نخستین دور از مذاکرات رفع تحریم‌ها روز گذشته (جمعه) در شهر وین اتریش پایان یافت، اما تنها اندکی بعد از اتمام گفت‌وگوها، طرفهای غربی و رسانه‌های نزدیک به آنها بازی مقصرنمایی با هدف آغاز کردند.
«امانوئل ماکرون»، رئیس‌جمهور فرانسه نخستین فردی بود که دیروز جمعه بعد از اتمام جلسه کمیسیون مشترک مدعی شد این دور از مذاکرات وین موفقیت‌آمیز نبوده و به احتمال زیاد دور بعدی این گفت‌وگوها در کوتاه مدت از سر گرفته نخواهد شد.
اندکی بعد از اظهارات ماکرون و مواضع مشابه سایر طرفهای غربی یک دیپلمات ارشد ایرانی گفت که بن‌بستی در مذاکرات وجود ندارد و ایران پیشنهادات «مشخص و ملموس» خودش را به طرفهای غربی داده و آنها را تشویق کرده با پاسخ‌های کتبی و ایده‌های جدید به مذاکرات بیایند.
«علی باقری»، معاون سیاسی وزیر امور خارجه و مذاکره‌کننده ارشد جمهوری اسلامی ایران هم تصریح کرد که حتی طرف اروپایی هرگز ادعا نکرده که پیشنهادهای ایران فاقد مبانی حقوقی بوده است. او گفت: «اینکه طرفهای اروپایی از پیشنهادهای ما رضایت نداشتند، درست است. اما نکته مهم این است که این پیشنهادها بر اساس مبانی مشترک بین دو طرف تدوین شده است؛ لذا آنها اعتراضی مبنی بر اینکه این پیشنهادها نامربوط است، نداشتند اما می‌گفتند این‌ها با دیدگاه‌های ما انطباق ندارند. من هم به آنها گفتم که این امر طبیعی است و قرار نیست که ما در مذاکرات مطالبی را بگوییم که مطابق با دیدگاه‌های شما باشد. ما مطالبی را بر اساس دیدگاه‌‌ها، منافع و سیاست‌های خودمان می‌گوییم، اما نکته مهم این است که این پیشنهادها بر اساس یک مبنایی است و آن مبنا مورد قبول طرف مقابل هم هست. روی این [موضوع] همه اتفاق نظر داشتند و هیچ‌کس و هیچ طرف اروپایی به هیچ وجه ادعا نمی‌کرد که پیشنهادهای ایران فاقد مبنای حقوقی و قانونی مورد قبول دو طرف است.»
وی در پاسخ به این سؤال که آیا فکر می‌کند طرفهای اروپایی پس از بازگشت به مذاکرات پیش‌نویس جدیدی را به ایران ارائه خواهند کرد، اظهار داشت: «اشکالی ندارد. اگر طرف اروپایی هم پیش‌نویس بدهد، آن پیش‌نویس هم قابل مذاکره خواهد بود. اما شرط ارائه پیش‌نویس این است که آن پیش‌نویس مبتنی بر مبانی مشترک دو طرف باشد. اگر آن پیش‌نویس مبتنی بر مبانی مشترک نباشد، قاعدتاً دیگر پیشنهادی برای مذاکره و دستیابی به توافق نیست، بلکه برای گفتگویی است که معلوم نیست به چه نتیجه‌ای می‌رسد.»
این اختلاف در روایت را می‌توان در سایه بازی مقصرنمایی که رسانه‌ها و مقام‌های غربی سعی داشتند مذاکرات وین را با آن آغاز کنند، بهتر درک کرد. این رسانه‌ها و مقام‌ها، پیش از شنیدن نظرات طرفهای ایران روی احتمال به ثمر ننشستن مذاکرات مانور می‌دادند.
به عنوان مثال خبرگزاری رویترز یکشنبه هفته گذشته از تاکتیک قدیمی‌اش یعنی استناد به منابع گمنام غربی برای القای این پیام که نباید انتظار چندانی از گفت‌وگوها داشت استفاده و تلاش کرد تیم مذاکره‌کننده جدید ایرانی را مقصر هر گونه شکست احتمالی در گفت‌وگوها نشان دهد.
