اسلام به عنوان دین وحدت بخش و دین رحمت و عطوفت، پرچم دار تکیهبه جمعیت و بهره مندی از قدرت اجتماع و همدلی و همکاری است که متاسفانه اصول اساسی آن، در برخی موارد، با غفلت خودی، مورد سوء استفاده ی دشمن واقع شده اند.

در این برهه ی حساس تاریخ بشر، وظیفه ی همه ی ما مسلمانان، تمسک و پیروی از قرآن و عترت رسول خداست که بزرگترین منادی دهندگان دعوت به اتحاد و یکدلی همه ی مسلمانان جهان هستند. زیرا ما به فراوانی در منابع اسلامی می بینیم که تا چه اندازه برای رسول خدا (ص) موضوع وحدت بین مسلمین مهم بوده و ایشان به موازات گسترش توحید و یکتاپرستی در جامعه ی انسانی به توحید کلمه و وحدت امت اسلامی اهمیت زیادی می دادند و هیچ عاملی را، شکننده تر از ایجاد شکاف در پیکر امت اسلامی نمی دانست.

وحدت چیست؟

وحدت، در لغت عبارت است از: یکی شدن، یک دست شدن، حول محوری چرخیدن، برادری، اتحاد، مرکب شدن و اتفاق. انسجام نیز به معنای روان شدن اشک و جز آن، روانی در کلام، هماهنگی و همواری آمده است. اتحاد و وحدت ملی مقوله ای است که بیشتر جنبه داخلی دارد و در چهارچوب مرزهای کشور معنا می یابد و اصطلاحات دیگری همچون؛ وفاق ملی، همبستگی ملی و وحدت، تا حدودی به این مفهوم شبیه می باشد و در اصطلاح یعنی برنامه ای برای رسیدن به اهداف عالی و بلندمدت که از اندیشه طرف نشأت گرفته باشد.

به صورت ساده می توان گفت که دو یا چند طرف که منافع و اهداف مشترکی دارند به صورت قراردادی بر اشتراکات تمرکز می کنند تا با استفاده از ظرفیت های هم، زودتر و مطمئن تر به اهداف مشترک دست پیدا کنند.

پس نخستین گام ِ رسیدن به وحدت، هم گرایی است. یعنی هر کدام از طرفین تلاش می کنند از سلایق غیر ضروری که مورد تأیید طرف مقابل نیست، صرف نظر کنند.

پس منظور از وحدت، احترام به عقاید یکدیگر و به رسمیت شناختن آنها است و هیچ منافاتی هم با برگزاری مناظرات و بیان آنها ندارد (چه بسا مناظرات و بحث هایی که نتیجه ی خاصی هم نداشته و دو طرف نتوانند همدیگر را قانع کنند). لذا از چیزی که باید پرهیز کرد، لعن و تکفیر است که به خودی خود مذموم بوده و منجر به تحریک احساسات و عکس العمل طرف مقابل می شود.

جایگاه وحدت:

الف- از منظر قرآن و سنت:

در قرآن کریم آیات زیادی را می توان یافت که در آن ها به این مسأله اشاره شده است؛ ازجمله مفاهیمی، چون «واعتصموا، «تعاونوا»، «اصلحوا»، «اصلاح بین الناس»، «الَّف بینهم»، «امّةٌ واحدة»، «امّة وسط»، «حزب الله»، «صبغة الله

دنیای اسلام امروز بیش از هر زمان دیگری، نیازمند وحدت است. تفرقه و تکفیر بلای جان مسلمانانی شده که همه به سوی یک قبله نماز می خوانند و یک کتاب آسمانی دارند. خدای واحدی را می پرستند و دل به محبت پیامبر خاتم بسته اند. دشمنان اسلام بیش از هر زمان دیگری بر طبل تفرقه میان مسلمین می کوبند و رویای تسلط بر ممالک اسلامی را در سر می پرورانند

محور وحدت در دیدگاه قرآنی «توحید» و در مرتبه ی دیگر دین اسلام است. قرآن کریم پیامبر را به سوی اهل کتاب می فرستد و از آنان برای پیوستن به شعار توحید و جدایی از غیر او دعوت می کند: «ای پیامبر! به اهل کتاب بگو، بیایید بر اساس کلمه ای که بین ما و شما مشترک است، غیر از خدا را نپرستیم و یکدیگر را در برابر خداوند بعنوان رب و پروردگار نگیریم

