ماه مبارک رمضان ماه ضيافت رحمان از بندگان خود مي‏باشد و خوان رحمت الهي گسترده است- بجاست که با نگاهي گذار به سيره معصومان(ع) در اين ماه رفتارهاي فردي و اجتماعي آنان را سرمشق زندگي خود قرار دهيم.
بطور کلي مي‏توان سيره آن بزرگواران را در دو بخش مورد مطالعه و بررسي قرار داد.
الف) رابطه خود و خدا( بعد فردي)
1- تغيير حالت
سيد ابن طاووس‏« ره‏» نقل مي‏فرمايد که وقتي ماه مبارک رمضان فرا مي‏رسيد رنگ چهره پيامبر اکرم(ص) عوض مي‏شد و زياد به نماز و دعا مي‏پرداخت (1)، تغيير حالت آن حضرت در دهه آخر ماه مبارک رنگ مضاعفي به خود مي‏گرفت، بگونه‏اي که تمام شبها را به شب زنده‏داري و عبادت سپري مي‏کرد. (2)
درباره حضرت امام زين العابدين(ع) نقل شده است که ايشان در اين ماه کاملا غرق در دعا و تسبيح و استغفار و ذکر تکبير مي‏گشت. (3)
2- نمازهاي مستحبي
گرچه بجا آوردن نمازهاي مستحبي و نوافل يکي از مسائل عادي و روزمره آن بزرگواران بوده است. ولي در ماه رمضان حالت مضاعف به خود مي‏گرفت، تا آنجا که نمازهاي مخصوصي توسط آنان در ماه مبارک رمضان و شبهاي قدر خوانده مي‏شد، که ذکر تفصيل آن مجال ديگري مي‏طلبد.
3- تلاوت قرآن
ماه مبارک رمضان بهار قرآن است و پيامبر اکرم(ص) و عترت طاهرينش که خود قرآن ناطقند و هيچگاه ايشان از قرآن، و قرآن از ايشان جدا نبوده، و تلاوت آيات دلنشين آن جزء برنامه روزمره ايشان بوده است، عنايت‏خاصي نسبت‏به تلاوت قرآن در ماه مبارک رمضان مبذول مي‏داشتند و توجه اصحاب و ياران خود را نسبت‏به آن جلب مي‏نمودند، تا آنجا که در مورد حضرت امام سجاد(ع) نقل شده است که چهل بار قرآن را در ماه مبارک ختم مي‏نمود. (4)
4- نيايش
چگونه خواستن و از چه کسي خواستن و به چه انگيزه‏اي خواهش کردن از مهمترين مطالبي است که در هر درخواستي، نهفته است اينجا سخن از درخواست از يگانه معبود قادر و تواناست که معصومين(ع) بر بشريت منت نهاده و نحوه درخواست را در قالب‏« دعا» به عالي‏ترين وجه ممکن نشان داده‏اند. و علاوه بر لذت سخن گفتن با خداوند عاليترين مضامين معارف تابناک الهي را در آن جاي داده و از خود يادگارهايي بس ارزشمند به وديعت نهاده‏اند.
در ماه مبارک رمضان دعاهاي مخصوصي از آن بزرگواران رسيده است که تنها به ذکر عناوين آن‏ها در اين مقاله اکتفا مي‏شود:
الف- دعا در وقت ديدن هلال ماه مبارک.
ب- دعاي پيامبر اکرم(ص) در وقت وارد شدن به ماه مبارک رمضان،
ج- دعاي پيغمبر اکرم(ص) در شب اول،
د- دعاي ابو حمزه ثمالي در هر شب،
ح- دعاي سحر،
و- دعاي اول صحيفه سجاديه،
ز- دعاي وقت افطار،
ط- دعاي امام زين العابدين(ع) در شبهاي نوزدهم و بيست و يکم،
ظ- دعاي پيامبر اکرم(ص)، و امام باقر(ع) و امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) در ماه مبارک رمضان.
