید داشت و در طول زمان سعی کرد برده‌داری را محدود و اصلاح کند.

پایان تجارت انسان

اسلام شکنجه و آزار بردگان را ممنوع کرد؛ حتی بریدن گوش یا بینی برده توسط صاحبش، باعث آزادی او می‌شد. (شرح اللمعة الدمشقیة، ج۶، ص۲۸۰)

و پیامبر (ص) به صراحت فرمود: «بدترین مردم کسی است که انسان‌ها را بفروشد.» (الکافی، ج۵، ص۱۱۴)

جمع‌بندی

اسلام نه تنها برده‌داری را تأسیس نکرد، بلکه با واقع‌بینی و تدبیر، این پدیده ریشه‌دار را به سمت نابودی برد.

مبنای فکری آن (نژادپرستی و طبقه‌گرایی) را در هم شکست.

ورود بردگان جدید را به حداقل رساند.

آزادی بردگان را به عنوان عبادت، کفاره گناهان و مصرف زکات معرفی کرد.

و در سیره عملی پیامبر و اهل‌بیت، آزادی انسان‌ها به یک ارزش محوری تبدیل شد.

اسلام راه را برای جامعه‌ای بدون برده باز کرد، آن هم در زمانی که جهان، قرن‌ها بعد تازه به فکر لغو برده‌داری افتاد.

امام باقر علیه‌السلام:

مَن سَرَّهُ أن یَقیَهُ اللهُ مِن نَفَحاتِ جَهنَّمَ فَلیُنظِر مُعسِراً أَو لِیَدَعْ لَهُ مِن حَقِّه.

هر کس دوست دارد که خدا او را از عذاب جهنم ایمن بدارد، بدهکار تنگدست خود را مهلت دهد یا بخشی از طلب خود را به او ببخشد.

وسائل الشیعه، ج ۱۳، ص ۱۱۴

حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند:

« من قرا القرآن فهو غنی و لا فقر بعده و الا ما به غنی »هر که قرآن بخواند بی نیاز شود و نیازی پس از آن نیست( و اگر به قرآن بی نیاز نشود) هیچ چیز او را بی نیاز نکند.

« من قرا قرآن فی المصحف متع ببصره و خفف عن والدیه و ان کانا کافرین» هرکه قرآن را از روی آن بخواند از دیدگان خود بهره مند شود و سبب سبک شدن عذاب پدر و مادرش گردد، اگرچه آن دو کافر باشند.

« ثلاثه یشکون الی الله عز و جل: مسجد خراب لا یصلی فیه اهله و عالم بین جهال و مصحف معلق قد وقع علیه الغبار لا یقرا فیه.» سه چیز است که بدرگاه خدای عزوجل شکایت کند:مسجد ویرانی که اهلش در آن نماز نخوانند و دانشمند و عالمی که میان نادان ها و جهال باشد و قرآنی که گرد بر آن نشسته و کسی ان را نخواند.

اسحاق بن عمار گوید: بحضرت صادق علیه السلام عرض کردم: قربانت گردم من قرآن را حفظ دارم. آن را از حفظ بخوانم بهتر است یا از روی قرآن؟ فرمود: « ل اقراه و انظر فی المصحف فهو افضل اما علمت ان النظر فی المصحف عباده؟» بلکه آن را بخوان و نگاه به قرآن کن که بهتر است. آیا ندانسته ای که نگاه کردن در قرآن عبادت است؟

«من قراء القرآن من هذه الامه ثم دخل النار فهو ممن کان یتخذ بآیات الله هزوا».کسی که قرآن رابخواند ولی به آن عمل نکند به آتش دوزخ دچار خواهد شد چرا که گوئی در دنیا به تمسخر قرآن مشغول بوده است.

«قاری قرآن به سه چیز نیاز دارد: دلی خاشع، بدنی فارغ، جایی خالی، و چون دل او برای خدا خاشع گردید شیطان رجیم از او گریزان خواهد شد.»

امام صادق علیه السلام درباره حق تلاوت آیات می فرماید: آیات آن را با دقت بخوانند، حقایق آن را درک کنند و به احکام آن عمل نمایند، به وعده های آن امیدوار، و از وعیدهای آن ترسان باشند، از داستان های آن عبرت گیرند، به اوامرش گردن نهند و نواهی آن را بپذیرند، به خدا قسم منظور حفظ کردن آیات و خواندن حروف و تلاوت سوره ها، یادگرفتن اعشار و اخماس* آن نیست.»

قرآن عهدنامه خدا برای مردم است. شایسته است که انسان مسلمان به آن عهدنامه نگاه کند و در هر روز پنجاه آیه بخواند.

امام صادق علیه‏السلام به جمیل‏بن ‏درّاج فرمودند:“بَادِرُوا اَحدَاثَکُم بِالحَدِیثِ قَبلَ اَن تَسبِقَکُم اِلَیهِم المُرجِئَهُ”فرزندانتان را با کلام [ما] آشنا کنید پیش از آن که مرجئه (و دیگر فرقه‏ های منحرف عقیدتی) بر شما سبقت بگیرند [ و آنان را منحرف سازند]

هنگامی که کودک به سه سالگی رسید لا اله الا اللّه را به او بیاموزید و او را رها کنید (همین مقدار کافی است).

وقتی هفت ماه دیگر گذشت محمد رسول اللّه (صلی ‏الله ‏علیه ‏و آله) را به او آموزش دهید و سپس او را رها کنید تا چهار ساله شود. آن‏گاه صلوات فرستادن را به او بیاموزید.در پنج سالگی به او سمت راست و چپ را آموزش دهید و قبله را نشان او داده و بگویید سجده کند.آن‏گاه او را تا شش سالگی واگذارید. فقط پیش روی او نماز بخوانید و رکوع و سجود را یادش دهید تا هفت سالش هم تمام شود.وقتی هفت سالگی را پشت سر گذاشت، وضو ساختن را به او تعلیم دهید و به او بگویید نماز بخواند، تا هنگامی که نه ساله شد وضو و نماز را به نیکی آموخته باشد.و هنگامی که آن‏ دو را به خوبی یاد گرفت خدا پدر و مادر او را به خاطر این آموزش‏شان خواهد آمرزید.

