وحدت امت اسلامی شاخصه اصلی تفکر سیاسی امام مجتبی (ع) بود تا جایی که آن حضرت در این راه بارها جان مبارکش را به خطر انداخت و مجروح شد.
متن زیر یادداشتی از حجت الاسلام والمسلمین محمد حسین مختاری؛ رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی و پژوهشکده عروه الوثقی و استاد سطوح عالی حوزه و دانشگاه است که به مناسبت ولادت با سعادت حضرت امام حسن مجتبی (ع) در ادامه می‌آید؛
نیمه ماه مبارک رمضان، تلاقی رحمت و کرامت است. لحظه‌ای است که ماه در کامل‌ترین صورت خویش جلوه گری نمود و ماه تمام حَسَن از سرادقات عرش به زمین هدیه داده شده است. در این شب میوه زندگی علی و فاطمه (علیهما السلام)، پا به جهان خاکی گذاشت و خاک تا افلاک را غرق نور و شادی نمود. امشب خانه گِلی فاطمه زهراء (سلام الله علیها) مملوّ از فرشتگان و کرّوبیانی بود که آمده بوند تا از میوه قلب رسول الله (صلی الله علیه و آله) توشه‌ای بگیرند. از طرفی، تولّد امام حسن (علیه السلام) در این شب مژده‌ای به روزه داران بود تا جان‌های آکنده از حُسن خداوندی را با عشق حَسَن گره بزنند و روزه خود را بر سر سفره کریم اهل بیت (علیهم السلام) افطار نمایند.
اکنون با توجه به اهمیت این شب برای محبّین اهل بیت (علیهم السلام) نگاهی گذار به زندگی آن حضرت می‌اندازیم:
* قداست حضرت در نظر اصحاب
صحابه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) قداست خاصی برای امام حسن مجتبی (علیه السلام) قائل بودند چنانکه خلیفه دوم جناب عمر بن خطاب با اشاره به وجود مبارک آن حضرت، در واقعه‌ای به اطرافیانش دستور داد: «حسن بن علی و عبد الله بن عباس را نیز همراه خود ببرید زیرا آنان از نزدیکان رسول خدا (صلوات الله علیه) می‌باشند. امید آن دارم که به واسطه حضور آنان برکت به شما رو کند ».[۱] این حکایت نشان می‌دهد، علیرغم سن کم آن حضرت نسبت به ابن عباس، اصحاب به نظرات آن حضرت اهتمام ویژه‌ای داشتند و برای حل اختلافات به آن حضرت رجوع می‌کردند.
* فدا کردن جان برای وحدت مسلمان
وحدت امت اسلامی شاخصه اصلی تفکر سیاسی امام مجتبی (علیه السلام) بود تا جایی که آن حضرت در این راه بارها جان مبارکش را به خطر انداخت و مجروح شد چونانکه ابن قتیبه دینوری در شرح اتفاقات قتل جناب عثمان در این باره می‌نویسد: «در این موقع تیری به حسن بن علی اصابت کرد و از وی خون جاری گردید ».[۲] و همو در جای دیگر تصریح می‌کند: امیرالمؤمنین (علیه السلام) به حسنین (علیهما السلام) فرمود: «شما را به یاری او فرستادم تا او را یاری دهید ».[۳]
هر چند برخی در این مطلب تردید نموده‌اند اما همانگونه که از نهج البلاغه بدست می‌آید امیرالمؤمنین راضی به ایجاد دو دستگی در میان امت نبودند و تمام تلاش خود را برای حفظ وحدت بکار بستند [۴] و از اینرو، فرزندش امام حسن (علیهما السلام) را برای دفاع فرستادند [۵] زیرا می‌دانستند که هر گونه اختلاف در امت اسلام ممکن است ضربۀ جبران ناپذیری بر پیکر اسلام وارد آورد و منفعت طلبان و هواپرستان را وادار به ایجاد بحران در جهان اسلام نماید. در هر حال، این واقعه حاکی از عمق تلاش راهبردی امام حسن (علیهم السلام) برای حفظ اتحاد اسلامی و جلوگیری از فتنه انگیزی میان برادران مسلمان بوده است که باید چراغ راه یکایک رهبران و بزرگان جهان اسلام باشد.
