روزه از جمله عباداتی است که در میان تمام اقوام و ملل جهان رایج بوده است. در تمام ادیان آسمانی روزه جزو احکام واجب است و یهودیان پایبند نیز هفته ای دو روز روزه می گیرند،یامبر اکرم(ص) فرمودند: «صُوموا تَصحّوا، روزه بگیرید تا سلامت باشید.» و روزه در طب قدیم نیز از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. به گونه ای که «فیثاغورث» و «بقراط» برخی امراض را با روزه معالجه می کردند. تحقيقات علمي نوين نيز نشان ميدهد، اکثر بیماری های مزمن را به وسیله ی روزه مي‌توان بهبود بخشید، یا از شدت آن کاست. و روزه بهترین درمان بیولوژیکی برای دفع مواد مضر و تضمین کننده‌ی سلامت فرد است. ديگر مطالعات علمی نشان می دهد، تفاوت بین روزه داری و گرسنگی این است که نوعی داوطلبی واقعی توأم با آسایش درونی لازمه ی «روزه درمانی» است.
بر اساس مطالعه ای که بر روی 61 دانشجوی 22 تا 34ساله ی دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شد، مشخص گردید که روزه ی ماه رمضان تأثیر فزاینده ای بر روی پاسخ ایمنی سلولی دارد و باعث افزایش کارآیی این سیستم سلولی می شود. این مسأله که این تأثیر تا چه حد به علت کاهش کالری دریافتی است باید روشن تر شود؛ زیرا شخص در ماه مبارک رمضان دچار فشار روحی کمتری است و شاید به علت منظم بودن تغذیه تغییرات مثبتی در ریتم های فیزیولوژیک او پدید می آید.
روزه داری و اضطراب و افسردگی
در تحقیقات انجام شده ـ در خصوص تأثیر روزه داری بر کاهش اضطراب و افسردگی ـ بر روی 85 نفر از دانشجویانِ دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان که در دو نوبت انجام شد، تجزیه و تحلیل داده ها نشان می دهد که روزه داری تأثیر مثبتی در کاهش شیوع اضطراب و افسردگی دارد و روزه داری همراه با افزایش انجام فرایض دینی، باعث کاهش ضریب کلی علایم مرضی می گردد.
هم چنین در پژوهش دیگری که از سوی مرکز تحقیقات غدد درون ریز و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران بر روی 39 زن و 70 مرد روزه دار داوطلب که حداقل 25 روز را روزه گرفته بودند انجام شد نشان داد که در طول ماه رمضان از میزان اضطراب مردان به طور معنی داری کاسته شده، اما میزان افسردگی تغییر چندانی نداشته است.
در بررسی های به عمل آمده در مرکز پزشکی دانشگاه اصفهان آمده است: بهداشت روان انسان، تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد و شیوه های مقابله با استرس و کنترل پیامدهای آن، یکی از این عوامل است که امروزه به جای تأکید بر ماهیت و شدت استرس، بر شیوه های مقابله با استرس تأکید می شود که روش مقابله ی مذهبی یکی از این شیوه ها است.
روزه داری و نقش آن در سلامت روانی و اعتماد به نفس
در تحقیقاتی که در گروه آموزشی خدمات بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شده آمده است: هدف این بررسی شناسایی شخصیت افرادِ روزه دار و اعتقاد آنان به فلسفه ی روزه داری، پایگاه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه ی آماری مورد نظر است که آزمودنی ها در چهار گروه ذیل مورد بررسی قرار گرفتند: 1. افرادی که به علت بیماری های جسمانی روزه می گرفتند؛ 2. افرادی که مشکلات اقتصادی داشتند؛ 3. افرادی که بسیار چاق بودند؛ 4. افرادی که به بیماری روانی مبتلا بودند.
نتایج این آزمایش که بر روی روزه داران 35 تا 49ساله انجام شده بود، نشان داد: کسانی که به فلسفه ی روزه داری اعتقاد داشته و با مشکلاتی مانند فقر اقتصادی و یا بیماری هایی مثل دستگاه گوارش، قلبی، عروقی، دیابت، نقرس، تورم مفصلی، چاقی و افسردگی روبه رو بودند، با روزه داری و رژیم غذایی مناسب به شادابی جسمی و روانی رسیده اند و روزه داری نه تنها در سلامتی جسم و روان آن ها نقش به سزایی داشته است، بلکه در پیش گیری و درمان بیماری های دستگاه گوارشی، قلبی و عروقی نیز مؤثر بوده است.