قرآن مجید ملت اسلامى را به سوى یگانه عامل وحدت، «تمسك به حبل اللّه» دعوت مى كند، و از هر گونه تفرقه برحذر مى دارد: (وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ) ((آل عمران: 103))

بلكه اختلاف و پراكندگى و به جان هم افتادن را یكى از بدترین عذابها به شمار مى آورد: (قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلَى أَن یَبْعَثَ عَلَیْكُمْ عَذَابًا مِّن فَوْقِكُمْ أَوْمِن تَحْتِ أَرْجُلِكُمْ أَوْ یَلْبِسَكُمْ شِیَعًا وَیُذِیقَ بَعْضَكُم بَأْسَ بَعْض) ((انعام: 65))

(بگو او تواناست كه از بالاى سرتان یا از زیر پاهایتان عذابى بر شما بفرستد، یا شما را گروه گروه به هم اندازد و دچار تفرقه سازد و عذاب بعضى از شما را به بعضى دیگر بچشاند).

ب- از منظر علمای شیعه:

از دیدگاه امام علی (ع):

حضرت علی (ع) نیز گرچه مسیر خلافت را ناحق می دیدند و آنان را در مقابل فرمان خداوند و رسول عصیانگر می یافتند، اما به خاطر مصلحتی مهم تر، ابراز مخالفت نمی نمودند. سخنان امام در این زمینه بسیار درس آموز است. این کلمات بیانگر آن است که وحدت اسلامی که غالبا با حیات واقعی مسلمانان همراه است، بر حق دیگری گرچه حق معصومین چون علی (ع) باشد، مقدم است.

امام علی (علیه السلام) در عین حالی که با دیگران اختلاف اعتقادی و هم اختلاف علمی دارد و به کارهای آنان اعتراض کرده است اما در مسئله وحدت بین مسلمین و تحکیم آن به قدری اهمیت می داد که در اینجا شئونات شخصی و حق واقعی خودش را قربانی حفظ وحدت اسلام و مسلمین نموده است:

1. ابن ابی الحدید در خطبه 119 نهج البلاغه نقل می کند: ایم الله و لولا مخافه الفرقه بین المسلمین و ان یعود الکفر و یبور الدین لکنا علی غیر ما کنا علیه.

حضرت می فرماید به خدا قسم اگر بیم وقوع تفرقه مسلمین و بازگشت به کفر و تباهی دین نبود ما با آنان طور دیگر بودیم، بخاطر پرهیز از اختلاف از حق مسلم خودم چشم پوشیدم.

2. هنگامی که توطئه جنگ جمل را سردمداران آن فراهم کرد حضرت مجبور شد به سوی بصره حرکت کند و فرمود: فرایت ان الصبر علی ذلک افضل من تفرق کلمه المسلمین و سفک دمائهم و اناس حدیثوا عهد بالاسلام و الذین یخض الوطب یفسده ادنی و هن و یفکه اقل خلق.

دیدم صبر از تفرقه کلمه مسلمین و ریختن خونشان بهتر است مردم تازه مسلمانند دین مانند مشکی که تکان داده می شود و کوچکترین فرد آن را وارونه می کند چه خوب بود طلحه و زیبر چنین آتش افروزی نمی کردند.

از دیدگاه اهل بیت:

اتحاد و وحدت مسلمین در آن از جایگاه رفیع و با عظمتی برخوردار است و رفتار و گفتار معصومین (ع) خصوصا رسول مکرم اسلام (ص) گواه بر این ادعاست. بطوریکه نمونه بارز این الفت و یگانگی را می توان در صفوف نمازهای جماعت مشاهده نمود که تا چه اندازه رسول خدا (ص) و سائر ائمه (ع) به آن عنایت داشته و مسلمانان هم عصر آن بزرگوار به آن اهتمام می ورزیدند و مسجد هم به عنوان بزرگترین مرکز اتحاد و یگانگی مسلمانان که با اجتماع در آن، مهمترین معضلات سیاسی و اجتماعی را سامان می بخشیدند مطرح بوده است. وحدت امت اسلامی از اصول و ارزشهای مورد تاکید پیامبر خدا (ص) بوده است از دیدگاه آن حضرت، عزت و اقتدار همه جانبه مسلمانان در پرتو وحدت و همبستگی، در برابر دشمنان مشترک است. علاوه بر گفتارهای آن حضرت پیرامون ضرورت، اهمیت و فواید وحدت، از سیره سیاسی، اجتماعی و فرهنگی پیامبر (ص) به دست می آید که آن حضرت بنیانگذار وحدت امت اسلامی در جامعه عربی آن زمان بوده است.

