در طول اعصار و قرون، حکومت‌ها و دولت‌های زیادی روی کار آمده و چند صباحی بر مردم حکومت کرده و بعد هم از بین رفته اند، به طوری که اثری از آنها بر جای نمانده و اگر در مواقعی یادی هم می‌شود، برای این است که مایة عبرت دیگران شود. اما در این میان، حکومت‌هایی هم بوده اند که علی‌رغم گذر قرن‌ها هنوز هم بر سر زبان هایند و با تمام تلاشی که براندازان انجام داده اند، ره به جایی نبرده اند.
*علی(ع) الگوی عدالت
حکومت امام علی(ع) یکی از این حکومت‌ها است که شیفتگان زیادی داشته و دارد و هنوز که هنوز است، بعد از گذشت سالیان متمادی هر جا سخن از عدالت به میان می‌آید، عدالت علی(ع) در ذهن‌ها تداعی می‌شود.
عدالت‌خواهی حضرت علی(ع) موجب شده است که آزادی‌خواهان جهان از او به عنوان الگوی عدالت یاد کنند.
امام علی(ع) بعد از پیامبر اسلام(ص) دومین شخصیت جهان اسلام است، یکی از ویژگی‌های حضرت آن است که در خانه خدا متولد شد؛ جز او مولودی در خانه کعبه به دنیا نیامد، نه قبل از او و نه بعد از او و این به خاطر بزرگداشت مقام و جایگاه او بود.
علی(ع) حاکمی بود که خود را از مردم و مردم را نیز از خود می‌دانست. در پیاده کردن عدالت و احکام خدا هیچ هراسی نداشت و عقیده داشت عدالت در رأس همة برنامه‌ها است.
او معتقد بود اگر این اصل از میان برداشته شود، سودجویان و فرصت‌طلبان به دستگاه حکومت راه یافته و فساد و تباهی آن را فرا می‌گیرد. امیر مؤمنان رهبری بی‌نظیر بود که احکام خدا را با شیواترین بیان، ابلاغ و در مقام عمل به عالی‌ترین وجهی پیاده می‌کرد. او فقط رضایت حق را در نظر داشت.
*برقراری عدالت اجتماعی
از مهم‌ترین مسائلی که در زندگی اجتماعی انسان اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد و اسلام روی آن بسیار تأکید می‌کند، توجه به مسئله حفظ حقوق و اموال مردم و به طور کلی، برقراری عدالت اجتماعی است. عدل نیز به معنای موازنه و هم‌وزنی، میانه‌روی، نهادن چیزی در جای خود.
بر این اساس، مسئله عدالت و عدالت گرایی همواره در گفتار و کردار امامان موج می‌زد. امام علی (ع) حتی حکومت را فقط برای برپایی عدالت می‌خواست.
آن حضرت محور حق و عدالت بود و هرگز رفتاری خلاف حق و عدالت از او سر نزد. عدالت علی (ع) ناشی از زهد و تقوای بی‌مانند او بود در کلام امام و رهنمودهایش به کارگزاران و حاکمان خویش، سخن از برقراری عدالت در میان آحاد مردم به میان می‌آمد. عدل در نظر آن بزرگوار چنان گسترده بود که ظلم و ستم را در حق هیچ کس از هر ملیت و مذهبی که باشد روا نمی‌دانست.
امام علی (ع) پیش از آن که به عدالت از نگاه فردی بنگرد، جنبه اجتماعی آن را مدنظر قرار می‌دهد. آن حضرت عدالت را از هر چیزی بالاتر می‌دانست.
نکته مهم دیگری که در سخنان ارزشمند آن حضرت پیرامون عدالت اجتماعی مشاهده می‌گردد، نقشی است که عدالت در نگهداری تعادل اجتماعی بازی می‌کند و از نظر علی (ع) آن اصلی که می‌تواند تعادل اجتماعی را حفظ نماید و همه را راضی نگه دارد، به پیکره اجتماع، سلامت و به روح آن آرامش بدهد، عدالت اجتماعی است.
ظلم، جور و تبعیض قادر نیست حتی روح خود ستم گر و روح آن کسی را که به نفع او ستم‌گری می‌شود، راضی نگاه دارد، چه رسد به ستم دیدگان و پایمال‌شدگان.
بحث عدل از مباحث گسترده و پردامنه در فرهنگ اسلام است «در قرآن، از توحید گرفته تا معاد و از نبوت گرفته تا امامت و زعامت و از آرمان‌های فردی گرفته تا هدف‌های اجتماعی، همه بر محور عدل استوار شده است.»
