سیره عملی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و خاندان پاکش در تمامی زمینه‌ها بهترین تابلو و الگو برای تاسیس مدینه فاضله و جامعه نمونه اسلامی است.

در این مطلب، به گزیده ای از اخلاق خانوادگی پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) که بالاترین اسوه و نمونه برجسته اخلاق الهی هستند اشاره می کنیم تا با الهام گیری از سیره والای ایشان زندگی خداپسندانه‌ای داشته باشیم.

مرحوم فیض کاشانی در کتاب "محجه البیضاء" از "سعدبن هشام" روایت کرده که گفت: به دیدار "عایشه" رفتم و از اخلاق رسول خدا صلی الله علیه و آله (صلی الله علیه و آله) سؤال کردم.

قالت عایشه: ما کان احد احسن خلقا منه 9 ما دعاه احد من اصحابه ولا اهل بیته الا قال: لبیک؛ عایشه گفته است: احدی از پیامبر صلی الله علیه و آله خوش خلق تر نبود، هیچ کس از اصحاب و اهل‌بیت او را صدا نمی‌زد مگر این که در جواب می‌فرمود: لبیک.(5)

عایشه گفت: او رهنمودهای قرآن را به دل می‌گرفت و در زندگی‌اش از شیوه‌ای که قرآن پیشنهاد می‌کرد ـ بی‌هیچ انحرافی و بی آن که هیچ ناراحتی در آن روا دارد ـ پیروی می‌کرد و لذا تجسم قرآن به حساب می‌آمد. و این ادعا از نظر کلام الله مجید مورد تأیید است. (7)

کار در منزل

پیامبر اکرم می‌فرمودند: "خیرکم، خیرکم لنسائه و انا خیرکم لنسائی(8)؛ بهترین شما شخصی است که با همسرش خوش‌رفتارتر باشد و من از تمامی شما نسبت به همسرانم خوش رفتارترم."

در اخلاق پیامبر اکرم همین بس که با آن جلالت و موقعیتی که به سلاطین نامه دعوت می‌نوشت با این حال، در خانه، تا حد امکان کارش را شخصاً انجام می‌داد.(9)

اهل سیره نوشته‌اند: پیامبر خدا در خانه خویش خدمتکار اهل خود بود، گوشت را تکه تکه می‌کرد و بر سفره غذای حقیرانه می‌نشست، بز خود را می‌دوشید و لباس خود را وصله می‌نمود و بر شتر خود عقال - ریسمانی که به‌وسیله آن زانوی شتر را می‌بندند – می‌زد و به ناقه خود علف می‌داد، با خدمتکار منزل آرد را آسیاب می‌کرد و خمیر می‌ساخت.(10)

ابن شهر آشوب در کتاب مناقب، (ج 1، ص 146) روایت کرده که: "رسول خدا صلی‌الله علیه و آله کفش خود را وصله می‌زد،

امام حسین علیه السلام می‌فرماید: از پدرم در مورد امور رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) در داخل خانه سؤال کردم، فرمودند: وقتی به خانه‌اش می‌رفت، اوقاتش را سه قسمت می‌کرد: یک قسمت برای خدا، یک قسمت برای خانواده‌اش و یک قسمت برای خودش؛ آن گاه قسمت خودش را نیز میان خود و مردم تقسیم می‌کرد و آن را برای بستگان و بزرگان صحابه (که در منزلش به خدمت او می‌رسیدند) قرار می‌داد و ذره‌ای از امکانات خود را از آنان دریغ نمی‌نمود.

پوشاک خویش را می‌دوخت، در منزل را شخصاً باز می‌کرد، گوسفندان و شترها را می‌دوشید و به هنگام خسته شدن خادمش در دستاس کردن به کمک او می‌شتافت و آب وضوی شبش را خود تهیه می‌کرد و در همه کارها به اهل خانه کمک می‌کرد و لوازم خانه و زندگانی را به پشت خود از بازار به خانه می‌برد."

گاه اتفاق می‌افتاد که حضرت خانه خویش را نظافت می‌کرد و جارو می‌کشید و خود مکرر می‌فرمود:"کمک به همسر و کارهای منزل، صدقه و احسان در راه خدا محسوب می‌شود."(11)

امام علی (علیه‌السلام) که بیش از سی سال عمر خود را با رسول خدا صلی‌الله علیه و آله علیه‌السلام می‌فرماید:

حضرت در مورد اموری که به شخص او مربوط می‌شد، خشمگین نمی‌شد. تنها برای خدا، آن گاه که حرمت‌های الهی شکسته می‌شد، غضب می‌کرد.

روزی رسول اکرم صلی‌الله علیه و آله وارد اتاق عایشه شد مشاهده کرد که تکه نانی روی زمین و زیر دست و پا افتاده است آن را برداشته و خورد و سپس فرمود:

ای حمیرا! از نعمت‌های الهی صحیح استفاده کن و آنان را گرامی دار تا هرگز نعمت‌های خداوند از مردم دور نشوند.

علاوه بر همسران، هم‌نشینان روزانه پیامبر صلی الله علیه و آله عبارت بودند از فاطمه و شوهر و فرزندانش و به گواهی تاریخ و روایات فراوان، علاقه پیامبر خاتم صلی‌الله علیه و آله به آن‌ها قابل قیاس با دیگر کسان و نزدیکان حضرت نبود. به موجب روایتی که عایشه نقل کرده است، هرگاه فاطمه علیها السلام بر پدر وارد می‌شد رسول خدا صلی الله علیه و آله جلوی پای دخترش بلند می‌شد و او را می‌بوسید و در جای خود می‌نشانید.(18)

روزی رسول اکرم صلی الله علیه و آله گفتند:

"یا حمیرا! اکرمی جوار نعم الله علیک فانها لم تنفر من قوم فکادت تعود الیهم"؛ ای حمیرا! از نعمت‌های الهی صحیح استفاده کن و آنان را گرامی دار تا هرگز نعمت‌های خداوند از مردم دور نشوند.(20)

پی‌نوشت‌ها:

5. کحل البصر، ص 94.

7.آمن الرسول بما انزل الیه من ربه، (بقره، آیه 285).

8.وافی ، ج 3، ص 117/ وسائل، ج 14، ص 122/ الاحیاء، ج2، ص 41.

9.مجمع الزوائد، ج 4، ص 303.

10.کحل البصر، ص 102.

11.خدمتک زوجک صدقه. ر.ک: العبقریات الاسلامیه، ص 192 .

12.مکارم الاخلاق، ص 10.

13.بحارالانوار، ج 16، ص 227.

14.همان، ص 230 / مکارم الاخلاق، ص 15.

15.سنن النبی، ص 14/ معانی الاخبار، ص 80 / بحارالانوار، ج 16، ص 150 و غیره.

16.سیمای پیامبر اسلام، ترجمه "مختصر الشمائل المحمدیه"، حاج شیخ عباس قمی، ص 53.

17.منتخب کنزالعمال، ج 3، ص 82.

18.صحیح ترمذی، ج 2، ص 319.

19.ریاحین الشریعه، ج 1، ص 98.

20.فروغ کافی، ج 2، صص 158 و 165.