مِیرَاثُ اللّهِ مِن عَبدِهِ المُومِنِ الوَلَدُ الصَّالِحِ…؛میراث خداوند به بنده مومنش فرزند صالح است

« یجب الوالدین علی الولد ثلاثه اشیاء : شکرهما علی کل حال، و طاعتهما فیما یامرانه و ینهیانه عنه فی غیر معصیه الله و نصیحتهما فی السر و العلانیه و تجب للولد علی والده ثلاث خصال: اختیاره لوالدته و تحسین اسمه و المبالغه فی تادیبه »پدر و مادر را بر فرزند سه حق است: شکر آنان در هر حال، اطاعتشان در هر امر و نهی که معصیت خدا نباشد و خیرخواهی برای آنها در نهان و عیانو فرزند را بر پدر سه حق است: مادر خوب انتخاب کردن، نام نیکو نهادن و پرورش خوب دادن

« بر الوالدین من حسن معرفه العبد بالله تعالی اذ لا عباده اسرع بلوغا بصاحبها الی رضی الله تعالی من بر الوالدین المسلمین لوجه الله تعالی»حسن سلوک نیکی به والدین از حسن شناخت و معرفت عبد به خداوند تعالی است، چرا که هیچ عبادتی انسان را به سرعت نیکی به پدر و مادر به خشنودی خداوند تعالی نمی رساند آن هم احسانی که محض تحصیل رضای پروردگار باشد.

« ملعون قاطح رحم، ملعون من ضرب والده و والدته »آن کس که قطع رحم کند ملعون است و آن کس که پدر و مادر خود را بزند ملعون و از رحمت الهی بی بهره است.

« افضل الاعمال : الصلوه لوقتها و بر الوالدین و الجهاد فی سبیل الله» بهترین اعمال به جا آوردن نماز است در وقت آن و نیکی کردن به والدین و جهاد در راه خداست.

تحف العقول، ص ۲۳۸ به نقل از رساله حقوق امام سجاد علیه السلام شرح نراقی

امام صادق علیه السلام درمورد حقی که زن بر شوهرش دارد فرمود: حق زن بر شوهر، غذا دادن، لباس پوشاندن، با او خوشرفتاری کردن و رو ترش نکردن است اگر مردی چنین رفتاری نماید، وظیفه شرعی خود را در ازای حقوق همسرش به انجام رسانیده است.«در دنیا چیزی بهتر از همسرشایسته وجود ندارد. زنیکه شوهرش از دیدار او مسرور و شاد گردد هر کس از دوستان ما باشد به‏همسرش بیشتر اظهار محبت می کند.

کونوا دعاه للناس بغیر السنتکم لیروا منکم الورع و الاجتهاد و الصلوه و الخیر فان ذلک داعیه دعوت کننده ی مردم باشید با غیر زبانهایتان ( با اعمالتان) تا ببینند از شما ورع و اجتهاد و نماز و خیر را، پس آن ( انجام دادن اعمال خود بهترین) دعوت کننده ی اوست.

امام صادق علیه السلام به یکی از یارانشان فرمودند: اگر شما دور بنی عباس را نمی گرفتید آنها ما را خانه نشین نمی کردند سکوت شما ما را خانه نشین کرد.

کسی که بتواند جلوی مفاسد را بگیرد، ولی نگیرد، دوست دارد بخدا معصیت شود. چنین کسی اعلام دشمنی با خدا کرده است.

اَقرَبُ ما یَکُونُ العَبدُ إلَی اللهِ وَ هُوَ ساجِدٌ نزدیکترین حالات بنده به پروردگار، حالت سجده است.

امام صادق(ع) فرمودند: مَن ماتَ و لَم یعرف امام زمانِهِ ماتَ میتهً جاهِلیهً هرکس بمیرد و امام زمانش را نشناسدبه مرگ جاهلیت مرده است....

منابع:

منتخب احادیث بحارالأنوار، وسائل الشیعه و اصول کافی ...

در حالی که تحلیل‌ها و انتشار اطلاعات مربوط به تجاوز روز گذشته رژیم صهیونیستی به خاک قطر همچنان ادامه دارد، شبکه 14 تلویزیون این رژیم گزارش داد که نیروی هوایی اسرائیل برای انجام عملیات ترور سران حماس در دوحه از حریم هوایی کشورهای عربی یعنی اردن، سوریه، عراق و عربستان استفاده کرده بود.

حمله به قطر از قبل برنامه ریزی شده بود

این رسانه صهیونیستی تاکید کرد که 10 جنگنده ارتش اسرائیل در حمله به قطر شرکت داشتند و 10 موشک به محل برگزاری جلسه هیئت حماس در دوحه شلیک شد. جنگنده‌های اسرائیلی مسافت 1800 کیلومتری را برای رسیدن به این هدف طی کرده بودند.

از طرف دیگر، برخلاف ادعاهای بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم اشغالگر و اسرائیل کاتس، وزیر جنگ این رژیم، رادیو ارتش رژیم صهیونیستی به نقل از سه منبع در نهاد امنیتی تل آویو اعلام کرد که این ترور به دلیل وقایع اخیر در قدس و غزه و عملیات‌های ضد اسرائیلی که در این مناطق انجام شده بود، صورت نگرفت؛ بلکه عملیات مذکور به این دلیل انجام شد که در هفته‌های اخیر به ویژه طی چند روز گذشته روند جنگ به طور قابل توجهی تسریع شده است.

رادیو ارتش رژیم اشغالگر در مورد زمانبندی این حمله گزارش داد که این ترور به دلیل فرصت اطلاعاتی به دست آمده در مورد جلسه رهبران حماس بود و این حمله از قبل برنامه‌ریزی شده بود و زمانی که حماس مسئولیت عملیات قدس را بر عهده گرفت، جنگنده‌های نیروی هوایی اسرائیل چند دقیقه قبل از حمله در آسمان بودند.

اسرائیل به دنبال فرصت طلبی از تجمع رهبران ارشد حماس بود

منابع امنیتی رژیم صهیونیستی گفتند: چنین جلسه‌ای که شامل حضور همه رهبران تیم مذاکره کننده حماس باشد، به ویژه در این سطح بالا، اتفاقی است که کمتر می‌افتد و دلیل این جلسه پیشنهادی بود که آمریکا اخیراً برای آتش بس ارائه داد.

