امامان شیعه نه فقط در میان محبان و طرفداران خود، بلکه در میان مخالفین و کسانی که در جبهه مقابل قرار داشتند نیز زبان زد عام و خاص بوده و همواره به نیکی از ایشان یاد شده است. امام محمد باقر علیه السلام یکی از این ذوات مقدسه است که منابع اهل تسنن گزارش های شگفت انگیز و خیره کننده ای در توصیف ایشان در منابع خود ثبت و ضبط کرده اند . از این رو با توجه به جایگاه و منزلتی که این امام همان در میان علما داشته می توان ایشان را به عنوان الگو و شاخصی برای رسیدن به کمال و سعادت برگزید و سبک زندگی و منش ایشان را سرمشق زندگی خود قرار داد.

 
زمانی که اهل سنت زبان به تمجید امام باقر(ع) باز می کنند

پیامبر اکرم  (ص)و بشارت به یک مولود با برکت

یکی از نکات بسیار زیبا و کلیدی که در توصیف امام محمدباقر علیه‌السلام در منابع اهل تسنن به آن اشاره شده، تاریخ و پیشینه نام گذاری ایشان در تاریخ اسلام است. موضوعی که در منابع اهل سنت به آن اشاره شده گویای این مطلب است که ده سال پیش از میلاد با سعادت این امام همام، حضرت ختمی مرتبط بشارت  تولد فرزندی را می‌دهد که شکافنده علوم است. نامی که حضرت برای ایشان برمی‌گزیند اسم با مسمای «محمد» است. مولود با برکتی که بنا بر نقل منابع اهل سنت و شیعه: صحابی گران قدر پیامبر(ص) جناب جابر، مأموریت ابلاغ سلام و درود و تحیت پیامبر صلی الله علیه و اله را به او می دهد.[1]

شکافنده علوم به روایت اهل سنت

یکی از نکات طلایی و کلیدی که در منابع اهل سنت به آن اذعان شده، توانایی و ویژگی برجسته علمی و معرفتی امام باقر علیه السلام است. امام باقر علیه السلام تنها در میان اهل تشیع به شکافنده علوم شهرت نداشت؛ چرا که علمای اهل‌سنت نیز به این مسئله معترف بوده؛ کما اینکه علمایی همچون صفدی، ذهبی، ابن واضح، درخصوص حضرت این چنین بیان داشته اند: «به باقر ملقب شده است، چون که علم را شکافته و آن را گسترش و توسعه داد.»[2] و یا اینکه ابن کثیر دمشقی در وصف و عظمت امام باقر علیه السلام این چنین بیان می دارد: «لِانَه بَقَرَ العِلم و عَرَفَ أَصله و استنبطَ فَرعَه؛[3]به باقر العلوم شهرت یافت چرا که او علم را شکافت و اصل آن را شناخت و شاخه های آن را استنباط و استخراج کرد.»
 
با توجه به جایگاه علمی که منابع تسنن به آن اعتراف کرده اند یک اصل دینی و قرآنی حجت را بر همگان تمام می کند. اصل قرآنی که انسان را به پرسیدن و وصل شده به عالم ترین افراد ارجاع می دهد:  «فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّکرِ إِن کنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ؛[4] پس اگر نمی‌دانید، از اهل‌ذکر (آگاهان) جویا شوید.» ابن حجر هیثمی یکی از بزرگ ترین علمای اهل تسنن نیز درباره امام باقر(علیه السلام) این چنین می نویسد: «لقب باقر برای ابو جعفر محمد باقر، برگرفته از شکافنده زمین و بیرون آوردن گنج های پنهان آن است. بدین جهت که او از گنج های پنهان و معارف و حقایق احکام  آن قدر آشکار ساخت که جز بر افراد بی بصیرت و دل های ناپاک پوشیده نیست و از این جاست که وی را شکافنده و جامع دانش و نشر دهنده و برافرازنده ی علم نامیده اند.»[5]

امام باقر(ع) سرمشق و معلم عابدان

در منظومه فکری و رفتاری اهل بیت(علیه السلام)یکی از مهمترین و راهبردی ترین اعمال و رفتارهایی که ضامن سعادت و کمال انسانی شناخته شده است، مسأله عبودیت و بندگی حق تعالی است. عبودیت و بندگی خدای متعال جلوه و نماد ظاهری و بیرونی اقرار به توحید و گواهی به وحدانیت حق تعالی است. از این رو حضرات معصومین علیهم السلام همواره تلاش داشته اند این امر مهم را در جوامع بشری نهادینه و فرهنگ سازی نمایند. امام باقر علیه السلام نیز در این امر مهم پیش از آنکه مردم را به بندگی حق تعالی دعوت نمایند، خود الگو و سرمشق عینی بندگی بوده اند.
 
