اين كلام حضرت سجاد _ عليه السلام _ كه خطاب به عمة خود فرمود: «انت بحمدالله عالمة غير معلمه و فهيمة غير مفهمه؛^[1] تو عالمي هستي كه معلم نديده اي و دانائي هستي با آموختن عالم نشده ای» در واقع بهترين دليل و شاهد بر عظمت مقام زينب (س) است، زيرا در سخن امام معصوم نه اغراق و مبالغه امكان دارد و نه تعارف ظاهري، پس معلوم مي شود مقام زينب (س) بسيار بلند و ارجمند است. اما دليل روايي و مانند آن در دست نيست كه برتري مقام زينب (س) بر انبياء را ثابت كند لذا اين مسئله همانند مسائل ديگر است.بنابراین مرتبه معنوی آن حضرت برتر از علماست چون علما در راه علم کوشش کرده اند اما این بانو مکتب نرفته مسئله آموز والگو برای علما ودانشمندان بوده است .

این سخن بیانگر آن است که حضرت زینب(س) دارای علم لدنّی (خدادادی و غیر اکتسابی) بوده و بدون اینکه علم را از کسی آموخته باشد، از چشمه جوشان وجودش می‌جوشید.^[2]

امام حسین(ع) درباره حضرت زینب(س) می‌فرماید: «به درستی که تو در حقیقت از درخت نبوت و از معدن رسالت هستی»؛ یعنی گفتار و روش و منش تو، از مرکز نبوت و مخزن رسالت پیامبر اسلام(ص) نشأت می‌گیرد.^[3]

در فرهنگ اسلامي، ارزندگي شخصيّت هر كسي تابع ميزان خداگونه بودن اوست^؛ يعني هر اندازه انسان بتواند در پناه ايمان به پروردگار بزرگ، كارهاي شايسته و مخلصانه انجام دهد، همان مقدار، صفات خداوند در او متجلي مي شود و به پيشگاه حضرت آفريدگار تقرّب مي يابد.

امام حسین(علیه السلام) که خود معصوم و واسطه فیض الهى است و مقام بالای دارد، هنگام وداع آخر به خواهرش زینب کبری فرمود: «یا اُختاه لا تَنْسِینی فِی نافِلَةَ اللَّیْل؛ خواهرم! در نماز شب مرا فراموش نکن».^[4]

امام زین‏العابدین(‏علیه السلام) که در طول اسارت فداکاری‌های حضرت زینب را بارها مشاهده کرده بود درباره ایشان مى‏فرماید: «عمه‏ام، زینب‏ در مدت اسارت، غذایى را که به عنوان سهمیه و جیره مى‏دادند، بین کودکان تقسیم مى‏کرد؛ زیرا در شبانه‏روز به هر یک از ما یک قرص نان مى‏دادند. او سختى‏ها و تازیانه‏ها را به جان خود مى‏خرید و نمى‏گذاشت بر بازوى کودکان اصابت کند.^[5]

در روایتی از حضرت زین العابدین (علیه السلام) که گویای جایگاه رفیع ایشان می‌باشد، آمده است: «عمتی زینَب ما تَرکت تَهجدَها طولَ دَهرها حتّی لیلة حادی عشر من المُحَّرم؛ عمه جانم زینب در طول زندگی‌اش نماز شبش را ترک نکرد؛ حتی شب یازدهم مُحرّم».^[6]

در شب یازدهم محرم، على‏رغم آن‏همه خستگى و فرسودگى و مشاهده آن‏همه آلام روحى، نماز شب خود را خواند. امام سجادعلیه السلام فرمود: «عمه‏ام، زینب‏ در مسیر کوفه تا شام تمام نمازهاى واجب و مستحب را اقامه مى‏کرد و در برخی منازل به سبب گرسنگی و ضعفی که بر وی عارض شده بود، نماز را نشسته خواند».^[7]

امام سجاد(علیه السلام) در روایتی دیگر در بیان جایگاه حضرت زینب می‌فرماید: «خدا حق عمه‌ام زینب را بر ما و شیعیان ما حلال بگرداند!».^[8] فاطمه دختر امام حسین(علیه السلام) می‌گوید: «عمّه‏‌ام زینب در آن شب (شب عاشورا)، در محراب عبادتش ایستاده دعا می‌خواند و به خدا استغاثه می‌کرد، آن شب دیدگان هیچ یک از ما به خواب نرفت و آه و ناله‏ ما فرو ننشست».^[9] در روایت دیگری درباره عمه اش فرمود : اي عمه خدا را شكر كه تو دانشمندي هستي كه بدون استاد به اين مقام نايل شدي و تو فهميده‎اي هستي كه به ذات خود در اين فضل برتري داري.^[10]