ي- دعاي پيامبر اکرم(ص) و امام زين العابدين(ص) در شب بيست و هفتم،
ل- دعاي پيامبر اکرم(ص) در شب آخر هر ماه،
ن- دعا به هنگام وداع با ماه رمضان،
5- احياي شب قدر
معصومين(ع) در شبهاي قدر شب زنده‏دار بودند، و نه تنها خود به احياء آن مي‏پرداختند بلکه خانواده و کودکان و فرزندان خويش را به انجام آن وامي‏داشتند، روايت‏شده است که رسول خدا(ص) در شب بيست و سوم ماه، خفتگان از خانواده خود را از خواب بيدار مي‏کرد و آب به صورت آنها مي‏پاشيد. (5)
حضرت فاطمه زهرا(س) نيز نمي‏گذاشت کسي از فرزندانش در آن شب به خواب رود، و آنان را با کمي غذا و ايجاد آمادگي از روز و با انجام استراحت در روز، آماده مي‏ساخت، و مي‏فرمود محروم کسي است که از خير اين شب محروم ماند. (6)
و يک سال حضرت امام صادق(ع) به بيماري سختي گرفتار شده بود، آن حضرت دستور داد که در شب بيست و سوم ايشان را برداشته و به مسجد پيامبر(ص) بردند، و آن شب را در آن مکان شريف به احياء گذارند. (7)
6- آداب افطار
چگونه افطار کردن، و با چه افطار کردن از جمله مسائل قابل توجه سيره است. از پيامبر(ص) و ائمه هدي(ع) ادعيه خاصي در وقت افطار نقل شده است. امام صادق(ع) مي‏فرمايد که پيامبر اکرم در وقت افطار اين دعا را مي‏فرمود:« اللهم لک صمنا و علي رزقک افطرنا فتقبله منا، ذهب الظلما و ابتلت العروق و بقي الاجر» (8) بار خدايا براي تو روزه گرفتيم، و بر روزي تو افطار نموديم، پس آن را از ما بپذير.
حضرت امير المؤمنين(ع) در وقت افطار مي‏فرمود: «اللهم لک صمنا و علي رزقک افطرنا فتقبله منا انک انت و السيمع العليم‏» (9) خدايا براي تو روزه داشتيم، و بر روزي تو افطار کرديم. پس آن را از ما قبول نما، همانا که تو شنوا و دانايي.
و اما اينکه با چه چيزي افطار مي‏نمودند، مواردي نقل شده است، از امام باقر(ع) نقل شده است که پيامبر اکرم با آب و خرما، و يا آب و رطب افطار مي‏نمودند (رطب غير از خرما است). (10) و اگر آن حضرت شيريني و حلوا نمي‏يافت‏با آن افطار و گاهي با شکر که از ني گرفته مي‏شد، افطار مي‏کرد. (13) و امام صادق(ع) مي‏فرمايد: پيامبر، اکرم(ص) با شيريني و حلوا افطار مي‏نمود، و اگر آن را نمي‏يافت‏با آب ولرم افطار مي‏کرد، و مي‏فرمود: آن باعث پاکيزگي کبد و معده است،و دهان را خوشبو مي‏سازد، و ريشه دندان و ديد چشم را تقويت مي‏نمايد. (14) بنابر اين از مجموعه روايات استفاده مي‏شود که آن حضرت- در صورت امکان- با يک ماده شيريني مثل حلوا، خرما، و در صورت نبود آنها با آب نيمه گرم و ولرم فطار مي‏نمود.
