در سيزدهم رجب سال 30 عام الفيل، حادثه بس عجيبی رخ داد كه هرگز در تاريخ بشريت سابقه نداشته و بعد از آن نيز تكرار نشده است، و آن حادثه، به دنيا آمدن نوزادی است در درون خانه كعبه كه به نام علی عليه السلام اسم گذاری شد.

مادر وی فاطمه، دختر اسد فرزند هاشم است كه جزء نخستين زنانی شمرده می شود كه به پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله ايمان آورد و پيش از بعثت از آيين ابراهيم پيروی می كرد. همين فاطمه زنی است كه سخت مورد احترام پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله بوده است.

پدر اين طفل، عمران معروف به ابوطالب، حامی بزرگوار رسول خدا صلی الله عليه و آله بود.

* مدرک حادثه

به دنيا آمدن اميرمؤمنان، علی عليه السلام در درون خانه خدا فضيلتی است كه محدّثان شيعه و دانشمندان علم انساب آن را در كتابهای خود نقل كرده اند و در ميان دانشمندان اهل تسنن گروه زيادی به اين حقيقت، تصريح و آن را يك فضيلت بی نظير خوانده اند كه به نمونه هايی اشاره می شود:

1. محمد مالكی می گويد: «وُلِدَ بِمكَّةَ الْمُشَرّفَةَ داخِلَ بَيْتِ الْحَرامِ فی يَوْمِ الْجُمعَةِ الثَّالِثَ عَشَرَ مِنْ شَهْرِاللّه ِ رَجَبِ سَنَةِ ثَلاثينَ مِنْ عامِ الْفيلِ... وَلَمْ يُولَدْ فِی الْبَيْتِ الْحَرامِ قَبْلَهُ اَحَدٌ سِواهُ، وَهِی فَضيلَةٌ خَصَّهُ اللّه تَعالی بِها اِجْلالاً لَهُ وَاِعْلاءً لَمَرْتَبَتِهِ وَاِظْهارا لِكَرامَتِهِ؛(1) علی در داخل خانه خدا در مكه، روز جمعه سيزدهم ماه خدا، رجب سال سی از عام الفيل به دنيا آمد... قبل از او كسی در داخل خانه خدا به دنيا نيامده بود و اين ولادت فضيلتی است كه خدای بلند مرتبه علی عليه السلام را به آن اختصاص داده است، برای تجليل او و بالا بردن مرتبه او و آشكار نمودن كرامت و بزرگواری او».

2. حاكم نيشابوری می گويد: «ولادت علی در داخل كعبه به طور تواتر به ما رسيده است. »(2)

3. آلوسی بغدادی صاحب تفسير می گويد: «تولد علی در كعبه در ميان ملل جهان مشهور و معروف است. تاكنون كسی به اين فضيلت دست نيافته است. »(3)

و ديگر دانشمندان اهل سنّت(4) نيز به اين مسئله معترف می باشند. امّا در منابع شيعه روايات فراوانی در اين زمينه داريم كه به يكی از آنها اشاره می شود:

سعيد بن جبير از يزيد بن قعنب نقل نموده كه من با عباس بن عبدالمطلب و گروهی از فرزندان عبدالعزّی در مقابل خانه خدا نشسته بوديم كه ناگهان فاطمه دختر اسد مادر اميرالمؤمنين كه نه ماهه باردار بود و درد زايمان او را گرفته بود، ظاهر شد، «فَقالَتْ رَبِّ اِنّی مُؤمِنَةٌ بِكَ وَبِما جاءَ مِنْ عِنْدِكَ مِنْ رُسُلٍ وَكُتُبٍ، وَاِنّی مُصَدّقَةٌ بِكَلامِ جَدّی اِبْراهِيْمَ الخَليلِ، وَاِنّهُ بَنی الْبَيْتَ العَتيقَ فَبِحَقِّ الّذی بَنی هذَا الْبَيْتَ وَبِحَقِّ الْمَوْلُودِ الَّذی فِی بَطْنی لمّا يَسَّرْتَ عَلَی وِلادَتي؛(5) پس فاطمه گفت: پروردگارا! به تو و پيامبران و كتابهايی كه از طرف تو نازل شده اند، ايمان دارم و سخن جدّم ابراهيم خليل را تصديق می كنم؛ او كه اين خانه عتيق را بنا كرد. پس به حق آن كسی كه اين خانه را ساخت، و به حق كودكی كه در رحم دارم، ولادت اين كودك را بر من آسان فرما!»

