اندیشکده بروکینگز در گزارشی با اذعان به کارکرد جاسوسی بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اشراف دستگاه‌های اطلاعاتی غرب بر سایر حوزه‌های جمهوری اسلامی - اعم از علمی و صنعتی- را یکی از نتایج توافق احتمالی و بازرسی‌های گسترده عنوان کرد.
مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مصاحبه با آسوشیتدپرس مدعی شد: «طبق پروتکل الحاقی ما می‌توانیم از هر مرکز نظامی در ایران که لازم بدانیم بازرسی به عمل بیاوریم.» وی در ادامه افزود: «در مقاطع زمانی مختلف و در کشورهای گوناگون سابقه بازرسی از مراکز نظامی وجود داشته است. خب چرا درباره ایران بازرسی نظامی صورت نگیرد؟ اگر ما ضرورتی برای بازرسی از مراکز نظامی ایران ببینیم آن را مطرح خواهیم کرد و ایران نیز طبق پروتکل باید آن را بپذیرد.»
اما قسمت خطرناک ماجرا این است که از اظهارات آمانو اینگونه برمی‌آید که پروتکل الحاقی پایان ماجرا نیست! وی در پاسخ به این سوال که آیا عمل به پروتکل الحاقی برای راستی‌آزمایی از ایران کافی است یا خیر پاسخ داد: هنوز هیچ چیز معلوم نیست. این کاملا به سطح همکاری ایران با آژانس بستگی دارد.
اگرچه کشورهای زیادی اجرای پروتکل الحاقی را پذیرفته‌اند اما باید توجه داشت برخورد آژانس با کشورها به هیچ وجه یکسان نبوده و در این برخورد به جای معیارهای فنی، ملاحظات سیاسی هستند که کمیت، کیفیت و نتیجه را مشخص می‌کنند.
مورد آنسکام
پروتکل الحاقی دسترسی‌های گسترده و تا حدی تعریف‌ناپذیر را به بازرسان آژانس می‌دهد. آخرین مورد از بازرسی‌های گسترده و غیرمتعارف در عراق اتفاق افتاد. قطعنامه ۶۸۷ سازمان ملل متحد، فرمان آتش‌بس و از بین بردن سلاح‌های کشتارجمعی و موشک‌های دوربرد عراق را، پس از جنگ خلیج فارس سال ۱۹۹۱، ارائه داد. برای اجرای برنامه خلع سلاح اجباری، شورای امنیت، کمیته ویژه سازمان ملل را به نام آنسکام متشکل از نظامیان، دانشمندان و کارشناسان فنی پایه‌گذاری کرد. وظیفه این کمیته، کشف و انهدام یا تحویل صحیح سلاح‌های شیمیایی، بیولوژیکی و موشک‌های دوربرد عراق بود. آنسکام به همراه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی طی 7 سال 250 گروه بازرسی را روانه عراق کرد. گروه‌هایی که متشکل از 3 تا 80 نفر بود! نتیجه این همه بازرسی از گوشه و کنار عراق و حتی کاخ‌های صدام نه تنها به صلح نینجامید بلکه بهانه‌ای برای تجاوز به عراق و اشغال آن شد.
نورمن سالومون - منتقد برجسته سیاسی و رسانه‌ای آمریکا- در کتاب «جنگ عراق» می‌نویسد: «واشنگتن از بازرسان آنسکام برای اهداف جاسوسی خود بهره برده بود، چرا که مشخص شد فعالیت آنها هیچ‌گونه ارتباطی با مأموریت‌های مجاز از سوی سازمان ملل نداشته است. در اواخر سال 2002، گروه‌های جدیدی از بازرسان که در عراق جستجو می‌کردند می‌توانستند اطلاعات ذی قیمتی را برای ایالات متحده فراهم آورند، که موجب تقویت هرچه بیشتر استفاده از حمله نظامی می‌شد.»
شهادت دانشمندان هسته‌ای؛ تاوان جاسوسی بازرسان
نحوه عملکرد بازرسان آژانس درباره بحران ساختگی هسته‌ای ایران نیز روند خطرناک و مشابه فوق را دنبال می‌کند. نتیجه بازرسی‌ها از مراکز اطلاعاتی غرب و رژیم صهیونیستی سردرمی‌آورد که یکی از نتایج این جاسوسی در قالب بازرسی، ترور دانشمندان هسته‌ای کشورمان است.
در سال 1391 «جی کارنی» سخنگوی وقت کاخ سفید با بیان اینکه آمریکا برنامه هسته‌ای ایران را زیر نظر دارد، گفت: بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی چشم‌های ما هستند.
اظهارات «جی کارنی» تأیید تمام حرف و حدیث‌هایی بود که تا پیش از این درباره کاربرد دوگانه برخی بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفته و شنیده می‌شد؛ شایعاتی که اگرچه در سال 2002 و در جریان بازدید بازرسان آژانس انرژی اتمی از عراق هم شنیده می‌شد اما در جریان ترور دانشمندان هسته‌ای کشورمان قوت گرفت.
بعد از شهادت چهار دانشمند هسته‌ای کشورمان این سؤال پیش آمده بود که با وجود اقدامات امنیتی برای حفظ اسرار برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای کشورمان، نام دانشمندان مرتبط با این برنامه‌ها چطور در اختیار تیم‌های ترور سازمان‌های جاسوسی آمریکا و رژیم صهیونیستی قرار می‌گیرد؟ این سؤال را در آن زمان تحلیلگران هسته‌ای با اشاره به دیدارهایی که برخی بازرسان آژانس از تاسیسات هسته‌ای داشتند، پاسخ گفتند.