این موضوع را به خوبی می توان در آثار و منابع اهل سنت مشاهده کرد: ابن حجر عسقلانی از علمای اهل سنت در معرفی و توصیف امام باقر علیه السلام این چنین از ایشان یاد می کند: «او عبادت و علم و زهد را از پدر خود زین العابدین به ارث برده است. او در عبادت الگویی راستین و سرمشقی برای عابدان بود.»[6] سبط بن جوزی از علمای بنام اهل سنت در معرفی و وصف امام محمد باقر علیه السلام این چنین بیان می دارد که: «همانا آن حضرت به سبب کثرت سجود، باقر نامیده شده و کثرت سجود پیشانی آن حضرت را شکافته بود.»[7]
 

امام باقر منظومه ای از فضایل و کمالات اخلاقی

اگر کسی به دنبال شناخت فضایل و کمالات اخلاقی است؛ بدون تردید، بهترین و ساده ترین راه برای دست یابی به گنجینه کمالات و فضایل اخلاقی سبک زندگی حضرات معصومین(علیهم السلام) هستند. این موضوع نه یک ادعای برگرفته از کتب شیعی، بلکه حقیقتی است که بزرگان اهل سنت به آن معترف بوده و حقایق سبک زندگی اهل بیت(علیه السلام) را در کتب خود ثبت و ضبط کرده اند: گوشه ای از این حقیقت فراموشی نشدنی را ابن صباغ مالکی در خصوص امام باقر(علیه السلام) مورد توجه قرار داده و امام باقر علیه السلام را دارای فضایل و کمالاتی همچون:  زهد، علم، تقوا، سخا، کرامت، احسان و کرم و صفات عالی معرفی می نماید.[8]

مواسات و انسان دوستی به سبک امام باقر(ع)

هر چند آیات فراوانی از کلام الله مجید به موضوع رسیدگی به حال نیازمندان و دستگیری از فقرا اختصاص یافته، ولی با این وجود شاید تا مردم یک نمونه و اسوه عینی در پایبندی به کمالات اخلاقی را در پیش روی خود نبینند، به خوبی در این مسیر موفق نشوند از این رو خدای متعال نمونه هایی عینی از اسوه های اخلاق عملی در پیش روی جامعه انسانی قرار داده است. از جمله ی این شاخص و الگوهای اخلاقی امام باقر علیه السلام است. از جمله برجسته ترین ویژگی قرآنی امام باقر علیه السلام، سخاوت، گشاده دستی و دستگیری از نیازمندان و مستمندان بود. این ویژگی شاخص اخلاقی امام را به خوبی می توان در منابع عامه مشاهده کرد. در این خصوص ابن صباغ مالکی این چنین نقل کرده است: «محمد بن علی بن الحسین علیه السلام با وجود علم، فضل و بزرگواری و ریاست و امامت، اهل جود به خاص و عام بود او مشهور به کرم بر همه بود با توجه کثرت عیال و متوسط الحال بودن در مال، معروف به فضل و احسان بود.»[9]

 
امام باقر علیه السلام نمونه عینی صبر، بردباری در روابط اجتماعی

از جمله کاربردی ترین فضایل اخلاقی که در روابط اجتماعی همه افراد به آن نیازمند می باشند، صبر و بردباری است. در روابط اجتماعی بسیاری از رفتارهای ریز درشت می تواند زمینه ساز تنش و التهام و درگیری شود. ولی اگر جوامع انسانی در مواجه با ناملایمات و بد رفتاری های دیگران اندکی گذشت و صبر را چاشنی سبک زندگی خود نمایند بسیاری از گرفتارها به سادگی سایه شوم خود را از زندگی آنها جمع خواهد کرد. از طرفی هر گونه بی صبری و بد رفتاری می تواند خواستگاه یک مصیبت و گرفتاری غیر قابل تحمل و ناگوار باشد.

امام باقر علیه السلام در این خصوص بهترین اسوه و الگو در ارتباطات اجتماعی به شمار می آید کما اینکه اندک روایات نقل شده از زندگی این امام همان حیرت و شگفتی هر مخاطبی را بر می انگیزد: چنانکه نقل شده است: «روزی مردی غیر مسلمان(نصرانی) با امام باقر علیه السلام مواجه شد. آن مرد به دلایل نامشخصی به امام باقر علیه السلام کینه داشت، از این رو به محض دیدن حضرت زبان به بدگویی گشود، و با تغییر نام امام باقر علیه السلام به حضرت جسارت کرد و گفت: تو بقر هستی! اما امام بدون اینکه خشمناک شود، با آرامش خاصی فرمودند: من باقرم...

آن مرد جسارت و بدگویی  بد دهنی خود را ادامه داد و سخنان نا مربوطی به حضرت نسبت می داد،  تا جایی که مادر حضرت را مورد خطاب قرار داده و گفت: تو فرزند زنی سیاه چرده و زنگی هستی! امام فرمود: اگر تو راست می گویی و مادرم آن گونه که توی می گویی است از خدا می خواهم که او را ببخشد و اگر  ادعای تو نا بجاست  از خدا می خواهم که تو را ببخشد،آن مرد جسارت و بدگویی  بد دهنی خود را ادامه داد ولی با این وجود کمترین بی صبری و اهانتی را از طرف امام مشاهده نمی کرد. این رفتار اخلاق مدارانه سبب شرمندگی و تحول در وجود آن مرد نصرانی شد و در پیشگاه امام عذر خواهی کرد.»[10]
 
پی نوشت ها:
[1]. ر.ک: ابن عساکر، تاریخ مدینه، ج57، ص 211و 230.
[2]. صفدی، الوافی بالوفیات، ج4، ص77؛ ذهبی، تذکره الحفاظ، ج1، ص 124؛ ابن واضح،تاریخ یعقوبی، ج2، ص 302. ذهبی،سیراعلام النبلاء، ج4، ص402.
[3]. ابن کثیر دمشقی، البدایه و النهایه، ج9، 309.
[4]. سوره مبارکه نحل، آیه 43.
[5]. ابن حجر هیثمی، الصواعق المحرقه، ص201.
[6]. همان.
[7]. تذکره الخواص، ص346.
[8]. الفصول المهمه ج2، ص892.
[9]. همان.
[10]. نور الابصار،  51.