از اظهارات وسخنان ائمه (ع) وبزرگان اسلام درباره شخصیت او به خوبى معلوم مى‏شود که مراتب علم و دانش و کمال آن بانوى بزرگوار از راه تحصیل و تعلیم و اکتسابى نبوده است.^[11] از طرفی می‌دانیم که برترین درجه علم، علمى است که از ذات الهى به انسان افاضه مى‏شود که به تعبیر قرآن مجید، علم «لَدُنّى» می‌باشد: «و عَلَّمْناهُ مِنْ لَدُنّا عِلما؛ علم فراوانى از نزد خود به او (حضرت خضر) آموختیم»^[12] درباره زینب کبرى‏(علیها السلام) باید گفت علاوه بر اینکه ایشان بانویى سرشار از بینش و بصیرت بود، به شهادت امام سجاد(علیه السلام) ایشان «علم لَدُنّى» را داشت چرا که خطاب به عمّه‏اش فرمود: «أنْتِ بِحَمْدِاللَّه عالِمَةٌ غَیْرُ مُعَلَّمَةٍ و فَهِمَةٌ غَیْرُ مُفَهَّمَة؛ به حمداللَّه تو دانشمند معلم‏ندیده و فهمیده‏اى فهم نیاموخته هستى».^[13] و این سخن امام سجاد(علیه السلام) در تأیید مقام علمی عمه بزرگوارش حضرت زینب می‌باشد.

امام صادق(علیه السلام) نیز در تبیین جایگاه حضرت زینب فرموده است «اگر کسی بر مصیبت عمّه‌ام زینب که با برادر شریک بودند گریه کند و تشکیل مجالس ذکر ما بدهد یا بشنود و گریان شود اگر به قدر بال مگس چشمش در این مصیبت تر شود خداوند او را بیامرزد، این است ثواب و اجر گریه‌کنندگان بر مصیبت حضرت زینب.^[14]  در روایتی آمده است که شخصی از امام صادق (ع) سؤال کرد: آیا پیامبر (ص) چنین فرموده است: همانا فاطمه پاکدامن است پس خداوند ذریۀ او را بر آتش جهنم حرام کرده است؟ حضرت در پاسخ می فرماید: بلی مقصود پیامبر(ص)، حسن و حسین و زینب و ام کلثوم (ع) بوده است.

قرآن كريم در سورة مباركة عصر مي فرمايد: به عصر سوگند كه همة انسان ها در زيانند مگر آنان كه ايمان آورده، و كارهاي شايسته انجام داده اند و يكديگر را به سوي حق خوانده اند و همديگر را به شكيبايي سفارش كرده اند.

در سورة مباركة حجرات آية شريفه سيزدهم نيز مي فرمايد: اي مردم! همانا، ما شما را از مرد و زني آفريديم و شما را تيره ها و قبيله هاي مختلفي قرار داديم تا يكديگر را بشناسيد (اينها معيار برتري كسي بر شخص ديگر نيست) همانا گرامي ترينتان نزد خداوند، با تقواترين شما است. به راستي خداوند دانا و آگاه است.

مطلب ديگر اين كه دربارة صالحان و نيكوكاران به آساني نمي توان داوري كرد كدام يك از ديگري به پروردگار سبحان نزديك ترند زيرا مسائل مختلفي مانند ميزان اخلاص افراد و نيز مكان و زماني كه اعمال صالح را در آن انجام مي دهند در ميزان نزديك شدنشان به خداوند تأثير دارد و دانستن اين اسرار براي هر كس ممكن نيست بلكه فقط آفريدگار دانا، آشكار و پنهان اعمال انسان را مي داند.

