آیت‌الله «سید ابراهیم رئیسی»، رئیس‌جمهور کشورمان روز دوشنبه دوم اسفندماه به دعوت رسمی «تمیم بن حمد آل ثانی» امیر قطر در سفری 2 روزه به دوحه خواهد رفت.
استقبال رسمی از سوی امیر قطر در دیوان امیری، گفت‌وگو با تمیم بن حمد و مذاکرات هیئت‌های عالی دو کشور و امضای چند قرارداد و تفاهم‌نامه از برنامه‌های روز نخست سفر آیت‌الله رئیسی به قطر است.
رئیس‌جمهور همچنین در جمع ایرانیان مقیم قطر حضور می‌یابد و نشستی نیز با تجار قطری و ایرانی خواهد داشت. وی در دومین روز سفر در ششمین اجلاس سران مجمع کشورهای صادرکننده گاز شرکت و سخنرانی خواهد کرد. در این اجلاس، سران و مقامات ارشد کشورهای ابرصادرکننده گاز حضور دارند و تعدادی از آنها در حاشیه نشست با رئیس‌جمهور کشورمان دیدار و گفتگو خواهند کرد.
وزرای امور خارجه، نفت، میراث فرهنگی و گردشگری و رئیس‌دفتر رئیس‌جمهور، رئیسی را در این سفر همراهی می‌کنند. این چهارمین سفر خارجی رئیس‌جمهور خواهد بود. رئیسی پیش از این به کشورهایی از جمله روسیه، تاجیکستان و ترکمنستان سفر کرده است.
در همین راستا، «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه کشورمان در حاشیه پنجاه و هشتمین کنفرانس امنیتی مونیخ، با «شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی» معاون نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه قطر دیدار و در خصوص آخرین وضعیت روابط دوجانبه و مسائل مورد علاقه، گفتگو و تبادل نظر کرد.
امیرعبداللهیان در این دیدار با تأکید بر اهمیت روابط نمونه دو طرف، ابراز امیدواری کرد: سفر رسمی ریاست جمهوری کشورمان به قطر طی دو روز آینده جهت شرکت در اجلاس اوپک گازی و تقویت مناسبات دوجانبه به صورت ممتاز برگزار شود.
ماهیت روابط راهبردی ایران و قطر
سفرهای متعدد مقامات ایران و قطر طی سال‌های اخیر موجبات نزدیکی دو کشور را فراهم آورده است. این سفرها که به طور متناوب و متداول صورت می‌گیرد از سوی تهران و دوحه همواره با اشتیاق خاصی پیگیری می‌شود. با وجود اینکه قطر کشوری کوچک در پهنه خلیج فارس به شمار می‌رود، اما نقش بااهمیتی در معادلات منطقه‌ای ایفا می‌کند.
مناسبات میان دوحه و تهران به ویژه بعد از آغاز بحران خلیج فارس در جریان محاصره قطر توسط عربستان سعودی، امارات، بحرین و مصر در سال 2017، شکل تازه‌تری به خود گرفت. در این دوره درواقع جمهوری اسلامی ایران به عنوان ناجی قطر نقش‌آفرینی کرد. درواقع محاصره طولانی‌مدت قطر نه تنها نتوانست رفتارهای دوحه را مطابق خواست ریاض اصلاح کند بلکه روابط ایران و قطر را برای آینده قابل پیش‌بینی تقویت کرد.
ایران چگونه قطر را از محاصره نجات داد؟
در حالی که کشورهای عربی و همسایه قطر، این کشور را از هر طرف محاصره کرده بودند، فضای هوایی ایران به عنوان مسیر جایگزین برای رفع محاصره هوایی قطر در نظر گرفته شد و با توجه به بهره‌برداری از میدان گازی مشترک، روابط میان ایران و قطر بیش از پیش افزایش یافت.