از دیدگاه امام خمینی و مقام معظم رهبری:

امام خمینی (ره) وحدت را عامل قدرت و تفرقه را موجب سستی پایه دیانت تلقی کرده و وحدت جهان اسلام برای حضرت امام آرمانی بزرگ تلقی می شد. ایشان درد و ضعف ملت را در تفرقه می داند و مجد و عظمت را در وحدت و همدلی. ایشان راهکارهای موثری را برای تحقق همگرایی و همدلی امت اسلامی ارائه می دهند و خود نیز پای در میدان می نهد و به بسیاری از آن راهکارها جامه عمل می پوشاند. ایشان یکی از راهکارهای اساسی وحدت اسلامی را ایجاد حکومت اسلامی می دانست.

امام خمینی در بیان مفهوم وحدت دو نکته با هم بودن و اجتماع داشتن و اعتصام در راه حق را مطرح می کنند و اعتقاد دارند که وحدت حقیقی بدون اعتصام به حبل خدا معنا نخواهد داشت. وحدت از دیدگاه امام دارای دامنه وسیعی است و وحدت مستضعفان یا مسلمانان در راه اهداف کلی دینی و دستیابی به کمال و رشد مطرح می باشد. ایشان وحدت را از علل محدثه و رمز ماندگاری انقلاب اسلامی می دانستند.

حضرت آیت الله خامنه ای نیز که پس از امام خمینی رهبری انقلاب اسلامی را بر عهده گرفتند همواره بر وحدت امت اسلام تأکید دارند و سیاست های کلی نظام اسلامی ایران را بر همین مبنا تعیین کرده اند. ایشان در یکی از سخنرانی های خود با اشاره به سوء استفاده های دشمنان اسلام از تفرقه میان امت اسلام، می گویند: «یک میلیارد انسان در دنیا هستند که درباره خدا و پیامبر و نماز و حج و کعبه و قرآن و بسیاری از احکام دینی، با هم یک عقیده دارند؛ و در چند مورد، اختلاف هم دارند. اگر اینها بیایند همان چند اختلاف را بگیرند، با هم بجنگند، تا آن کسی که با اصل خدا و پیامبر (ص) و دین و همه چیز مخالف است، کار خودش را انجام بدهد.

انسجام امت اسلامی در دیدگاه مقام معظم رهبری، به معنای فهم درد مشترک، دشمنیهای مشترک و ظرفیتهای مشترک می باشد که در این یک نوایی و همدلی است که وحدت، عینیت می یابد. مقام معظم رهبری به موضوع وحدت چنان اهمیتی می دهند که آن را به عنوان مسئله ای استراتژیک و نه تاکتیکی معرفی نموده و همواره علما، روشنفکران، برجستگان سیاسی و آحاد امت اسلامی را به وحدت ذیل دستورات و آموزه های قرآن کریم و ارادت و محبت به پیامبر اسلام دعوت کرده اند. وحدت در نگاه مقام معظم رهبری به معنای نبودن تفرقه، درگیری و کشمکش است.

مقام معظم رهبری: همین که پیروان این دو مذهب با هم برادر باشند و احساس برادری کنند؛ نه این که شیعه، سنی و سنی، شیعه بشود. نه، مراد از وحدت این نیست؛ بلکه وحدت به معنای احساس برادری است

منظور از وحدت، احترام به عقاید یکدیگر و به رسمیت شناختن آنها است و هیچ منافاتی هم با برگزاری مناظرات و بیان آنها ندارد (چه بسا مناظرات و بحث هایی که نتیجه ی خاصی هم نداشته و دو طرف نتوانند همدیگر را قانع کنند). لذا از چیزی که باید پرهیز کرد، لعن و تکفیر است که به خودی خود مذموم بوده و منجر به تحریک احساسات و عکس العمل طرف مقابل می شود