* عشق ورزی به مردم و نیازمندان
محبت و عشق ورزی به مردم شاخصه اصلی زندگی اجتماعی امام مجتبی (علی السلام) بود و به همین خاطر به ایشان کریم اهل بیت (علیهم السلام) می‌گویند زیرا درب منزل آن حضرت به روی همه نیازمندان و بی پناهان و مسافران باز بود، و از طرفی، در حل مشکلات مردم از هیچ اقدامی فرو گذار نبودند چنانکه حتی اعتکاف را برای پیگیری گرفتاری یک نفر ترک کردند و از مسجد خارج شدند و فرمودند: «تلاش برای حل مشکلات مردم نُه هزار سال پاداش دارد؛ مَنْ سَعی فی حاجَةِ اَخیهِ الْمُسْلِمِ فَکَانَّما عَبَدَ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ تِسْعَةَ آلافٍ سَنَةٍ ».[۶]
حقیقت آن است که خیر اندیشان هیچگاه فراموش نخواهند شد چونانکه حافظه تاریخ نتوانست نان و خرمای شبانه امیرالمؤمنین (علیه السلام) برای یتیمان کوفه و سفره‌های کریمانه امام مجتبی (علیه السلام) را فراموش کند، بلکه شعاع نور آن، همگان را به تعظیم وا داشت.
* تواضع و سادگی
تواضع و فروتنی امام مجتبی (علیه السلام) زبانزد عام و خاص است بطوریکه همه فرق اسلامی به فروتنی آن حضرت اذعان دارند چنانکه ابن ابی الحدید معتزلی درباره آن حضرت می‌نویسد: روزی حسن بن علی (علیه‌السّلام) از کنار کودکان عبور کرد و دید مشغول بازی هستند و تکه‌ای دارند که از آن تناول می‌کنند. کودکان تا امام را دیدند از ایشان دعوت کردند تا کنار آنها بنشیند. حضرت بی درنگ روی زمین نشست و با آنها مشغول خوردن نان شد. سپس آنها را به منزل خود دعوت کرد و به آنها غذا و لباس داد .[۷] این حکایت نشان می‌دهد امام تا چه حد نسبت به مردم مهریان و دلسوز بوده‌اند، و علیرغم مشکلات سیاسی و اجتماعی آن زمان حتی از کودکان کوچه‌ها غافل نبود و با بهره گیری از روش «تبلیغ چهره به چهره» از مردم دلجویی می‌نمودند و پایه‌های اعتقادی آنان را تقویت می‌کرند.
از اینرو، خدا را بخاطر نعمت وجود اهل بیت (علیهم السلام) سپاسگزاریم و از خداوند متعال مسئلت می‌کنیم تا ما را در این ماه، وارد دریای رحمت خود نماید و همه را از سفره علم و جود کریم اهل بیت (علیهم السلام) بهره‌مند سازد و به ما توفیق دهد تا رهرو راستین خاندان رسالت و صحابه جلیل القدر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) باشیم.
یادداشتی از حجت الاسلام مختاری؛
[۱]. ابن قتیبه دینوری، امامت و سیاست، ص ۴۴.
[۲]. همان، ص ۶۶.
[۳]. همان، ص ۷۵.
[۴]. نهج البلاغه، خ ۲۴۰: «وَ اللَّهِ لَقَدْ دَفَعْتُ عَنْهُ حَتَّی خَشِیتُ أَنْ أَکُونَ آثِماً؛ به خدا قسم به اندازه‌ای از او دفاع کردم که ترسیدم آلوده به گناه شده باشم».
[۵]. ابن اعثم کوفی، کتاب الفتوح، ج ۲، ص ۴۲۳: «ثم دعا علی بابنه الحسن، فقال: انطلق یا ابنی إلی عثمان فقل له: یقول لک أبی: أ فتحب أن أنصرک».
[۶]. صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۱۹۰.
[۷]. ابن ابی الحدید، ابوحامد عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج ۱۱، ص ۱۹۸.