در تحقیق دیگری که در دانشگاه علوم پزشکی خراسان بر روی دانشجویان این دانشگاه در ماه مبارک رمضان، انجام شده، مشخص گردید که روزه داری موجب افزایش عزت نفس دانشجویان می شود، در این پژوهش بین عزت نفس دانشجویان در قبل از ماه مبارک رمضان و پس از آن تفاوت های معنی داری وجود داشت.
نگرش به روزه داری
در مطالعه ای که بر روی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قزوین ـ در خصوص نگرش آن ها به روزه داری انجام شد ـ نتایج حاصله این بود که 8/90 درصد دانشجویان روزه را برای سلامتی انسان مفید دانستند، 4/72 درصد آن را تقرب به خدا و هدف اصلی وجوب روزه ذکر کردند. بیش از 65 درصد از دانشجویان همیشه در ماه مبارک رمضان روزه می گرفتند و 7/34 درصد آنان نیز به انجام روزه های نذری و مستحبی تقید داشتند. در این بررسی، عمده ترین علت روزه، سپاس گزاری از خداوند و کمترین علت، عادت و رفتار اجتماعی عنوان شد. در پژوهشی که در دانشگاه علوم پزشکی چمران اهواز صورت گرفت، نگرش دانشجویان در مورد روزه داری نیز ارزیابی شد. بر اساس یافته های این تحقیق 57 درصد دانشجویان هنگام افطار را از نظر روحی و جسمی، بهترین زمان دانسته اند. 53 درصد در طول روز گاهی دچار سرگیجه و ضعف شده اد، 76 درصد مشکلات گوارشی نداشته اند و فقط 6 درصد به ترتیب از استفراغ، یبوست و درد معده شکایت داشته اند و 55 درصد نیز در ایام روزه داری از مطالعه ی درسی خوبی برخوردار بوده اند.
روزه داری و عادات تغذیه ای
در تحقیقی که در انستیتوی تحقیقات تغذیه ای و صنایع غذایی کشور ـ وابسته به دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ـ بر روی 30 جوان روزه دار انجام شد، تغییرات رفتاری و تغذیه ای و غذای مصرفی آنان بررسی شد. یافته های این بررسی نشان می دهد که در طول ماه مبارک رمضان در 43 درصد از افراد احساس خستگی و عدم تمایل به کار دیده می شود، مصرف گروه شیر و فرآورده های آن، سبزیجات و میوه ها نسبت به ماه های دیگر کاهش و مصرف گروه غلات و چربی افزایش یافته بود. 35 درصد افراد نیز وعده ی سحر را از رژیم غذایی خود حذف کرده بودند. در این تحقیق پیشنهاد شده است: از آن جایی که جوانان بخش عظیمی از نیروی انسانی و فردای جامعه هستند، توجه به حفظ سلامت و پیش گیری از ابتلای آنان به بیماری های ناشی از رفتار غلط غذایی باید در اولویت باشد و برنامه های آموزشی کاربردی برای اصلاح تغذیه ای صحیح در ماه رمضان توصیه می شود.
در پژوهش دیگری که در دانشگاه علوم پزشکی اراک انجام شده بود، با اشاره به این که روزه ی ماه مبارک رمضان باعث تنظیم کلسترول خون، کاهش اسیدیته ی معده و جلوگیری از مشکلات گوارشی می شود، آمده است: در ماه مبارک رمضان باید گروه های غذایی شامل نان و غلات، شیر و فرآورده های آن، میوه جات و سبزیجات و گوشت را به اندازه ی لازم مصرف کنیم و نیازی به مصرف چربی اضافی نداریم.
روزه داری و تأثیر آن بر زنان حامله و فرزندان آن ها
در پژوهشی که برای بررسی تأثیر روزه بر زنان باردار در دانشگاه علوم پزشکی همدان و بر روی چهار هزار و سیصد و چهل و سه زنِ حامله انجام شد، یافته های به دست آمده حاکی است که روزه داری سبب کاهش وزن نوزادان نشده و حتی افراد روزه دار، بچه های سنگین تری به دنیا آورده اند.