و در آخر پرداختن به برخی اعلام برائت ها و لعن کردن یکدیگر واقعا در جهان کنونی، که جبهه ی کفر، دشمنی خود را به صورت علنی نشان می دهد و به مقدسات هر دو مذهب شیعه و سنی توهین می کند، چه ثمره ی قابل قبولی دارد که در برخی محافل، دائماً به آن دامن زده می شود؟ ضمن اینکه اصل برائت در اسلام شاید لزوماً به معنای لعن و تکفیر نباشد. در حدیثی از حضرت علی (علیه السلام) آمده است: «مگر می خواهید خدا و رسولش مورد انکار واقع شوند؟ با مردم از آنچه که می شناسند از سخنان ما بگویید و از نقل روایت آنچه باور ندارند، خودداری کنید.» همچنین روایت دیگری از امام صادق (علیه السلام) که فرمودند: «گروهی مرا امام خود می پندارند، به خدا قسم من پیشوای آنان نیستم، خدا آنان را لعنت کند که هر چه را من پرده پوشی می کنم، آنان پرده ای را می درند (آشکارش می کنند) من چنین و چنان می گویم، آنان می گویند حتما مرادش فلان و بهمان بوده است، من فقط امام کسی هستم که از من فرمانبرداری کند.»

نکته ای که نباید مورد غفلت واقع شود این است که ما در جمهوری اسلامی زندگی می کنیم نه در جمهوری شیعی و زمانی که ولی فقیه، فتوا به حرام بودن اهانت به مقدسات اهل سنت می دهد، هیچ بهانه ای باقی نمی ماند که از آن سرپیچی شود. و باید به یاد داشته باشیم که در عصر اطلاعات، کمتر محفلی را می توان پیدا کرد که به طور یقینی اطمینان داشته باشیم، حرفها و سخنانمان به بیرون درز پیدا نمی کند. همچنین با این توجیه که لعن کردن بدون آوردن نام، مشکلی ایجاد نمی کند هم محل اشکال است چرا که یا ما اطمینان یقینی به عدم حضور پیروان مذاهب دیگر داریم و یا نداریم. در حالت اول و در صورتی که با شواهد و اطلاعات غیر قابل تردید، به وجوب لعن پی برده باشیم، لعن (در خفا) طبق گفته ی بزرگان، اشکالی ایجاد نمی کند چون بر اساس یقین حاصل شده است ولی در حالت دوم، این سهل انگاری است که تصور کنیم شواهدی که دلالت بر افراد خاصی می کند را گفته و با توجیه اینکه نامی نبرده ایم، لعن کنیم وسپس تصور کنیم کسی که به مقدساتش توهین شده، متوجه مصداق مورد لعن، نمی شود.

دنیای اسلام امروز بیش از هر زمان دیگری، نیازمند وحدت است. تفرقه و تکفیر بلای جان مسلمانانی شده که همه به سوی یک قبله نماز می خوانند و یک کتاب آسمانی دارند. خدای واحدی را می پرستند و دل به محبت پیامبر خاتم بسته اند. دشمنان اسلام بیش از هر زمان دیگری بر طبل تفرقه میان مسلمین می کوبند و رویای تسلط بر ممالک اسلامی را در سر می پرورانند. در چنین زمانی وحدت نوش دارویی است که خداوند متعال بندگان مومن خود را به آن فراخوانده است. لبیک به این فراخوان الهی راه سعادت و عزت را بر مومنین خواهد گشود.

منابع:

1-جعفر سبحانی، فروغ ولایت، ترجمه حسین اختر رضوی، مجمع جهانی اهل بیت (ع)، قم، 1387

2-شیخ کلینی، اصول کافی، ترجمه محمدباقر کمره ای، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، 1379

3-كاظم قاضی زاده، اندیشه فقهی سیاسی امام خمینی، مركز تحقیقات استراتژیك ریاست جمهوری، چاپ اوّ ل، سال 1377، ص 448

4-پیام امام خمینی بمناسبت نوروز سال 42 به نقل از اندیشه های امام خمینی، جلد اول، سازمان تبلیغات اسلامی، سال 1368

5-موسسه فرهنگی هنری قدر ولایت، (1390)، سیره سیاسی حضرت امام خمینی (ره) (12)، تهران: قدر ولایت، چاپ اول.

6-بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار میهمانان «کنفرانس وحدت اسلامی»، 04/06/1373