به نام بازرسی، به کام سرویس‌های اطلاعاتی
گزارش اخیر موسسه بروکینگز درباره بازرسی‌ها و نتایج آن موید این قضیه است. جاشوا رونر، استاد دانشگاه ساوترن متدیست آمریکا، در مقاله‌ای که در پایگاه اینترنتی اندیشکده بروکینگز منتشر شد، نوشت: «اطلاعات مخفی نقش عیانی در مذاکرات کنونی بر سر برنامه هسته‌ای ایران ایفا می‌کنند. اگر توافق در ژوئن نهایی شود، ایران بخش اعظمی از توانمندی غنی‌سازی اورانیوم خود را قربانی برداشته شدن تحریم‌های اقتصادی کرده و به مدت بیش از یک دهه مجبور به پذیرش رژیم بازرسی‌های سرزده خواهد شد تا پایبندی‌اش مورد راستی‌آزمایی قرار گیرد».
وی در ادامه می‌نویسد: «حضور بازرسان فرصت‌های جدیدی برای جمع‌آوری اطلاعات فراهم خواهد کرد: نه تنها سازمان‌های اطلاعاتی از گزارش‌های بازرسی درباره برنامه هسته‌ای ایران سود خواهند برد، بلکه آزاد خواهند بود که دیگر حوزه‌های علمی و زیرساخت‌های صنعتی ایران را نیز بررسی کنند».
«جان برنان، مدیر سیا، اخیراً از امتیازات زیادی که ایران داده اظهار خرسندی کرده و دیپلمات‌های آمریکایی را به خاطر کسب آنچه می‌توانستند، مورد تقدیر قرار داد. هیچ دلیلی برای تردید در صداقت برنان وجود ندارد. در حقیقت، اگرچه روابط بین سیاست‌گذاران آمریکایی و رهبران اطلاعاتی برخی اوقات شکننده بوده، اما زمانی که پای مسئله ایران به میان می‌آید هر دو موضع واحدی دارند».
در ادامه مقاله بروکینگز، با اشاره به اینکه در گذشته سازمان‌های اطلاعاتی برای عدم رویارویی با دولت ارزیابی‌های اطلاعاتی خود را تغییر داده‌اند می‌خوانیم که این امر نباید درباره برنامه هسته‌ای ایران تکرار شود و در صورت تخطی ایران از تعهداتش سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا باید آن را اعلام کنند. «اگر آنها پس از توافق فهمیدند که ایرانی‌ها تقلب می‌کنند باید آن را آشکارا بیان کنند حتی اگر این امر به معنای ناراحت کردن سیاست‌گذارانی باشد که سرمایه‌گذاری بسیاری بر آن [توافق هسته‌ای با ایران] کرده‌اند».
«سیاست‌گذاران نیز باید جامعه اطلاعاتی را از کانون توجهات به دور نگه دارند. استفاده از اطلاعات برای توجیه کردن توافق هسته‌ای ایران این انتظار را پدید می‌آورد که ارزیابی‌های آتی نیز علنی شوند. بدین ترتیب وسوسه‌ای برای فشار آوردن بر نهادهای اطلاعاتی پدید خواهد آمد تا اطمینان حاصل شود یافته‌های آنها هماهنگ با اظهارات مقامات دولتی باشند».
رونر در انتها می‌نویسد: «اطلاعات درباره ایران تاکنون دقیق و روابط بین سیاست‌گذاران و جامعه اطلاعاتی نیز سالم بود‌ه‌اند. بهترین راه برای حفظ این وضعیت خوب این است که دولت اطلاعات محرمانه را از دسترسی عموم خارج سازد».
با در نظر گرفتن این مسائل باید گفت پذیرش بازرسی‌های غیرمعمول و فراتر از مراکز هسته‌ای برخلاف تصور عامه و جنجال رسانه‌ای غربی‌ها و برخی ذوق‌زدگان داخلی، نه تنها عاملی برای تضمین صلح و امنیت نیست بلکه کارکردی کاملاً مخالف این اهداف داشته و راه را برای تنش و منازعه هموار می‌کند.
دخالت کنگره، تمدید تحریم‌ها را مشکل می‌کند
در همین حال، «جرج میچل» سناتور سابق آمریکا طی یادداشتی در روزنامه «بوستون گلوب» نوشت: اگر کنگره در توافق نهایی هسته‌ای ایران و گروه 1+5 اخلال ایجاد کند، احتمال کمی وجود دارد و یا بعید است که شرکای آمریکا به ویژه چین و روسیه با تشدید و تمدید تحریم‌ها موافقت کنند.
زیر بار زیاده‌خواهی نمی‌رویم
معاون وزیر امور خارجه و عضو تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران در دیدار با «لابه» معاون وزارت خارجه شیلی گفت: به دنبال یک توافق خوب هستیم و به هیچ وجه زیر بار زیاده‌خواهی‌های طرف مقابل نخواهیم رفت.
از سوی دیگر،«ژرارد آروئاد» سفیر فرانسه در آمریکا گفت: حدس من این است،توافق احتمالی با ایران در لحظات آخر و یا حتی بعد از ضرب‌الاجل با مقادیر مناسبی از «ملودرام» خواهد بود. خونسرد باشید.
همچنین «هنری پرکت» مسئول اسبق میز ایران در وزارت خارجه آمریکا گفت: توافق هسته‌ای جادوی حل مشکلات آمریکا و ایران نیست.
غرامت برای جاسوسان
پایگاه خبری «گاورنمنت اگزکیوتیو» در گزارشی نوشت: در بخش غیرالزام‌آور طرح «بازبینی توافق هسته‌ای ۲۰۱۵» که پس از تصویب در هر دو مجلس آمریکا قرار است به امضای باراک اوباما برسد، نمایندگان کنگره خواستار پرداخت غرامت به ۵۲ دیپلمات لانه جاسوسی آمریکا شده‌اند.