سایپر لیپکین، خبرنگار شبکه 12 تلویزیون رژیم صهیونیستی گفت که حمله اسرائیل به مقامات حماس در دوحه، عمدتاً متمرکز بر محل اقامت خلیل الحیه بود و جلسه رهبران این جنبش هم در خانه‌ای در همان نزدیکی برگزار شد که قبلاً توسط (شهید) اسماعیل هنیه، مورد استفاده قرار می‌گرفت.

یک منبع همچنین به این شبکه صهیونیستی گفت که محل اقامت مقامات حماس گاهی اوقات برای برگزاری جلسات خصوصی استفاده می‌شد، اما اغلب اعضای این هیئت به ویژه رهبران ارشد توانستند جان سالم به در ببرند و دو مقام حماس زخمی شدند.

از طرف دیگر، آنا براسکی، تحلیلگر روزنامه عبری معاریو گفت که تصمیم نهایی برای ترور رهبران ارشد حماس در قطر تنها نیم ساعت قبل از شروع عملیات گرفته شد و عامل تعیین کننده در این تصمیم، پذیرش مسئولیت حمله ضد اسرائیلی در تقاطع راموت در قدس توسط حماس بود.

شبکه 12 تلویزیون رژیم اشغالگر گزارش داد که 10 جنگنده در این حمله شرکت داشتند که در آن بیش از 10 بمب طی چند ثانیه پرتاب شدند و جنگنده‌ها در مسیر حمله در هوا سوخت‌گیری کردند.

حمله با هماهنگی دقیق با آمریکا انجام شد

در شرایطی که آمریکایی‌ها مدعی بی‌خبری از این حمله تروریستی رژیم صهیونیستی علیه قطر هستند، شبکه 13 تلویزیون این رژیم اعلام کرد که ارتش اسرائیل قبل از حمله با آمریکا هماهنگ بوده است. این عملیات توسط اتاق عملیات شاباک و با راهنمایی اطلاعاتی آن هدایت شده و اجرای آن هم توسط نیروی هوایی صورت گرفت.

این شبکه توضیح داد که در طول حمله، نخست وزیر، وزیر جنگ، مدیر موقت شاباک، معاون موقت مدیر شاباک و رئیس اداره اطلاعات نظامی در اتاق فرماندهی حضور داشتند.

پیش از این، وزارت امور خارجه قطر طی بیانیه‌ای حمله رژیم صهیونیستی به محل اقامت سران حماس در دوحه را محکوم کرد.

وزارت خارجه قطر در بیانیه‌ خود اعلام کرد: "این تجاوز جنایتکارانه، نقض تمامی قوانین بین‌المللی و تهدیدی خطرناک برای امنیت و سلامت قطری‌ها و ساکنان این کشور به شمار می‌رود.

در ادامه این بیانیه آمده است: "دولت قطر این تجاوز را به شدت محکوم می‌کند و تأکید می‌نماید که با این رفتار بی‌پروا و خصمانه اسرائیل مماشات نخواهد کرد."

جنبش حماس نیز با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد: تلاش مذبوحانه رژیم صهیونیستی برای ترور هیأت مذاکره‌کننده حماس در پایتخت قطر، یک جنایت فجیع، تجاوز آشکار و نقض صریح همه قوانین بین‌المللی است.

در ادامه این بیانیه آمده است: این جنایت، تعرضی به حاکمیت کشور قطر به شمار می‌آید؛ کشوری که به همراه مصر، نقش مهم و مسئولانه‌ای در پیشبرد میانجی‌گری و تلاش‌ها برای توقف تجاوز و دستیابی به توافق آتش‌بس و تبادل اسرا بر عهده دارد. این اقدام بار دیگر ماهیت جنایتکارانه اشغالگران و تمایل آن برای نابود کردن هر فرصتی جهت رسیدن به توافق را آشکار می‌کند.

حماس همچنین تاکید کرد که که دشمن در ترور هیأت مذاکره‌کننده ناکام ماند؛ در حالی که شماری از برادران شهید به شرح زیر به لقاءالله پیوستند:

شهید جهاد لبد (ابو بلال) – مدیر دفتر دکتر خلیل الحیه

شهید همام الحیه (ابو یحیی) – فرزند دکتر خلیل الحیه

شهید عبدالله عبدالواحد (ابو خلیل) – همراه

شهید مؤمن حسونه (ابو عمر) – همراه

شهید احمد المملوک (ابو مالک) – همراه

حماس افزود: همچنین شهادت وکیل بدر سعد محمد الحمیدی، از اعضای امنیت داخلی قطر «لخویا» را تسلیت می‌گوییم و از خداوند می‌خواهیم ایشان را مشمول رحمت گسترده خود گرداند و در بهشت وسیع خویش جای دهد.

شب گذشته آقایان سید عباس عراقچی وزیر خارجه کشورمان و رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کردند که به توافقی برای همکاری‌ها دست یافته‌اند. درباره این توافق چند نکته را می‌توان مطرح کرد:

1-  ایران بر اساس قانون مصوب مجلس، بعد از تجاوز نظامی 12 روزه در خرداد و تیرماه 1404 به تاسیسات هسته‌ای خود، همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به حالت تعلیق درآورده بود؛ موضعی که با توجه به بی‌عملی و حتی بدعملی آژانس درباره این حمله، کاملاً منطقی بوده و هست. توافق شب گذشته، چارچوبی را برای همکاری آتی با آژانس فراهم می‌کند.

2-  آقای گروسی در بخشی از بیانیه‌ای که امروز درباره این توافق منتشر کرده، نوشته است: «Being a safeguards implementing document, it is not a public one» بدین معنی که محتوای کامل توافق‌، منتشر نمی‌شود.چرا که این یک توافق «تکنیکی و عملیاتی» است.

3-  توافق صورت گرفته، ذیل NPT است و فراتر از آن نیست.

4-  گروسی می‌گوید توافق شامل همه تأسیسات و تاسیسات ایران است و گزارش‌دهی لازم درباره تأسیسات مورد حمله و مواد هسته‌ای موجود در آنها پیش‌بینی شده است امّا آقای عراقچی می‌گوید که در حال حاضر هیچ دسترسی جدیدی به بازرسان داده نمی‌شود، مگر در مورد نیروگاه بوشهر به دلیل تعویض سوخت.