يزيد بن قعنب می گويد: ما ديديم كه خانه خدا از پشت شكافته شد (محل مستجار) و فاطمه داخل خانه شد و ما ديگر او را نديديم، و ديوار دوباره به حال اوّل برگشت، به ذهن ما رسيد كه قفل در خانه خدا را باز كنيم، ولی باز نشد، «فَعَلِمْنا اَنَّ ذلِكَ اَمْرٌ مِنَ اَمْرِ اللّه ِ عَزّوجَلّ؛(6) پس دانستيم كه اين مسئله كاری است از طرف خدای عزيز و جليل».

چند روز اين مادر و كودك در درون خانه خدا می مانند. راستی در اين چند روز مادر چه خورده و چه نوشيده؟ و ديگر نيازهای خويش را چگونه برآورده نموده است؟ ...

اگر كمترين دقت و تأمّلی در اين مسائل انجام گيرد، بی گمان به فضيلت والای اين نوزاد و مادر می توان پی برد كه چگونه معجزات متعددی به احترام آن دو انجام می گيرد؛ شكافته شدن ديوار خانه خدا و به هم آمدن آن، ماندن چهار روز در درون خانه، پاك بودن نوزاد از آلودگی زايمان وگر نه در درون خانه خدا راه نمی يافت، استفاده از غذای بهشتی و...! خوب است در ادامه گزارش را از زبان فاطمه بنت اسد بشنويم:

وقتی از خانه بيرون آمد، گفت: «اِنّی فُضِّلْتُ عَلی مَنْ تَقَدَّمَنی مِنَ النِّساءِ لاَِنَّ آسِيَةَ بِنْتَ مُزاحِمٍ عَبَدَتِ اللّه َ عَزَّوَجَلَّ سِرّا فِی مَوْضِعٍ لايُحِبُّ اَنْ يَعْبُدَاللّه َ فِيهِ اِلاّ اضْطِرارا، وَاِنَّ مَرْيَمَ بِنْتَ عِمْران هَزَّتِ النَّخْلَةَ الْيابِسَةَ بِيَدِها حَتّی اَكَلَتْ مِنْها رُطَبا جَنيّا، وَاِنّی دَخَلْتُ بَيْتَ اللّه ِ الْحَرامَ فَاَكَلْتُ مِنْ ثِمارِ اَلجَنَّةِ وَاَوْراقِها[ارزاقها] ؛(7) به راستی من بر زنهای پيش از خود برتری يافتم؛ زيرا آسية دختر مزاحم (همسر فرعون) خدا را پنهانی در جايی عبادت كرد كه دوست نمی داشت در آن مكان (يعنی كاخ فرعون) خدا را عبادت كند، مگر در حال ناچاري. و به راستی مريم دختر عمران درخت خشك خرما را با دستش تكان داد تا رطب تازه ای از آن بخورد، ولی من داخل خانه خدا شدم و از ميوه های بهشتی و ورقها (يا روزيها)ی آن استفاده بردم.»

* مراسم نامگذاری

مولود نورانی كه در درون خانه خدا به دنيا آمده و چهار شبانه روز از او و مادرش با غذای بهشتی پذيرايی شده، برای نام گذاريش نيز خدای خانه بايد تصميم بگيرد، نه پدر و مادر و يا پدربزرگ و مادربزرگ. و چنين هم شد، خداوند منّت خويش را بر او كامل نمود و با جملاتی از عالم غيب به گوش فاطمه مادر نوزاد رساند كه او را چه نام نهد.

فاطمه بنت اسد می گويد: «فَلمّا اَردْتُ اَنْ اَخْرُجَ هَتَفَ بی هاتِفٌ يا فاطِمَةُ سَمّيهِ عَليّا فَهُوَ عَلِی وَاللّه ُالْعَلِی الاَْعْلی يَقُوْلُ: اِنّی شقَقْتُ اِسْمَهُ مِنْ اِسْمی وَاَدّبْتُهُ باَدَبی وَوَقَفْتُهُ عَلی غامِضِ عِلْمی وَهُوَ الَّذي... يُؤذِّنُ فَوْقَ ظَهْرِ بَيْتی وَيُقَدِّسُنی وَيُمَجِّدُنی فَطُوبی لِمَنْ اَحَبَّهُ واَطاعَهُ وَوَيْلٌ لِمَنْ اَبْغَضَهُ وَعَصاهُ؛(8) پس هنگامی كه خواستم [از كعبه] خارج شوم، هاتفی [از غيب] مرا ندا داد: ای فاطمه [او را] به نام علی نام گذاری كن! پس او علی است و خدای علی اَعْلی است كه می گويد: به راستي، اسم او را از اسم خودم جدا ساختم و او را به ادب خود پرورش دادم و او را بر پيچيدگيهای علم خود آگاه ساختم و او كسی است كه... بر بام خانه من اذان خواهد گفت و مرا تقديس و تمجيد خواهد نمود. پس خوش به حال كسی كه او را دوست بدارد و اطاعتش كند و وای بر كسی كه او را دشمن بدارد و نافرمانی كند.»