ابن طاووس از امام باقر(ع) نقل مي‏کند که حضرت علي(ع) دوست داشت که با شير افطار کند. (15)
7- غسل
پيامبر اکرم(ص) در دهه آخر ماه مبارک رمضان هر شب غسل مي‏کرد. (16) حضرت امام باقر(ع) شبهاي نوزدهم، بيست و يکم، بيست و سوم و بيست و پنجم را غسل مي‏کرد (17)، و امام صادق(ع) در شب بيست و سوم دو بار غسل مي‏نمود، يک بار در اول شب، بار دوم در آخر شب. (18)
8- اعتکاف
يکي از مستحبات بسيار مهم و سازنده اعتکاف است. که تفصيل و شرائط آن در کتب فقهي آمده است و از عهده اين نوشته خارج مي‏باشد، امام صادق(ع) فرمود: يکبار رسول خدا(ص) در دهه اول ماه رمضان به اعتکاف نشست و در رمضان ديگر در دهه دوم، و در رمضان پس از آن در دهه سوم اعتکاف نمود. و بعد از آن هميشه در دهه آخر رمضان به اعتکاف مي‏نشست. (19)
9- وداع با ماه رمضان
برخاستن از سفره ضيافت الله براي عارفان دلداده حق سخت و ناگوار است. لذا همانطور که جدايي عاشق از معشوق، به سختي هر چه تمام‏تر صورت مي‏گيرد، پيامبر اکرم(ص) چگونگي وداع با ماه رمضان را چنين بيان مي‏کند: جابر بن عبد الله انصاري نقل مي‏کند که در جمعه ماه رمضان، بر رسول خدا وارد شدم. هنگامي که چشم او بر من افتاد فرمود: اي جابر اين جمعه آخر ماه رمضان است، پس با او وداع کن و بگو:« اللهم لا تجعله آخر العهد من صيامنا اياه، فان جعلته فاجعلني مرحوما، و لا تجعلني محروما» يعني خدايا، اين رمضان را آخرين روزه ما قرار مده، و چنانچه قرار دادي پس ما را مورد رحمت‏خود قرار بده و ما را محروم ساز، و هر کس اين را بگويد به يکي از دو امر نيکو( احدي الحسنيين) نائل مي‏شود، يا آنکه عمر پيدا مي‏کند و ماه رمضان بعدي را درک مي‏نمايد، و يا آنکه مورد بخشش و رحمت‏خدا قرار مي‏گيرد. (20)
10- شب عيد فطر
از مجموعه روايات استنباط مي‏شود که اين شب از جايگاه بس والايي برخوردار است، و معصومين(ع) آن را به احياء و شب زنده‏داري مي‏گذراندند. حضرت علي بن الحسين امام زين العابدين(ع) شب عيد فطر را در مسجد به نماز مي‏گذارند تا آنگاه که صبح شود.
11- نماز عيد فطر
رسول خدا(ص) روز عيد بعد از طلوع آفتاب خارج مي‏شد و هنگامه خروج به اطراف آسمان مي‏نگريست و مي‏فرمود که در آن روز بر جا نماز و حصير نماز مخوان،يعني روي خاک بنشين و بر آن نماز بخوان.
فقهاء عظام مستحباتي را براي اين روز ذکر نموده‏اند که از جمله آنها، نماز را در صحرا بپا داشتن، خارج شدن امام با پاي برهنه و پياده، و توام با وقار و ذکر خدا، و سجده بر زمين و...
روز عيد فطر روز اجر و گرفتن نتيجه امتحان است. قهرا در هر امتحاني نتايج‏يکسان نيست. شيخ صدوق(ره) نقل مي‏نمايد: امام حسن مجتبي(ع) گروهي از مردم را در روز عيد فطر ديد که به بازي و خنده مشغولند، حضرت رو به ياران خود کرد و فرمود:« خداي عز و جل ماه رمضان را محل مسابقه بندگان خود قرار داده است که به واسطه اطاعت‏خويش بسوي رضوان الهي پيشي مي‏گيرند، پس گروهي سبقت گرفتند و پيروز و رستگار گشتند، و گروهي عقب ماندند و محروم شدند، پس عجب دارم از کسي که خندان است و به لهو و بازي مشغول است در روزي که نيکوکاران به اجر و ثواب رسيده و کوتاهي ورزان از آن بي‏فيض و محرومند، به خدا سوگند اگر پرده برداشته شود هر آينه نيکوکار به عمل نيک خويش و بدکار به عمل بد خود مشغول خواهد شد.» (21)
ب) رابطه خود و مردم( بعد اجتماعي):
1- ايجاد آمادگي براي ماه رمضان
در آستانه ماه مبارک، معصومان(ع) اهميت و عظمت ماه مبارک رمضان را به مرمدم گوشزد نموده و آنان را به استفاده از اين ضيافت الهي فرا مي‏خواندند که در اين زمينه خطبه‏هاي بسيار جالب از پيامبر اکرم(ص) و امير المؤمنين(ع) و روايات تکان دهنده‏اي صادر شده است، که براي نمونه به ذکر دو روايت‏بسنده مي‏کنيم:
امام صادق(ع) در آستانه ماه مبارک رمضان اينگونه به فرزندان خويش سفارش مي‏فرمود:« نهايت کوشش خودتان را بنماييد که در اين ماه روزي‏ها تقسيم مي‏شوند، و سرآمد عمرها و اجلها نوشته مي‏شود و در آن شبي است که عمل در آن ماه از عمل هزار ماه برتر و افضل است.»