بنابراین، طبق اظهارات آقای عراقچی، توافق فعلاً حقوق ایران در کنترل دسترسی‌ها و حفظ امنیت تأسیسات را تضمین می‌کند و صرفاً چارچوب فنی برای گزارش‌دهی آتی و مذاکرات آینده فراهم کرده است.

5-  ظاهراً از اظهارات اینطور برمی‌آید که توافق فنی و مرحله‌ای است، نه دسترسی کامل فوری. ایران چارچوب را می‌پذیرد اما کنترل امنیت تأسیسات را حفظ می‌کند.

حملات گذشته و حساسیت امنیتی ایران، سبب شده که توافق با شرط‌های امنیتی و سیاسی خاص همراه باشد. توافق به نحوی طراحی شده که راه حل دیپلماتیک و تعامل عملیاتی ایجاد شود، بدون اینکه ایران احساس کند امنیت داخلی یا حق حاکمیتش به خطر افتاده است.

6-  از اظهارات آقای عراقچی و همچنین تاحدودی از اظهارات آقای گروسی اینطور برمی‌آید که توافق اخیر یک چارچوب عملیاتی فنی برای بازگشت همکاری‌هاست، اما اجرای آن به تدریج و تحت شرایط امنیتی و سیاسی صورت می‌گیرد.

ایران تلاش می‌کند که هم تعهدات بین‌المللی را طبق NPT «فعلاً» حفظ کند و هم امنیت تأسیسات هسته‌ای‌اش تضمین شود.

7-  ایران از طریق آقای عراقچی رسماً اعلام کرده است که اگر مکانیسم ماشه تا انتها اجرایی شود و تحریم‌ها برگردد، این گام‌های عملی ایران منتفی خواهد بود. بنابراین، از شروط اصلی اجرای کامل این توافق، عدم اجرای مکانیسم ماشه است.

مجموعه‌ای از فیلسوفان، مورخان و نویسندگان برجسته غربی همچون تولستوی، کارلایل، لامارتین، مایکل هارت و برنارد شاو در آثار خود به عظمت شخصیت پیامبر اسلام (ص) اذعان کرده‌اند؛ دیدگاه‌هایی که بر صداقت، اخلاق والا، شجاعت و نقش بی‌بدیل آن حضرت در هدایت بشریت و بنیان‌گذاری تمدنی مبتنی بر عدالت و معنویت تأکید دارد.

در این مراسم که جمعی از خانواده‌های شهدای جنگ تحمیلی ۱۲ روزه از نقاط مختلف کشور، قشرهای مختلف مردم و همچنین میهمانان کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی حضور داشتند، حجت‌الاسلام والمسلمین اختری رئیس شورای عالی مجمع جهانی اهل بیت(ع) در سخنانی با اشاره مناسبت‌های ماه ربیع‌الاول به‌ویژه هزار و پانصدمین سالروز میلاد پیامبر اکرم(ص)، مهمترین مشکل دنیای اسلام در شرایط کنونی را عدم شناخت کامل از شخصیت رحمه للعالمین حضرت محمد مصطفی(ص) دانست و گفت: تبیین ابعاد فردی و اجتماعی دین اسلام از مهمترین وظایف جامعه اسلامی است.

 رئیس شورای عالی مجمع جهانی اهل بیت(ع) با تأکید بر این‌که موضوع فلسطین و جنایات رژیم صهیونیستی در غزه مهمترین مسئله دنیای اسلام است، افزود: در چنین شرایطی، وظیفه مسلمانان ایستادگی در برابر ظالمان و ستمگران و وظیفه دولت‌های اسلامی، قطع هرگونه ارتباط با رژیم صهیونیستی است.

در این مراسم ضمن همخوانی در ثنای پیامبر مکرم اسلام(ص) و امام جعفر صادق(ع)، حمید رمضان‌پور به مولودی‌خوانی پرداخت.

امروز هفدهم ربیع الاول، سالروز میلاد با سعادت پیامبر رحمت حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم است. سیره پیامبر اکرم (ص) نشان می‌دهد که ایشان شخصیتی است که جامع جمیع صفات برجسته انسانی و الگویی بی‌بدیل برای بشریت در طول تاریخ محسوب می‌شوند. بر همین اساس در این گفتگو که با حجت الاسلام والمسلمین سید محمد باقر علم الهدی استاد حوزه علمیه صورت گرفته تلاش شده تا با استناد به آیات نورانی قرآن کریم و روایات متقن، جنبه‌های کلیدی اخلاق، رفتار و منش آن حضرت به تصویر کشیده شود که حاصل آن در ادامه تقدیم مخاطبان می‌شود:

حجت الاسلام والمسلمین سید محمدباقر علم الهدی در گفتگو با خبرنگار مهر، در خصوص اصول حاکم بر روابط اجتماعی حاکم بر روابط اجتماعی پیامبر (ص) بعد از هجرت گفت: یکی از برجسته‌ترین رویکردهای اصول روابط اجتماعی پیامبر اسلام (ص) پس از هجرت، به طراحی بنیان‌های حکومت اسلامی و ایجاد نظامی قانونمند جهت تأمین آسایش و نظم برای جامعه انسانی بازمی‌گردد. بی‌شک، استقرار نظم و انضباط در شئون زندگی فردی و جمعی، گامی اساسی در جهت رسانیدن انسان‌ها به سرمنزل مقصود و سعادت مورد انتظار است.

وی افزود: دین مبین اسلام، با نداهای عدالت پرورانه، تضمین حقوق، برپایی واجبات و حدود الهی و احیای ارزش‌های والای انسانی، راهنمای بشر در گذر از تاریکی به سوی نور گشته است. پیامبر رحمت (ص) به عنوان پرچمدار این مسیر متعالی، نقشی بی‌بدیل در هدایت جامعه بشری ایفا کرده‌اند. بدین ترتیب، تنظیم رفتارها و روابط انسانی، در چارچوب مدیریت الهی پیامبر (ص)، همواره در اولویت برنامه‌های حکومتی ایشان قرار داشته است. از آنجا که اسلام به عنوان آخرین دین الهی و پیامبر اکرم (ص) به عنوان خاتم رسولان معرفی می‌شوند، ایشان در ساماندهی روابط اجتماعی، نقشی محوری و تعیین‌کننده ایفا می‌کردند.