پس از پایان مذاکرات هم هیأت‌های اروپایی که قرار است پیش‌نویس‌های ارائه‌شده از سوی ایران را در پایتخت‌های خود مورد بررسی قرار دهند در یک سناریوی پیش‌دستانه سعی کردند با طرح ادعاهایی مانند اینکه مطالبات ایران «زیاده‌خواهانه» یا «مغایر با برجام» بوده سعی کردند انگشت اتهام را به سمت ایران نشانه رفتند تا اصطلاحاً از این طریق، فشارها بر تیم مذاکره‌کننده را افزایش دهند.
نکته شایان توجه آنکه چین و روسیه، به عنوان شریکان کشورهای غربی در گروه 1+4، هیچ یک نه تنها مبنای استدلال‌های ایران را زیر سوال نبردند بلکه از آن حمایت کردند. مثلاً «میخائیل اولیانوف»، نماینده روسیه در سازمان‌های بینالمللی مستقر در وین گفت: « درخواست ایرانی‌ها برای دریافت ضمانتها کاملاً واضح و موجه است. باید این اطمینان وجود داشته باشد که اقدام بدخواهانه‌ای که در زمان دونالد ترامپ رئیس‌جمهور سابق آمریکا از طریق سیاست فشار حداکثری انجام شد، تکرار نخواهد شد. همه این‌ها باید مورد بحث قرار گیرد.»
حتی برخی از تحلیلگران و مقام‌های سابق غربی هم با توجه به ناکارآمدی برجام از نگاه سرمایه‌گذاران و بانک‌های بینالمللی در اثر خروج آمریکا از ایران به ایران بابت درخواست ضمانتها و تضمین‌هایی از طرفهای غربی که بتواند تجارت مشروع بینالمللی با ایران را تسهیل کند، حق می‌دهند.
مثلاً «جرارد آرود»، سفیر اسبق فرانسه در تهران روز گذشته، ضمن انتقاد از اینکه چرا دولت بایدن زودتر از این با رفع تحریم‌ها دیوار بی‌اعتمادی ایجادشده در اثر فشار حداکثری دوران ترامپ را نشکسته در توییتر نوشت: «حتی اگر برجام احیا شود هیچ شرکت غربی جرأت سرمایه‌گذاری به اندازه یک سنت در ایران نخواهد داشت و هیچ بانک غربی هم به دلیل تهدید بازگشت تحریم‌ها در سال 2025 مبادلات مربوط به ایران را تسهیل نخواهد کرد. یک بار بس است. ایرانی‌ها این را می‌دانند.»
با آنکه جزئیاتی از مفاد پیش‌نویس پیشنهادی ایران به گروه 1+4 منتشر نشده اما قابل پیش‌بینی است که درخواست‌های ایران مواردی را شامل می‌شوند که هدف آن ضمن حفظ مفاد توافق اصلی، تبدیل برجام از سندی یکجانبه و غیرمتوازن -که کفه تعهدات ایران بر کفه منافع اقتصادی‌اش سنگینی می‌کند- به قراردادی دوجانبه و متوازن و بالتبع، تضمین رفع واقعی تحریم‌ها به جای رفع نمایشی و سمبلیک تحریم‌ها است.
با این توضیحات، واکنش اروپایی‌ها که از سال 2015 به این سو با پایبندی حداقلی به برجام به دنبال تحمیل تکالیف حداکثری به ایران بوده‌اند قابل پیش‌بینی است. بدون شک، طرفهای غربی با توجه به سیاست‌های کلانی که ضد جمهوری اسلامی دارند انتفاع اقتصادی ایران از برجام را به زیان خود می‌دانند.
بر همین اساس، بازگشت تیم‌های اروپایی به پایتخت به نوعی تکرار سناریویی پیش دستانه، برای مقصر جلوه دادن ایران در عدم نتیجه گیری از این دور مذاکرات است. پیشنهادات دقیق و عملی ایران تا شروع دور بعدی مذاکرات پیش روی طرف های مذاکره به ویژه اروپا قرار خواهد داشت و باید دید این سه کشور اروپایی در دور بعد با چه دستورالعملی وارد مذاکرات خواهند شد.