برنامه‌های اجرایی امام علی (ع) برای اجرای عدالت، در اینجا به برخی برنامه‌ها اشاره می‌کنیم، انتخاب افراد لایق و متدیّن و امین، اصرار بر اجرای قانون از سوی مسؤولان اجرایی (تساوی در برابر قانون)، حفظ آزادی‌ها و تلاش در احقاق حق مردم، تلاش برای عمران و آبادی شهرها و بهره‌برداری برابر از اموال و امتیازهای عمومی، حفظ امنیت جامعه، برخورد با متجاسرین و قانون شکنان و مبارزه با تبعیض و امتیازطلبی، معرفی حکومت به عنوان وسیله اجرای احکام و مراقبت و بازرسی از اجرای عدالت توسط کارگزاران.
*آثار عدالت اجتماعی در جامعه
عدالت اجتماعی، در ابعاد مختلف فردی و اجتماعی مردم تأثیر مثبت دارد، همانگونه که تبعیض، ظلم و بی‌عدالتی، عواقب ناگواری در پی دارد، از جمله آثار مثبت عدالت اجتماعی می‌توان به موارد دوام حکومت، علاقه مردم به حاکمان و اطاعت از آنان، رشد کمالات روحی و اخلاقی اشاره کرد.
*جلوه‌ای از عدالت علی (ع)
مشهور است که طلحه و زبیر شبی به خدمت حضرت علی(ع) آمدند که از ایشان حکومت ولایتی را طلب کنند. آن حضرت چراغی را که برای بررسی بیت‌المال روشن کرده بود، خاموش نمود و به قنبر گفت: چراغ خودمان را بیاور.
پرسیدند: یا علی! سبب خاموش کردن چراغ چیست؟ فرمود: پیش از آمدن شما به نوشتن حساب بیت‌المال مشغول بودم و با چراغ بیت‌المال آن را حساب می‌کردم و اکنون که با شما صحبت خواهم داشت نباید چراغ بیت‌المال روشن باشد. طلحه و زبیر فهمیدند که با علی (ع) نمی‌شود کنار آمد و با این زهد و صلاح و عدالتی که دارد، هرگز ولایت به آنان نخواهد رسید.
*امام علی (ع) الگویی برای بشریت
امام‌علی(ع) در طول حکومت کوتاه خود توانست نمونه و الگویی از اندیشه عدالت را به منصه‌ی ظهور برساند که به عدالت علوی معروف گشت. امام علی (ع) از عدالت به عنوان زینت و آرایه فرمانروایی یاد کرده و عدالت را حیات و زندگی و در مقابل، ستم را موجب مرگ و تباهی معرفی می‌نماید.
دومین عامل مهم در مسیر پیاده‌سازی عدالت علوی در جامعه اسلامی ایجاد تشکیلات مقتدر و مبتنی بر اصول و ارزش‌های اسلامی و مدیران انقلابی شایسته درجامعه است، یعنی داشتن مدیران انقلابی و کارگزاران توانا که بتوانند آفت‌ها و خطرات را درست شناسایی و به‌موقع واکنش نشان دهند در کنار تشکیلات منظم و منسجم که از بالا تا پایین هرم نیروی انقلابی داشته باشند.
سومین عامل برقراری عدالت علوی و عدالت اجتماعی در جامعه اسلامی وجود قانون درستی است که از حقوق ملت‌ها دفاع کند نه از حقوق دولت‌ها و بالانشین‌ها، اصولا عدالت اجتماعی زمانی برقرار می‌گردد که همه آحاد جامعه در یک ردیف دیده شوند و به کسی امتیاز ویژه داده نشود و افراد خاص از سهم بیشتری برخوردار نگردند و دیگران بی‌بهره از آن امتیاز باشند.
جهان امروزی با عدالت فرسنگ‌ها فاصله دارد و مدعیان حقوق بشر خود بزرگ‌ترین ناقضان اصل عدالت اجتماعی هستند که به دروغ شعار حقوق بشری سر می‌دهند و جامعه اسلامی می‌تواند و باید در برابر چنین مدعیان دروغینی بایستند و با افتخار به داشتن الگو‌های موفقی همچون امام علی (ع) به اجرای عدالت اجتماعی بپردازد و با بی‌عدالتی مبارزه‌ای همه‌جانبه داشته باشد.
پیامبر خدا (ص) در باب مقام امام علی (ع) می‌فرمایند: سرلوحه اعمال مومن محبت علی بن ابی‌طالب است.