این استاد حوزه علمیه ادامه داد: افزودن اخلاق به روابط اجتماعی، به معنای تنظیم این روابط بر پایه اخلاق دینی است. در این چارچوب، مفاهیمی چون ایثار، عفو و گذشت از حقوق مسلم انسانی برجسته می‌شوند. پیامبر اکرم (ص) در این راستا، مسئولیت طراحی و ارائه الگویی از زندگی ارزشمند، سرشار از کرامت و عزت انسانی را بر عهده داشتند و مدلی صحیح از زیست اجتماعی را برای بشریت به ارمغان آوردند؛ رسالتی که با لطف الهی به شایستگی آن را به انجام رساندند.

علم الهدی اضافه کرد: قرآن کریم در وصف پیامبر مهربانی‌ها می‌فرماید: اگر تندخو و سخت‌دل بودی، قطعاً مردم از پیرامون تو پراکنده می‌شدند؛ این آیه گهربار نشان می‌دهد که اگر پیامبر اکرم (ص) رفتاری سخت‌گیرانه، درشت‌خو و بی‌گذشت داشتند، مردم از گرد ایشان پراکنده می‌شدند. لذا، پیامبر اکرم (ص) با اقتدا به این رحمت الهی و با به نمایش گذاشتن عفو و گذشت، بسیاری از مسائل کلیدی اجتماعی و اصول ارتباطی میان جامعه بشری را سامان بخشیدند. به طور مثال، آن‌طور که در تاریخ نقل شده است نمونه‌های بسیار زیادی داریم که پیغمبر اکرم از حق مسلم خودشان می‌گذشتند و برای انسان‌های جاهل که از روی جهالت و از روی نادانی، پیغمبر اکرم را آماج رفتارهای زشت خودشان قرار می‌دادند، از این‌ها می‌گذشتند و همین عفو و گذشت پیغمبر اکرم باعث می‌شد که مردم نسبت به دین و نسبت به شریعت، دل‌هایشان نرم شود و نسبت به ارزش‌های دینی متواضع شوند.

وی ادامه داد: یا به طور مثال، راه‌اندازی کارهای مردم، دستگیری از مستمندان، همه این موارد از اصول ارزشی است که بر زندگانی پیامبر اکرم سایه افکنده بود و مردم به خاطر همین اخلاق ارزشمند پیغمبر اکرم به پیغمبر اکرم روی آوردند و با پیغمبر اکرم نشست و برخاست می‌کردند.

علم الهدی با استناد به روایات تاریخی، به بیان ماجرای عدی بن حاتم و درس‌های اخلاقی آن پرداخت و گفت: این واقعه تاریخی در سال نهم هجری رخ داد. نقل شده که عدی بن حاتم، پس از شکست از سپاه اسلام، به شام گریخت، اما پس از مدتی به همراه خواهرش به مدینه بازگشت و در مسجد پیامبر (ص) شرفیاب حضور ایشان شد. پیامبر اکرم (ص) نیز وی را به منزل خود دعوت فرمودند.

این استاد حوزه علمیه افزود: در مسیر همراهی با عدی بن حاتم، پیامبر (ص) با پیرزنی برخوردند که وی نزد حضرت آمده و به بیان نیازمندی‌های خود پرداخت. رسول خدا (ص) با صبوری و گشاده‌رویی، مدت زمان قابل توجهی به سخنان و درد دل آن بانوی سالمند گوش فرا دادند. عدی بن حاتم در این هنگام با خود اندیشید که این شیوه رفتار، شایسته یک حاکم و پادشاه نیست؛ چرا که سلاطین معمولاً چنین وقت و حوصله‌ای برای رسیدگی به امور جزئی مردم صرف نمی‌کنند و امر رسیدگی را به دیگران واگذار می‌کنند. اما مشاهده این حجم از تواضع و اهتمام پیامبر (ص) برای حل گرفتاری آن پیرزن، روزنه‌ای از امید در دل عدی گشود.

وی اضافه کرد: پس از اتمام گفتگو با آن بانوی سالخورده و تنظیم امور وی، پیامبر (ص) به همراه عدی بن حاتم به منزل خود رهسپار شدند. عدی بن حاتم که انتظار دیدن خانه‌ای مجلل و سلطنتی را داشت، با ورود به منزل پیامبر (ص) با فضایی بسیار ساده و بی‌پیرایه روبرو شد. اتاقی که فرش نداشت و تنها یک حصیر ساده از لیف خرما در گوشه‌ای آن قرار داشت. پیامبر (ص) با تواضعی مثال‌زدنی، عدی بن حاتم را بر روی همان حصیر ساده نشانده و خود بر زمین جلوس فرمودند و با نهایت احترام از ایشان پذیرایی کردند. این رفتار متواضعانه و سادگی بی‌مانند پیامبر اعظم (ص) تأثیر عمیقی بر دل عدی بن حاتم گذاشت، تا جایی که بدون نیاز به هیچ استدلال و برهان دیگری، به پیامبری ایشان ایمان آورد. این روایت تاریخی، اوج سادگی، تواضع و کرامت انسانی در سیره نبوی را به تصویر می‌کشد و درسی ماندگار برای حاکمان و رهبران جامعه در برخورد با مردم، به‌ویژه اقشار مستضعف، ارائه می‌دهد.

وی بیان کرد: در سیره پیامبر اعظم (ص)، ابعاد ارزشمندی از فضائل اخلاقی قابل مشاهده است که در ماجرای عدی بن حاتم نیز به وضوح نمایان شد. ایشان در این واقعه، با احیای کرامت انسانی یک فرد مستضعف و سالخورده، به او ارزش و جایگاهی دوباره بخشیدند. این اقدام، نشان‌دهنده اهمیت فراوان رسول خدا (ص) به جایگاه انسان‌ها، حتی در اوج دشمنی یا فقر است؛ تا جایی که با وجود جایگاه رفیع رسالت، در برابر یک پیرزن فقیر، فروتنی کرده و کرامت او را پاس داشتند. این سیره پسندیده، در مهمان‌نوازی ایشان از عدی بن حاتم نیز متجلی شد. پیامبر (ص) با وجود آنکه عدی از دشمنان ایشان بود، او را به منزل خویش دعوت کردند، مورد پذیرایی قرار دادند، او را در جایگاهی ویژه نشانده و خود بر زمین نشستند تا بدین سان، کرامت انسانی او را به نمایش گذارند.