در واقع نتیجه آن شد که روند محاصره، دوحه را به تهران نزدیک کرد و برداشت‌های قطر مبنی بر اینکه تهدید فوری برای امنیت کشورش از همسایگان شورای همکاری خلیج فارس و نه ایران ناشی می‌شود، را تقویت کرد. حتی قبل از محاصره نیز و از زمان جنگ ایران و عراق، قطر رابطه‌ای صمیمانه با تهران برقرار کرده بود، زیرا این دو کشور بزرگ‌ترین میدان گازی طبیعی مشترک جهان (گنبد شمالی/ پارس جنوبی) را دارند که جنس همکاری‌ها را فراتر از ابعاد سیاسی برده است و از نظر اقتصادی به آن وابستگی زیادی دارند. به طور مشخص تضمین امنیت این میدان و دسترسی به آن، همکاری‌های قطر با ایران را ضروری می‌کند.
اگرچه یکی از اهداف اصلی ریاض و ابوظبی برای محاصره، اجبار قطر به کاهش روابط خود با ایران بود، اما دوحه و تهران از زمان آغاز بحران خلیج فارس، روابط دوجانبه خود را تعمیق بخشیده‌اند و همبستگی تهران با دوحه بیشتر شد. در بحبوحه لفاظی‌های طرف‌های مناقشه (عربستان و متحدانش)، ایران محموله‌های غذایی را برای کمک به دوحه در جلوگیری از بحران امنیت غذایی فراهم کرد. صادرات ایران به قطر از 60 میلیون دلار بین 2016 و 2017 به 250 میلیون دلار بین 2017 و 2018 افزایش یافت. هواپیمایی قطر (Qatar Airways) با استفاده از حریم هوایی ایران موفق به ادامه فعالیت خود شد. به نوبه خود، حجم پروازها بیش از 100 میلیون دلار درآمد هزینه پرواز برای ایران فراهم کرد که دولت «دونالد ترامپ» رئیس جمهور سابق ایالات متحده آن را تضعیف سیاست «فشار حداکثری» خود علیه ایران می‌دانست.
ایران همچنین یک بندر خود را برای تسهیل انتقال کالاها و مواد غذایی به قطر اختصاص داد به گونه‌ای که هر هفته سه محموله از طریق کشتی به قطر می‌رسید.
قدردانی امیر قطر از کمک‌های ایران
اکتبر 2017 تمیم بن‌حمد آل ثانی، امیر قطر در گفت‌وگو با شبکه سی‌بی‌اس نیوز، گفت: «ایران همسایه ماست، ما بیش از آنها (کشورهای محاصره‌کننده قطر شامل عربستان، امارات، بحرین و مصر) با ایران روابط خارجی زیاد داریم، اما اجازه دهید یک چیزی را بگویم، زمانی که آن کشورها برادرانمان همه چیز را محاصره کردند، دارو و غذا را محاصره کردند تنها راه ما برای تأمین غذا و دارو برای مردممان از طریق ایران بود
ابعاد راهبردی سفر آیت‌الله رئیسی به دوحه
در سایه همین روابط راهبردی میان ایران و قطر و تمایل دو طرف برای تقویت مناسبات در عرصه‌های مختلف، سفر رئیس جمهور کشورمان به دوحه در ابعاد گوناگون حائز اهمیت است.
باید توجه کنیم که با وجود گسترش روابط میان ایران و قطر و همگرایی بیشتر دو کشور در دوره بحران خلیج فارس، اما روابط تجاری و اقتصادی دوحه و تهران در دوره دولت‌های قبلی کشورمان، آن‌گونه که باید توسعه نیافت. در این بین رویکردی که دولت سیزدم به ریاست سید ابراهیم رئیسی اتخاذ کرده مبتنی بر تقویت روابط همه‌جانبه با کشورهای منطقه به ویژه کشورهای دوست در زمینه تجاری و اقتصادی است.
در این میان علاوه بر امکان صادرات محصولات کشاورزی و صنعتی در نمای نزدیک، نگاه ویژه‌ای به امکان همکاری دو کشور در جریان برگزاری جام جهانی 2022 قطر وجود دارد. کمک به اسکان میلیون‌ها گردشگری که از سراسر جهان برای تماشای مسابقات به قطر سفر خواهند کرد برای ایران که یکی از نزدیکترین مرزهای هوایی و دریایی را با این کشور دارد یک امکان بالقوه برای صنعت گردشگری ایران است که در سفر دی‌ماه حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان به قطر و در رایزنی‌های وی با مقامات این کشور پیگیری شد.