آن گاه فاطمه بنت اسد روی به خانه نهاد. شخصی به سرعت خود را به ابوطالب و خانواده او رساند و بشارت ولادت علی عليه السلام را داد. همه خانواده كه در پيشاپيش آنها محمد مصطفی صلی الله عليه و آله قرار داشت، به استقبال فاطمه و نوزادش آمدند، محمد مصطفی صلی الله عليه و آله نوزاد را در بغل گرفت و زبان خويش را در دهان او قرار داد و اذان و اقامه در گوش او خواند. آن گاه ابوطالب شتران زيادی را به عنوان وليمه اين نوزاد قربانی نمود و تمام مردم را نيز دعوت نمود؛ به اين صورت كه اوّل هفت بار خانه خدا را طواف نمايند، آن گاه داخل خانه ابوطالب روند و بر علی عليه السلام سلام نمايند. (9)

* راز ولادت

آنچه مهم و ضروری است كه جامعه اسلامي، اعم از شيعه و سنی به آن توجه نمايند، راز و فلسفه اين ولادت در درون خانه خداوند و كعبه است. مريم با آن عظمت كه به تصريح قرآن معصومه است و فرزند او از پيامبران اولوالعزم بود، وقتی درد زايمان او فرا می رسد، به او دستور داده می شود كه محراب و عبادتگاه را ترك گويد و به نقطه دوردستی پناه برد؛(10) چرا كه اينجا عبادتگاه است، نه زايشگاه؛ ولی فاطمه بنت اسد را به درون مقدس ترین عبادتگاه، يعنی كعبه فرا می خوانند و با معجزه ديوار شكافته می شود و در برخی منابع آمده كه به فاطمه بنت اسد الهام شد كه وارد خانه كعبه گردد. (11)

نوع دانشمندان اهل سنّت اين جريان را فقط يك فضيلت بی هدف برای علی عليه السلام می دانند و بس؛ ولی در لابه لای روايات شيعه جملات و نكاتی به چشم می خورد كه نشان از يك راز بزرگ و هدف والا دارد؛ يعنی اين گونه نيست كه تولّد حضرت در درون خانه خدا يك حادثه استثنايی بدون هدف و فلسفه باشد و خداوند از آن هيچ منظوری جز بيان شرافت و فضيلت علی عليه السلام نداشته باشد، بلكه مطلب عميق تر از آن است و در پشت پرده اين حادثه، اسراری نهفته است كه با دقّت و توجّه می توان به آن رسيد.

* تحليل حادثه

روی علی است قبله اين دل حق پرست/ ما كوی علی است منزل و جايگه نشست ما

بوی علی است باعث حال خراب و مست ما/ سوی علی است هر زمان به التماس دست ما

اگر به روايات امامت و ولايت ائمه اطهار عليهم السلام مخصوصا اميرمؤمنان عليه السلام دقّت شود، در می يابيم كه اساسي ترین شرط توحيد، ولايت امامان معصوم است؛ چنان كه در حديث سلسلة الذهب و دهها حديث ديگر به آن تصريح شده است كه كلمه توحيد دژ نفوذناپذير الهی است، به شرطی كه ولايت و امامت امامان در كنار آن باشد. (12) اين از نظر فكری و اعتقادي، و امّا از نظر رفتاری و عمل نيز اساسي ترین شرط قبولی اعمال، پذيرفتن امامت علی عليه السلام و فرزندان اوست.

امام باقر عليه السلام فرمود: «هر كس به خداوند عزّتمند تقرّب جويد با عبادتی كه تلاش خود را در انجام آن به كار برد، ولی امامی نصب شده از جانب خداوند برای او نباشد، تلاشش پذيرفته نمی شود و گمراه و سرگردان خواهد بود، و خداوند نيز اعمال او را دشمن می دارد. »(13)

و همچنين پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله خطاب به علی عليه السلام در مورد ولايت آن حضرت فرمود: «اگر كسی به اندازه رسالت حضرت نوح در ميان قومش عبادت كند، و به اندازه كوه احد طلا داشته باشد و در راه خدا انفاق كند و عمرش طولانی شود تا هزار بار خانه كعبه را با پای برهنه زيارت كند، و سپس در ميان صفا و مروه مظلومانه به قتل برسد، اگر ولايت تو را ای علي! نداشته باشد، بوی بهشت را نچشيده و داخل آن نخواهد شد.» (14) و امّا از نظر ظاهری و حسی هر چند خانه خدا، كعبه، محور توحيد شمرده می شود و مردم بايد به دور آن طواف كنند، ولی در طواف و نماز بايد توجّه دلها به سمت و سوی فردی باشد كه خانه زاد اين بيت می باشد.