علم الهدی با بیان اینکه در کنار این فضائل، عدالت‌محوری یکی دیگر از اصول بنیادین رفتار پیامبر اکرم (ص) بود ابراز کرد: همانگونه که قرآن کریم می‌فرماید: قل امر ربی بالقسط (بگو پروردگارم به عدالت فرمان داده است)، ایشان همواره به عدالت رفتار می‌کردند. این مهم، در جامعه‌ای که رهبری آن عدالت را سرلوحه امور قرار می‌دهد، طبیعتاً موجب گرایش و همراهی بیشتر مردم با دین و گزاره‌های آن می‌شود. امام صادق (ع) نقل کرده‌اند که پیامبر اکرم (ص) در هنگام سخنرانی نیز عدالت را در نگاه خود رعایت می‌کردند و به تمامی مخاطبان به یکسان می‌نگریستند. این دقت در نگاه و رفتار، نمونه‌ای برجسته از پایبندی ایشان به اصل عدالت بود که اصلی بسیار مهم در تعاملات اجتماعی محسوب می‌شود.

این استاد حوزه علمیه بیان کرد: یکی از ارکان اصلی سیره پیامبر اکرم (ص)، بنا نهادن زندگی بر پایه محبت و رأفت اسلامی بود. قرآن کریم در سوره آل عمران می‌فرماید: پس به رحمت خدا بود که با آنان نرم و مهربان شدی؛ این رویکرد رحمانی، در سیره عملی ایشان به وضوح قابل مشاهده است؛ چنانکه قرآن کریم هشدار می‌دهد: و اگر تندخو و سخت‌دل بودی، قطعاً از پیرامون تو پراکنده می‌شدند. در همین راستا، در تاریخ نقل شده است که مردی عرب، با رفتاری خشن و کلامی سخیف، از پیامبر (ص) درخواست مال کرد. ایشان با وجود دارایی اندکی که همراه داشتند، آن را به وی بخشیدند. اما آن مرد قانع نشد و با جسارت بیشتری، مجدداً تقاضای خود را مطرح ساخت. این رفتار ناشایست، اصحاب را برآشفت و قصد تنبیه وی را داشتند که پیامبر (ص) مانع شدند.

وی افزود: رسول خدا (ص) سپس به آن مرد فرمودند که اگر نیاز بیشتری دارد، او را به منزل راهنمایی خواهند کرد تا از آنجا نیز وی را یاری دهند. در مسیر حرکت به منزل، آن مرد عرب با سادگی و صفای بی‌نظیری که در خانه پیامبر (ص) حاکم بود، مواجه شد. پس از آنکه هدایای پیامبر (ص) افزایش یافت، مرد عرب بسیار خرسند گشت، از ایشان تشکر و قدردانی کرد و حتی نزد اصحاب پیامبر (ص) بازگشت و ضمن عذرخواهی از رفتار ناشایست خود، مراتب سپاسگزاری‌اش را ابراز کرد.

علم الهدی ادامه داد: پیامبر اکرم (ص) در این باره به اصحاب خود فرمودند: اگر شما با او برخورد تندی می‌کردید، چه بسا به قتل او منجر می‌شد و او در حالی که مشرک بود، از دنیا می‌رفت. اما من با اکرام و پذیرایی از او، سبب هدایت و مسلمان شدنش شدم و بدین ترتیب، یک نفر به امت من افزوده شد. افزون بر این، دست شما نیز به خون وی آلوده نشد و او از دین نیاکان خود دست کشید و مسلمان شد. این شیوه برخورد پیامبر (ص) در جذب مشرکان و افراد با روحیات متفاوت، تأثیر شگرفی بر استحکام باورهای دینی و تعاملات اجتماعی جامعه آن روز داشت و الگویی ماندگار از رحمت و حکمت را به بشریت ارائه کرد.

میلاد امام جعفر صادق (ع) نقطه عطفی در تاریخ اندیشه اسلامی است؛ امامی که با بهره‌گیری از شرایط خاص سیاسی و اجتماعی عصر خویش، نهضتی علمی و معرفتی بنیان نهاد و پایه‌های فقه، کلام، تفسیر و علوم انسانی در جهان اسلام را استوار کرد.

محور تحول در اندیشه دینی

ولادت امام صادق (ع) در قرن اول هجری و در شرایطی اتفاق افتاد که امت اسلامی در حال عبور از یک مقطع بسیار حساس تاریخی بود. آن زمان خلافت اموی در حال افول و قدرت عباسی در حال شکل‌گیری بود.

این شرایط به امام فرصتی داد تا از محدودیت‌های سیاسی که بر امامان پیشین تحمیل شده بود، رها شده و فعالیت علمی گسترده‌ای آغاز کنند. همین فرصت تاریخی باعث شد که ایشان نقشی محوری در انتقال علوم اسلامی به نسل‌های بعدی ایفا کنند.

امام صادق (ع) به ‌دلیل شخصیت علمی و جایگاه معنوی، توانستند حلقه‌ای از هزاران شاگرد تربیت کنند که هرکدام از آن‌ها در توسعه علوم اسلامی نقش داشتند. به همین دلیل است که تاریخ‌نگاران از دوره ایشان به ‌عنوان «عصر شکوفایی علمی» یاد می‌کنند. این شکوفایی نه تنها شامل علوم دینی مانند فقه و حدیث بود، بلکه شاخه‌هایی مانند کیمیا، نجوم، طب و فلسفه را هم دربر می‌گرفت. به همین علت ولادت امام صادق (ع) نقطه عطفی در تاریخ تمدن اسلامی است که برکات آن تا امروز ادامه دارد.

امام صادق (ع)؛ بنیان‌گذار نظام آموزشی اهل بیت (ع)

یکی از ویژگی‌های بارز امام صادق (ع) سازماندهی و نهادینه‌سازی نظام آموزشی شیعه بود. قبل از ایشان، امامان معصوم به دلیل فشارهای سیاسی کمتر امکان داشتند مکتب علمی خود را آشکارا گسترش دهند. اما امام صادق (ع) با درک شرایط تاریخی، حوزه‌ای علمی بنیان گذاشتند که در آن هزاران نفر از جمله بزرگانی چون هشام بن حکم، زراره، محمد بن مسلم و حتی دانشمندان اهل سنت مانند ابوحنیفه و مالک بن انس، تربیت شدند.