بر اساس این بررسی، میانگین وزن نوزادان زنان باردار روزه خوار سه هزار و یکصد و چهل و دو گرم و روزه دار سه هزار و دویست گرم بوده است. نتیجه این که روزه داری سبب کاهش وزن فرزندان زنان باردارِ روزه دار نمی شود.
بر اساس تحقیق دیگری که در مرکز تحقیقات غدد درون ریز متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در خصوص بررسی تأثیر روزه داری بر بهره ی هوشی فرزندان آنها شد، نشان داد که در بین دو گروه 93 نفری تحت کنترل، هیچ گونه اختلاف معناداری بین هوش بهره ی کل فرزندان وجود ندارد.
در این بررسی با اشاره به این که رابطه ی خطی مثبتی بین طبقه ی اجتماعی ـ اقتصادی خانواده و هوش بهره ی فرزندان وجود دارد، تأکید شده است که روزه داری مادران هنگام بارداری تأثیر نامطلوبی بر هوش فرزندان ندارد.
در بررسی دیگری که در خصوص «روزه داری و زایمان زودرس» بر روی 322 زن حامله در سه ماهه ی سوم بارداری انجام گرفت، نشان داد که از نظر نوع زایمان، وزن نوزادان و ضریب آپگار آن ها بین دو گروه مورد و شاهد تفاوت معنی دار آماری مشاهده نشد، ولی شیوع زایمان زودرس در گروه مورد به طور معنی داری از گروه شاهد کمتر بود، در نتیجه روزه داری در سه ماهه ی آخر بارداری در زنان سالم خطر زایمان زودرس را افزایش نمی دهد.
هم چنین در بررسی دیگری که در دانشکده ی بهداشت و پیراپزشکی ارومیه بر روی 95 زن حامله انجام شد، مشخص گردید: زنان در سه ماهه ی سوم بارداری با رعایت رژیم غذایی مناسب و استراحت کافی می توانند در ماه مبارک رمضان روزه بگیرند.
در تحقیقی که برای سنجش تأثیر روزه داری ماه مبارک رمضان بر میزان گلوکز،تری گلیسیرید، کلسترول و کتون باری های سرم بر روی 91 مردِ 16 تا 17ساله در دانشگاه علوم پزشکی شیراز انجام شد، نتایج به دست آمده این بود که با وجود تغییراتی که در میزان گلوکز، کلسترول، تری گلیسیرید، و کتون بادمی اتفاق می افتد، ولی این تغییرات در اثر روزه داری بسیار کمتر از حد تولید زیان فیزیولوژیک در یک فرد سالم است.
روزه داری و نزدیک بینی
مطالعات انجام گرفته بر روی 118 نفر از دانشجویان و محصلین 15 تا 25 ساله ی دانشگاه علوم پزشکی یزد که از نظر فیزیولوژیک سالم بودند و روزه می گرفتند و نمره ی چشم آن ها در سه نوبت قبل از ماه رمضان، پایان ماه رمضان و پایان ماه شوال اندازه گیری شده بود نشان داد: افزایش مشاهده شده در نمره ی عینک در ماه رمضان، تقریبا به طور یکنواخت در ماه های دیگر نیز ادامه داشته و ارتباطی به ماه رمضان ندارد.
بر این اساس دانش آموزان و دانشجویان 15 تا 25 سال که میوپ فیزیولوژیک هستند، بدون نگرانی از فزایش بیش از حد نمره ی عینک می توانند روزه بگیرند.