* لطيفه

خداوند زاده نشده و دارای فرزند نيز نمی باشد، ولی يك امر را نمی توان انكار كرد و آن اينكه صدای گريه نوزاد از خانه خدا به گوش رسيده است.

ولادت علی عليه السلام در درون خانه خدا رمز و رازش اين است كه بدانيم قلب خانه خدا و توحيد را ولايت و امامت علی تشكيل می دهد. در منابع روايی اِشاراتی به اين مطلب شده است، از جمله:

1. در ذيل جملاتی كه فاطمه بنت اسد در لحظه خروج از خانه خدا شنيد، می خوانيم: «فَطُوبی لِمَنْ اَطاعَهُ وويلٌ لِمَنْ اَبغَضَه وَعَصاهُ؛(15) پس خوش به حال كسی كه او را دوست بدارد و اطاعتش كند و وای بر كسی كه او را دشمن بدارد و نافرمانی كند.» قبلاً اشاره شد جملات فوق راز ولادت علی عليه السلام را در درون كعبه اين می داند كه مردم مطيع و فرمانبر او گردند و از امامت و ولايت او سرپيچی نكنند.

2. در دعوت نامه ابوطالب از مردم برای وليمه حضرت علی عليه السلام می خوانيم: «وَقالَ هَلُمُّوا وَطَوِّفُوا بالبَيْتِ سَبْعا وَادْخُلُوا وَسَلِّموا عَلی عَلی وَلَدِي؛(16) گفت: مردم! بياييد و هفت بار دور خانه طواف كنيد، [آن گاه] داخل [خانه من] شويد و بر فرزندم علی سلام كنيد.»

اين سخن به اين رمز كه علی عليه السلام امام و رهبر آينده شماست، اشاره دارد.

3. امام باقر عليه السلام فرمود: «اِنَّما اُمِرَ النّاسُ اَنْ يَأْتُوا هذِهِ الاَحْجارَ فَيَتَطَوّفُوا بِها، ثَمَّ يَأْتُونَنا فَيُخْبِروُنا بِوِلايَتِهِمْ وَيَعْرِضُوا عَلَيْنا نُصْرَتَهُمْ؛(17) همانا به مردم دستور داده شده است كه بيايند و اين سنگها (كنايه از كعبه) را طواف كنند. سپس نزد ما (امامان) آيند و خبر ولايتشان را [نسبت به ما] اظهار نمايند، و ياری شان را نسبت به ما عرضه دارند».

نتيجه آنكه راز ولادت اميرمؤمنان عليه السلام در درون خانه كعبه اين است كه مردم در حال نماز رو به كعبه باشند و صورت دل را به سوی امامت امامان معصوم و در رأس آنها اميرمؤمنان داشته باشند و هرگز از ياد نبرند كه علی در درون خانه توحيد جا دارد.

من ار به قبله رو كنم به عشق روی او كنم/ اقامه صلات را به گفتگوی او كنم

گر از وطن سفر كنم سفر به سوی او كنم/ زحج و بيت بگذرم طواف كوی او كنم

كز احترام مولدش حرم شده است محترم/ در اين ولا بگو نعم كه هست اعظم نعم

* * *

الا كه رحمت آيتی زرحمت علی بود/ همه كتاب انبيا حكايت علی بود
بهشت و هر چه اندر او عنايت علی بود/ اجلّ نعمت خدا ولايت علی بود. (18)

پی نوشت:

1)- الفصول المهمة، ص12 ـ13؛ بحارالانوار، ج35، ص8.
2)- مستدرك حاكم، ج3، ص483.
3)- شرح قصيده عبدالباقی افندي، ص15.
4)- مروج الذهب، ج2، ص349؛ شرح الشفاء، ج1، ص151؛ موسوعة التاريخ الاسلامي، ج1، ص306 ـ 310.
5)- بحارالانوار، داراحياء التراث العربي، ج35، ص8، حديث 11؛ ر.ك: خصائص اميرالمؤمنين، للشريف الرضي، ص39؛ الغدير، علاّمه اميني، ج6، ص22.
6)- همان.
7)- بحارالانوار، ج35، ص8.
8)- بحارالانوار، ج35، ص9، ذيل حديث 11.
9)- بحار، ج35، ص18؛ اعلام الهدايه، ج2، ص50.
10)- مريم/22 ـ 23.
11)- سنة الهداية، ص129.
12)- ر.ك: توحيد صدوق.
13)- اصول كافي، ج1، ص183.
14)- بحارالانوار، ج27، ص194؛ ر.ك: مناقب خوارزمي، ص28.
15)- بحار، ج35، ص8، ذيل حديث 11.
16)- همان، ص18؛ ذيل حديث 14.
17)- عيون اخبارالرضا، ج2، ص262، حديث 29 و 30.
18)- فؤاد كرماني.