در این نظام، علم به ‌طور هم‌زمان با ایمان و اخلاق همراه بود. امام به شاگردان خود می‌آموختند که دانش نباید برای جدل یا قدرت‌طلبی باشد، بلکه باید برای هدایت جامعه و رسیدن به حقیقت مورد استفاده قرار گیرد. این همان چیزی است که موجب شد مکتب جعفری در تاریخ به ‌عنوان مکتب عقلانیت و استدلال شناخته شود.

نکته مهم دیگر این است که امام صادق (ع) علوم را در انحصار یک طبقه خاص قرار ندادند. ایشان درهای دانش را به روی همه کسانی که ظرفیت علمی و معنوی داشتند، باز کردند. این رویکرد موجب شد که مکتب ایشان هم بُعد مردمی داشته باشد و هم پشتوانه علمی بسیار عمیقی پیدا کند.

توسعه فقه اسلامی

مشخص است که در فقه اسلامی، امام صادق (ع) جایگاهی بی‌بدیل دارند. فقه جعفری که امروز مبنای استنباط شیعه است، بیش از هر چیز مرهون تلاش‌های آن حضرت است. بخش عمده‌ای از روایات فقهی که امروز در منابع شیعه موجود است، مستقیماً از ایشان نقل شده و این حجم گسترده روایت نشان‌دهنده تلاش بی‌وقفه امام در تبیین احکام الهی است.

آن حضرت در شرایطی زندگی کردند که مکاتب فقهی متعددی در حال شکل‌گیری بودند. در این میان، امام صادق (ع) با بهره‌گیری از عقل، قرآن و سنت پیامبر (ص)، فقهی پویا و استدلالی ارائه دادند. این فقه نه بر اساس رأی شخصی، بلکه بر اساس اصول و قواعدی متین استوار بود. به همین دلیل بسیاری از فقهای اهل سنت هم به شاگردی یا تأثیرپذیری از مکتب ایشان اذعان کرده‌اند.

از طرف دیگر، امام صادق (ع) همواره بر بُعد اخلاقی فقه تأکید می‌کردند. یعنی احکام دینی تنها برای تنظیم رفتار اجتماعی نبود، بلکه باید به ارتقای روحی و معنوی انسان‌ها نیز منجر می‌شد. این نگاه باعث شد فقه جعفری به ‌عنوان فقهی جامع و انسانی مطرح شود.

نقش سیاسی امام

هرچند که امام صادق (ع) وارد قیام‌های مسلحانه نشدند، اما فعالیت سیاسی ایشان بسیار عمیق و اثرگذار بود. امام با روشنگری‌های علمی و فرهنگی، بنیان مشروعیت حکومت‌های غاصب را به چالش کشیدند. ایشان نشان دادند که رهبری واقعی امت اسلامی باید بر اساس علم، تقوا و ارتباط با وحی باشد، نه صرفاً قدرت نظامی یا نسب خانوادگی.

آن حضرت در عین حال شبکه‌ای گسترده از نمایندگان و شاگردان ایجاد کردند که در مناطق مختلف جهان اسلام فعالیت داشتند. این شبکه، علاوه بر انتقال معارف دینی، نوعی سازمان اجتماعی و سیاسی پدید آورد که توانست شیعیان را از انزوا خارج کند.

به همین دلیل، بسیاری از تاریخ‌نگاران معتقدند که امام پایه‌گذار انسجام اجتماعی شیعه در سطح امت اسلامی بوده است. این نقش سیاسی، برخلاف ظاهر آرام آن، عمق راهبردی داشت و زمینه‌ساز حرکت‌های بعدی در تاریخ تشیع شد.

مکتب عقلانیت

امام صادق (ع) بیش از هر امام دیگری بر جایگاه عقل در فهم دین تأکید داشتند. ایشان شاگردانی تربیت کردند که توانایی مناظره و دفاع عقلانی از عقاید اسلامی را داشتند. برای نمونه، هشام بن حکم با آموزش‌های امام در مناظره‌های کلامی بسیار موفق عمل می‌کرد و حتی متفکران غیرمسلمان را تحت تأثیر قرار می‌داد.

این توجه به عقل، سبب شد که مکتب امام صادق (ع) نه تنها در مقابل جریان‌های فکری آن زمان مانند معتزله و مرجئه، مقاوم باشد، بلکه بتواند پاسخ‌های قانع‌کننده‌ای به پرسش‌های فلسفی و علمی بدهد. به همین دلیل مکتب جعفری همواره به ‌عنوان مکتبی پویا و تطبیق‌پذیر شناخته شده است.

از نگاه امام، عقل و وحی دو منبع مکمل بودند. عقل اگر درست هدایت شود، هیچ‌گاه با وحی تعارض ندارد. این مبنا باعث شد که معارف اهل‌بیت (ع) بتوانند با گذر زمان همچنان کارآمد و زنده باقی بمانند.

مروری بر بُعد معنوی و عرفانی شخصیت امام صادق (ع)

امام صادق (ع) علاوه بر جایگاه علمی و فقهی، در عرصه معنویت نیز قله‌ای بی‌بدیل بودند. ایشان بارها بر زهد، تقوا و توجه به باطن اعمال تأکید می‌کردند. در نگاه امام، علم بدون تهذیب نفس نمی‌تواند انسان را به حقیقت برساند. به همین دلیل، شاگردان خود را به مراقبت معنوی، دعا و ارتباط قلبی با خداوند توصیه می‌کردند.

از ایشان نقل شده که می‌فرمودند: با رفتار و اخلاق خود زینت ما باشید. این بیان نشان می‌دهد که امام عرفان عملی را در زندگی روزمره شیعیان جاری می‌کردند و آن را محدود به حلقه‌های خاص نمی‌دانستند.

همچنین در دعاهای نقل‌شده از امام، مضامین عمیق توحیدی و عرفانی دیده می‌شود که نشان‌دهنده اتصال ایشان به سرچشمه وحی است. این بعد معنوی در کنار بُعد علمی، سیمای جامع و متوازن امام صادق (ع) را شکل داده است.