روزه داری و تاثیر آن بر فشار خون، شاخص توده ی بدنی و فعالیت بدنی
تحقیقی به منظور بررسی تغیرات ناشی از روزه داری، شاخص توده ی بدنی، میزان فعالیت بدنی و مصرف کالری در افراد جوان از سوی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهران بر روی 65 زن و 93 مرد صورت گرفت. در این بررسی یک هفته قبل از ماه رمضان و در روزهای 14 و 28 رمضان میزان فشار خون، نسبت دور کمر به دور باسن، قد و وزن توسط پزشک اندازه گیری شد. بر اساس یافته ها: فشار خون دیاستولیک در کل جمعیت تغییری معنادار داشته است و این متغیر در مردان در طول 2 هفته ی اول چندان محسوس نبوده، اما در طول دو هفته ی آخر ماه رمضان به طور معنی داری افزایش داشته است و فشار خون سیستولیک در کل جمعیت تغییرات معنی داری نداشته است. نسبت دور کمر به باسن در زنان کاهش قابل ملاحظه ای داشته است، اما این متغیر در مردان معنی دار نبوده است. این در حالی است که شاخص توده ی بدنی مردان و کل جمعیت به طور معنی داری کاهش داشته است، اما این تغییرات در زنان غیر معنی دار بوده است.
در این بررسی میزان دریافت کالری در طول ماه رمضان، در کل جمعیت کاهش معنی داری داشته و میزان فعالیت بدنی نیز در حین ماه رمضان کاهش پیدا کرده است که این کاهش در گروه زنان معنی دار نمی باشد. نتیجه این که در حین روزه داری فشار خون دیاستولیک افزایش مختصری داشته است، اما با وجود کاهش فعالیت بدنی به دلیل کاهش دریافت کالری، شاخص توده ی بدنی و نسبت دور کمر به باسن کاهش داشته است.
روزه داری و پیوند کلیه
بر اساس پژوهشی که در خصوص تاثیر روزه داری بر پیوند کلیه از سوی دانشگاه های علوم پزشکی تهران و بقیة اللّه بر روی 19 بیمار ـ با عملکرد طبیعی پیوند کلیه ی روزه دار و 20 بیمار پیوند کلیه ی روزه خوار که از حیث سن، جنسیت، عملکرد کلیه، تاریخچه ی پس زدگی حاد و غیر مشابه بودند ـ انجام شد، یافته ها حاکی از آن بود که بیماران روزه داری که پیوند کلیه انجام داده اند، از عملکرد خوب کلیوی برخوردارند و بدون نگرانی از صدمات کلیوی می توانند روزه بگیرند.
روزه داری و تاثیر آن بر هورمون های جنسی
در بررسی هایی که در مرکز تحقیقات غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران ـ برای بررسی اثر روزه داری بر هورمون های جنسی 93 جوان ـ انجام شد، مشخص گردید که تغییراتی که در گوناد وتروپینها و هورمون های جنسی در مردان روزه دار انجام می شود، همگی در محدوده ی طبیعی است و تغییرات بالینی بروز نمی کند. در نتیجه روزه داری موجب تغییرات پاتولوژیک در غلظت هورمون های جنسی در مردان نمی شود.
همچنین در تحقیق دیگری که از سوی همین مرکز و با هدف بررسی اثر روزه داری بر هورمون های جنسی در زنان جوان انجام شد، یافته ها نشان داد که در این بررسی 76 زن که تحت بررسی قرار گرفته بودند، تغییرات هورمون های جنسی و گوناد و تروپینها در زنان جوان در طی روزه داری وابسته به سیکل عادت ماهانه ی آنان بوده و روزه داری تاثیر قابل توجهی بر هورمون های جنسی زنان ندارد.
روزه داری و مسأله ی درد
بر اساس مطالعاتی که در دانشکده ی علوم توانبخشی ایران برای بررسی تاثیر روزه داری بر درد، بر روی 55 دانشجو انجام گرفت، نتایج حاصله این بود که احساس درد در نیمه ی اول ماه رمضان پایین تر از نیمه ی دوم ماه رمضان است و فرد سریع تر به درد پاسخ می دهد، در حالی که هرچه به انتهای ماه رمضان می رسیم آستانه ی درد، یا زمان پاسخ گویی به درد افزایش می یابد و این افزایش مشابه زمانی صورت می گیرد که فرد در حالت غیر روزه به سر می برد. بر اساس این تحقیقات در پایان ماه رمضان مقاومت انسان به حداکثر خود می رسد؛ زیرا که بدن کم کم خود را با شرایط جدید وفق می دهد.