گوشه ای از عظمت روایتگری حضرت زینب (س)

بخش از شخصیت ومنزلت زینب را می توان از منظر آیات قرآن و روایات اهل بیت وبزرگان اسلام ونویسندگان بزرگ تاریخ اسلام به دست آورد ؛ اما بخش دیگری از عظمت این بانو را می توان در کنار جهاد برادر دریافت ؛ از گزارشهای تاریخی و گفتگوهایی که بین خواهر و برادر برجای مانده واز سیره حضرت در طول نهضت عاشورا وعظمت جهاد تبیین اورا به نظاره نشست وعظمت اورا شناخت ؛ از سخنان حضرت‏ زینب(علیها السلام) در طول مسافرت کربلا، کوفه و شام، خطبه‏ها و سخنرانى‏هایى که در فرصت‏هاى مختلف در برابر ستمکاران و طاغیان آن زمان و مردم دیگر ایراد فرمود وموج جهاد تبیین وروایتگری که به راه انداخت تمام ماهیت امویان وحکومت آنان را ویران نمود وقدرت تزویر وشمشیر را با بیان علی گونه و روایتگری که از نفس علوی گونه او صادر شد به شکست کشانید؛ زینب ثابت کرد به اهل تاریخ که یک زن در دفاع از حقیقت چگونه می تواند الگو باشدوچگونه می تواند در جهاد تبیین ولی خدا را همراهی واز دین و ارزشهای دینی پاسداری نماید ؛ گفتمان زینبی مهمترین گفتمان عاشوراست که مکتب حسینی را تبیین وتفسیر می نماید در مقابل قرائت اموی و اندیشه منحرف طواغیت از اسلام ؛ جهاد تبیین زینب الگوی زنان قهرمان تاریخ اسلام است . تفسیری که زینب از نهضت عاشورا نمود بر تفسیر دستگاه عریض وطول وکاخ سرخ اموی چیره شد ؛ زینب جهاد تبیین را به زیبایی شروع وبه زیبایی ختم نمود او پس از برگشت از اسارت که سرتاپا آزادگی وپیروزی بود درمیان زنان مدینه به بیدارگری و روایتگری علیه دستگاه ظاغوت زمان پرداخت و عدم مشروعیت حکومت های منحرف را علنی نمود ومردم مدینه رابه قیام وشورش علیه دستگاه اموی فرا خواند ولرزه بر پیکره حکومت جائرانه ونامشروع انداخت وآرامش را از حکومت امویان سلب نمود که بازتاب وپژواک روایتگری زینب تا انتهای تاریخ حکومت های نامشروع را به لرزه و شکست منجر نمود .

[1] . منتهي الامال، شيخ عباس قمي، ج 1، ص 757، نشر هجرت، قم، 1371 ش.

[2] . حضرت زینب(س) فروغ تابان کوثر، همان، ص72.

[3] . همان، ص76، به نقل از السیدة زینب، ص98.

[4]. جواد شبّر، ادب الطف أو شعراء الحسين(ع)، بیروت، دار المرتضى، چ اول، 1409ق، ج1، ص242، محلاتی، پیشین، ص62.

[5]. ر.ک: سید جواد حسینی، «فضائل و مناقب حضرت زینب (ع)»، ماهنامه مبلّغان، ش 33، 1381ش، ص 43.

[6]. وفیات‌ الأئمّه، پیشین، ص 441.

[7]. ذبيح الله محلاتى، ریاحین الشریعة، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1364ش، ج 3، ص 62.

[8]. ر.ک: مجله افق حوزه ، «جایگاه حضرت زینب سلام اللّه علیها در روایات»، اردیبهشت 1389، شماره 266.

[9]. احمد صادقی اردستانی، زینب قهرمان دختر علی، تهران، مطهر، 1372، ص 106.

[10] . بحار الانوار، ج 45، ص 67، احتجاج طبرسي، ج 2، ص 405.

[11]. هاشم رسولى محلاتى، نگاهی کوتاه به زندگی زینب کبری(س)، قم، دفتر تبلیغات، 1376ش، ص10.

[12]. سوره کهف، آیه 65.

[13]. طبرسى، الإحتجاج، مشهد مقدس، نشر مرتضى، چ اول، 1403ق، ج2، ص35؛ شیخ عباس قمى، سفینة البحار، نجف، مطبعه علميه، 1355، ج 1، ص 558.

[14]. جعفر نقدی، زینب الکبری بنت الامام، النجف الاشرف، المکتبة الحیدریه، 1361، ص104.