تقویت روابط اقتصادی ایران و قطر و گسترش بهره‌برداری از میدان گازی مشترک
همان‌طور که اشاره شد رئیس جمهور کشورمان در سفر به دوحه با تجار قطری و ایرانی دیدار خواهد کرد و انتظار می‌رود گامی برای تقویت روابط دوحه و تهران در این زمینه برداشته شود.
از طرف دیگر به نظر می‌رسد رئیسی در دیدار با مقامات قطری درباره پرونده میدان گازی مشترک در پارس جنوبی گفتگوهایی داشته باشد. فاز یازدهم این میدان که مرزی‌ترین فاز ما با قطر است، حدود 10 سال است که توسعه مطلوب پیدا نکرده و به گفته کارشناسان، عدم‌النفع توسعه آن در این سال‌ها، بیش از 10 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. در همین زمینه پیش‌بینی می‌شود که این مسئله در سفر رئیس جمهور به دوحه مورد بررسی قرار بگیرد و در صورت رسیدن به یک توافق مشترک، امکان بهره‌برداری از فاز یازدهم به نفع هر دو طرف فراهم گردد.
بنابراین، سفر آیت‌الله رئیسی به قطر و شرکت در اجلاس اپک گازی فرصت خوبی است که تهران مواضع و دیدگاه‌های خود را در عرصه بین‌الملل بیان کرده و و زمینه را برای گسترش همکاری‌های اقتصادی با کشورهای عضو این اجلاس فراهم نماید.
از طرف دیگر قطر از ابتدای تشکیل دولت سیزدهم ایران، روابط خوبی با آن برقرار کرد و امیر این کشور طی تماسی تلفنی با رئیس جمهور کشورمان صحبت کرد و به فاصله کمی از آن نیز وزیر خارجه قطر وارد تهران شد. همچنین قطر جزء نخستین کشورهای عربی بود که سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی را تبریک گفت.
علاوه بر آن، هرچند که با امضای توافق آشتی در ژانویه سال گذشته میلادی میان قطر و کشورهای محاصره‌کننده آن در منطقه العلا عربستان سعودی، بحران دوحه با کشورهای عربی به پایان رسید؛ اما این مسئله تغییری در ماهیت روابط راهبردی ایران و قطر به وجود نیاورده است. ضمن اینکه احیای مناسبات میان دوحه با کشورهای مذکور در راستای یک توافق استراتژیک بود؛ چرا که عربستان بعد از تغییر دولت در آمریکا مجبور شد در سیاست خارجی خود تا حدودی بازنگری کند و رفع محاصره قطر نیز در همین راستا صورت گرفت. بنابراین از آنجایی که هیچ یک از شروط عربستان در رفع محاصره قطر اجرا نشد امکان شکننده بودن مناسبات فعلی میان دوحه و ریاض و ایجاد تغییرات احتمالی در آن بعد از هر رویداد تازه‌ای وجود دارد.
برخی ناظران پیش‌بینی می‌کنند در سفر آیت‌الله رئیسی به دوحه ممکن است علاوه بر امور بازرگانی، تجاری و همکاری‌های ایران و قطر در حوزه گازی، توافقی نیز در زمینه انتقال تکنولوژی از سوی ایران به قطر امضا شود که این مسئله در بحبوحه افزایش همکاری‌های امنیتی و نظامی امارات و همچنین بحرین با رژیم صهیونیستی، حائز اهمیت است. به ویژه اینکه رژیم صهیونیستی همواره نگران روابط ایران و کشورهای عربی بوده و آن را تهدید بزرگی برای خود می‌داند.
به طور کلی روابط سیاسی میان دوحه و تهران همواره در سطح مطلوبی قرار داشته و در سایه سیاست راهبردی دولت سیزدهم برای گسترش روابط منطقه‌ای در عرصه‌های مختلف، انتظار می‌رود در جریان سفر آیت‌الله رئیسی و همچنین طی مرحله جدید، چشم‌انداز مثبتی برای تقویت مناسبات تجاری و اقتصادی میان دوحه و تهران ترسیم شود.