فرصتی برای بازاندیشی در راهبردهای فکری، فرهنگی و اجتماعی

پیام اصلی زندگی امام صادق (ع) این است که علم، عقلانیت و معنویت باید در کنار هم قرار گیرند. جامعه‌ای که تنها بر دانش ظاهری تکیه کند و از اخلاق و معنویت غافل شود، به بیراهه می‌رود. همچنین جامعه‌ای که عقل و استدلال را کنار بگذارد، نمی‌تواند در برابر شبهات و هجمه‌های فکری مقاومت کند.

امام صادق (ع) الگویی ارائه دادند که در آن علم و دین، عقل و وحی، فرد و جامعه همه در تعادل هستند. این الگو امروز نیز می‌تواند راهنمایی مطمئن برای جوامع اسلامی باشد. به ‌ویژه در جهانی که با چالش‌های فکری، فرهنگی و اخلاقی متعددی روبرو است، بازگشت به مکتب امام صادق (ع) می‌تواند مسیر روشنی پیش پای ما بگذارد. به همین دلیل گرامی‌داشت میلاد امام صادق (ع) فرصتی برای بازاندیشی در راهبردهای فکری، فرهنگی و اجتماعی ماست.

دریایی از تهدیدات، کشتی امت اسلام را به شدت به تلاطم کشانده است. امواج خروشان استکبار جهانی از یک سو و تندبادهای تفرقه و اختلاف از سوی دیگر، بقا و عزت مسلمانان را به مخاطره انداخته است. نجات از این گرداب هولناک، نیازمند تمسک به نقشه راهی الهی است؛ نقشه‌ای که قرآن کریم در آیه شریفه «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا» (آل عمران: 103) ترسیم می‌کند و مطابق آن «اتحاد اسلامی» تنها پناهگاه امن در برابر تهدیدهای داخلی و خارجی و تنها راه نجات امت اسلام است که امروز در یکی از حساس‌ترین و پرآشوب‌ترین برهه‌های تاریخی خود قرار دارد.

درک این نقشه نجات، مستلزم شناخت دقیق «حبل الله» است. مفسران، این ریسمان استوار الهی را به مصادیق حیاتی‌ای چون قرآن کریم، عترت طاهره (ع)، دین اسلام و پیمان با پروردگار تفسیر کرده‌اند؛ اما نکته تعیین‌کننده، چگونگی تمسک جستن به آن است. فعل امر «اعْتَصِمُوا» بر ضرورت حرکتی فعال و آگاهانه تأکید دارد، و قید «جَمِیعًا» پاشنه آشیل این استراتژی را آشکار می‌سازد و تعیین می‌کند نجات، در گرو همبستگی و حرکت جمعی است.

این تاکید قرآن بر وحدت، پاسخی حیاتی به یکی از کهن‌ترین توطئه‌های دشمنان اسلام است. استکبار جهانی به سرکردگی آمریکا و رژیم صهیونیستی، به خوبی از قدرت یکپارچه امت اسلام آگاه است و می‌داند که تنها با تفرقه می‌تواند به پروژه سلطه خود ادامه دهد. آنان با دامن زدن به اختلافات سیاسی، مذهبی، قومی و نژادی، سعی در ایجاد جنگ‌های داخلی و انحراف توجه مسلمین از دشمن حقیقی دارند. توهین‌های نظام‌مند به مقدسات، حمایت از گروهک‌های تکفیری و بحران‌آفرینی در کشورهایی مانند عراق، سوریه و یمن، همه بخشی از این نقشه شوم برای تضعیف درونی جهان اسلام است. در این میان وحدت اسلامى، سلاح قطعى امت اسلام در مقابل دشمنان است. وحدت، همان سپر محکمی است که این نیزه‌های زهرآگین را بی‌اثر می‌کند.

اما باید هوشیار بود که تهدید تنها از بیرون نمی‌آید؛ گاهی خطرناک‌ترین تهدیدها از درون جان می‌گیرند. اگر تهدید خارجی همچون نیزه‌ای است که از روبرو نشانه رفته، تهدید داخلی مانند زهری است که آرام‌آرام در پیکره جامعه نفوذ می‌کند. تعصبات کورکورانه مذهبی، قومیت‌گرایی افراطی و تبدیل اختلاف سلیقه سیاسی به دشمنی و تخریب، همان موریانه‌هایی هستند که پایه‌های اقتدار امت را می‌جوند و راه را برای نفوذ دشمن بیرونی هموار می‌سازند. اینجاست که حلقه اتصال باز هم به همان آیه شریفه و مفهوم «حبل الله» بازمی‌گردد. درمان این آفات داخلی، بازگشت به مشترکات اساسی و حل اختلافات از طریق گفت‌وگوی علمی و برادری است. الگوی عملی این درمان را می‌توان در جبهه مقاومت و پشتیبانی از آرمان فلسطین مشاهده کرد؛ جایی که شیعه و سنی و هر مسلمانی با هر سلیقه و مکتب سیاسی، در سایه احترام متقابل و با محوریت مبارزه با دشمن مشترک، در اقصی نقاط این کره خاکی قدرتمندترین نمونه وحدت را به نمایش گذاشته‌اند.

بلی، پرچمداری این جبهه وحدت، رسالتی است که انقلاب اسلامی ایران از آغاز به دوش کشیده است؛ لکن رویارویی با تهدیدهای پیچیده امروز، نیازمند عزمی جهادی و همتی والا برای تحقق فرمان الهی است. وحدت اسلامی یک انتخاب نیست، یک ضرورت استراتژیک و فریضه ای دینی است. این مسؤولیتی همگانی بر دوش علما، روشنفکران، رسانه‌های متعهد و تک تک آحاد امت است که با ترویج فرهنگ وحدت و اخوت، توطئه‌های تفرقه‌افکنانه دشمن را خنثی کنند. به یاری خدا و با چنگ زدن به ریسمان محکم الهی، امت اسلام عزت و اقتدار خود را حفظ خواهد نمود و کشتی طوفان‌زده خود را به ساحل امن رهایی رهنمون خواهد شد. «وَأَنَّ هَٰذَا صِرَاطِی مُسْتَقِیمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِیلِهِ» (انعام: 153).