روزه داری و تصادفات رانندگی
بر اساس پژوهشی که در خصوص تاثیر روزه داری برتعداد حوادث رانندگی در تهران انجام شد، میانگین تصادفات در ماه رمضان در سال های 75 تا 79 شش هزار و ششصد و نود و یک مورد بوده است و میانگین تصادف در ماه های شمسی قبل و بعد از رمضان به ترتیب 6303 و 6354 مورد بوده است.
لازم به ذکر است، عوامل متعددی از جمله تغییر الگوی ترافیک در ماه رمضان نسبت به ماه های دیگر، تغییر در زمان واکنش و توانایی تشخیص الگو و غیره ممکن است تصادفات در ماه رمضان را نسبت به ماه های دیگر افزایش یا کاهش دهد.
در این تحقیق اتخاذ تدابیر ویژه ی ترافیکی در ماه رمضان و انجام تحقیقات بیشتر در زمینه ی زمان واکنش و توانایی تشخیص الگو در ساعات روزه داری پیشنهاد شده است.
روزه داری و حملات حاد قلبی
در بررسی ای که در خصوص تاثیر روزه داری بر حملات حاد بیماری های کرونری قلب در دانشگاه علوم پزشکی اردبیل انجام گرفت، وضعیت بیماران حاد قلبی در ماه رمضان با دو ماه دیگر مقایسه شد. بر اساس نتایج این پژوهش موارد ابتلا به حملات حاد قلبی در ماه مبارک رمضان نبست به ماه های قبل و بعد از رمضان کمتر بود، به عبارت دیگر روزه داری امکان حملات حاد قلبی را کاهش می دهد. در مطالعه ای که در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان انجام شد تاثیر مسایل اقتصادی بر وقوع جرایمی مانند زخم ناشی از چاقو در ماه مبارک رمضان بررسی شد. بر اساس این پژوهش ابتدا شیوع زخم ناشی از چاقو در ماه هایی غیر از رمضان و سپس در ماه مبارک رمضان افرادی که به علت ضربات چاقو به دنبال نزاع به بیمارستان منتقل شده بودند، مورد تحلیل آماری قرار گرفتند.
بر این اساس در ماه مبارک رمضان 35 بیمار به علت چاقو خوردگی در بیمارستان بستری شدند که تعداد آنها در مقایسه با سایر ماه ها 27 درصد کمتر بود.
یافته ها نشان دهنده ی این بود که از بین 35 بیمار، تنها 4 نفر روزه دار (11 درصد) دچار چاقوخوردگی شده بودند، 95 درصد چاقوخوردگی ها نیز بین ساعات 14 تا 20 شب اتفاق افتاده بود، نتیجه ی نهایی این تحقیق حاکی است که در ماه مبارک رمضان شیوع چاقوخوردگی ناشی از نزاع نسبت به سایر ماه ها کاهش دارد و در اکثر موارد چاقوخوردگی ها نیز مربوط به افراد غیر روزه دار بوده است.
روزه داری و مساله ی خودکشی
تحقیقاتی که در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در خصوص تاثیر ماه رمضان بر تعداد موارد اقدام به خودکشی انجام شد، نشان داد که میانگین اقدام به خودکشی در ماه مبارک رمضان 42 درصد و در ماه های قبل و بعد از آن به ترتیب 45 و 46 درصد بوده است که این امر بیانگر این است که تعداد مراجعه ی روزانه در ماه مبارک رمضان به نحو معناداری کمتر از ماه های دیگر است.
روزه داری و سحرخیزی
یکی از تغییراتی که در ماه مبارک رمضان در سبک زندگی افراد ایجاد می شود، تغییر ساعات خواب و بیداری است. روزه داران لازم است که قبل از اذان صبح از خواب برخیزند، که این مساله موجب نوعی محرومیت از خواب (REM) می شود.
تحقیقات انجام شده در گروه روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد حاکی است که محرومیت از خواب در نیمه ی دوم شب و بین ساعات 3 تا 7 بامداد می تواند یک واکنش فوری ضدافسردگی ایجاد کند.
بر همین اساس یکی از روش های کمکی در درمان افسردگی، برنامه های تغییر ساعات خواب و محرومیت از خواب (REM) است.
منبع : پگاه حوزه ، شماره 31