توجه به شخصیت گرانقدر امام علی (ع) و الگوپذیری از رفتار آن حضرت می‌تواند موتور محرکه و انگیزه قوی و خوبی برای افرادی باشد که قصد تغییر در رفتار خود را دارند، در واقع امیرالمومنین (ع) بهترین الگو برای جامعه‌ای است که می‌خواهد عدالت محوری را سرلوحه کار‌های خود قرار دهد و هم در رفتار‌های شخصی و هم اجتماعی بهترین شیوه، روش و منش اجتماعی در سیره امام علی (ع) نهفته است و می‌تواند بهترین الگوی موفق در رفتار افراد باشد.
عدالت خواهی حضرت علی(ع) موجب شده است که آزادی خواهان جهان از او به عنوان الگوی عدالت یاد کنند، عدالت امام که بیشتر در دوران حکومت بروز می کند، در نحوه گزینش حکومت، تقسیم بیت المال و حمایت از محرومان است؛ همگی حکایت از عدالت گرایی امام دارد.
*حضرت علی (ع) صادق‌ترین سیاستمدار
حضرت علی(ع) در عرصه سیاست اداری و سازمانی یکی از بهترین روش‌ها را به کار می‌بردند گرچه این نکته و ذهنیت در فرهنگ و عرف جهانی رایج شده که سیاست مداران را نیرنگ‌بازان معرفی می‌کنند و دلیل این مساله به نوع عملکرد آنها بر می‌گردد اما باید توجه کرد سیاست به معنای حقیقی عبارت است از تدبیر هم در حوزه زندگی فردی و هم اجتماعی معنا یابد، علی (ع) همیشه در عرصه سیاست، انسانی صادق است و با صداقت در این عرصه ظهور می‌یابند.
پایبندی به حق و قانون از دیگر ویژگی‌های آن حضرت است؛ ایشان از قانون الهی و حق هرگز عدول نکردند، همچنین در حوزه سیاست اداری در اجرای قانون هرگز سستی و مداهنه به خود راه نمی‌دادند و سعی می‌کردند قانون را به طور کامل اجرا و مدیرانی شایسته بر مسؤولیت‌های اجتماعی بگمارند از سوی دیگر نظارت اجتماعی را هرگز از یاد نمی‌برد به ویژه نسبت به عملکرد مدیران اهتمام جدی دارد که می‌تواند در نظام اجتماعی برای مدیران به عنوان درس جدی مورد توجه باشد.
علی (ع) در عرصه اقتصادی یک فعال در راستای رشد و توسعه اجتماعی است، در سیاست گذاری‌های اقتصادی در حوزه‌های مختلف کار، عمران و آبادانی، صنعت و تجارت، نظات بر بازار و نظارت بر خانوار در برخورداری‌های اقتصادی را از یاد نمی‌بردند و پیوسته به این مسائل مهم توجه دارد و نسبت به نیازهای ضروری جامعه اهتمام جدی دارد این نکته نیز در خور توجه است مخصوصاً نسبت به نظارت بر خانواده و رعایت عدالت در این عرصه‌ها.
"جرج جرداق" دانشمند مسیحی می‌گوید؛ اگر به دنبال صدای عدالت انسانی هستید به علی توجه کنید، علی (ع) در همین راستا دستورهای اکید و در همه عرصه‌ها حضور جدی دارد و این حقیقت در سیره عملی و نامه‌های وی در عرصه اقتصاد و مدیریت نظام اجتماعی به ویژه در منشور مدیریتی آن حضرت که به مالک اشتر نوشته‌اند به وضوح مشاهده می‌شود.
در عرصه سیاست اجتماعی نسبت به مردم مهربان بودند و سعی می‌کردند ازستم به مردم جلوگیری کنند و ارتباط با مردم را سرلوحه کار خود قرار می‌دادند الگو بودن در سیاست قضائی، عرصه امنیت اجتماعی و در حوزه‌های زندگی حضرت امیر نیز در خور بررسی است، در عرصه سیاست‌های مدیریتی امروزه زندگی و سیره حضرت (ع) در حوزه اجرا و قضا درس آموز است.
در شرایط اجتماعی که اکنون در آن هستیم به ویژه با توجه به شیوع بیماری کرونا سخنانی از حضرت علی (ع) نقل می‌کنیم مبنی بر اینکه دشواری‌ها جز با شکیبایی از میان نمی‌رود همچنین امام علی (ع) فرمودند پیوسته بر صبر و شکیبایی پیشه کنید زیرا کسی که اهل شکیبایی و صبر باشد، محنت و سختی بر او آسان خواهد شد امیدواریم مردم این سخنان را در شرایطی کنونی اجتماع به عنوان تابلویی پیش روی خود قرار دهند و آن را آویزه گوش خود کنند تا دشواری‌ها را بهتر برای خود هموار کنند.