ابو صلت مي‏گويد: بر حضرت امام رضا(ع) در جمعه آخر شعبان وارد شدم. حضرت به من فرمود: «اي ابا صلت، بيشتر روزهاي ماه شعبان گذشت، و اين جمعه آخر ماه است پس در اين باقيمانده آن کوتاهي مورز و سابق خود را جبران کن،... و بيشتر به دعا و استفغار و تلاوت قرآن بپرداز، و از گناهانت توبه کن، تا با خلوص در ماه خدا وارد گردي.» (22)
2- سفارش به تلاوت قرآن
اهل بيت عصمت و طهارت(ع) علاوه بر آنکه خود موفق به تلاوت قرآن بودند ديگران را به تلاوت آن سفارش مي‏نمودند، و گاه نسبت‏به تلاوت بعضي سوره‏ها در بعضي از شبها عنايت‏خاصي از خود نشان داده‏اند، توجه عزيزان را به چند روايت که دو نکته ذکر شده را در بر دارد جلب مي‏نماييم.
وهب از امام صادق(ع) مي‏پرسد خوب است در ماه رمضان در چند روز قرآن خوانده شود؟ حضرت فرمود: در سه روز به بالا.
امام باقر(ع) فرمود:« لکل شي‏ء ربيع و ربيع القرآن شهر رمضان‏» (23) هر چيزي بهاري دارد و بهار قرآن ماه رمضان است.
از بين سوره‏هاي قرآن به تلاوت اين سوره‏ها سفارش شده است.
1و 2: سوره عنکبوت و روم:
تلاوت اين دو سوره در شب بيست و سوم ماه رمضان توصيه شده است.
امام صادق(ع) فرمود:« من قرا سورة العنکبوت و الروم في ليلة ثلاث و عشرين فهو و الله يا ابا محمد من اهل الجنة‏» (24) سوگند به خدا کسي که سوره عنکبوت و روم را در شب بيست و سوم رمضان بخواند از اهل بهشت است. البته اين به معناي اقتضاء است که با وجود شرائطش چنين نتيجه‏اي را بدنبال خواهد داشت.
3- سوره قدر در وقت‏سحر و افطار:
از امام زين العابدين(ع) روايت‏شده است:« من قرا انا انزلناه في ليلة القدر عند فطوره و عند سحوره کان فيما بينهما کالمتشحط بدمه في سبيل الله‏» (25) کسي که سوره قدر را در هنگام افطار و سحر بخواند مانند کسي است که در اين فاصله در راه خدا بخون خود غلتيده باشد.

و همين مضمون نيز از حضرت امام صادق(ع) روايت‏شده است. (26)
و نيز از امام صادق(ع) نقل شده است که هر کسي که در هر شب ماه رمضان هزار بار سوره قدر را بخواند در شب بيست و سوم عجايبي را درک خواهد کرد. (27) و در روايتي ديگر از آن حضرت اثر آن را در رسيدن انسان به سرحد نهايت‏يقين در امور اختصاصي اهل بيت(ع) قرار داده است که به واسطه ديدن بعضي از حقايق در عالم رؤيا به آن مي‏رسد. (28)
4- سوره دخان:
شيخ صدوق روايت کرده است که مردي خدمت امام باقر(ع) رسيد و پرسيد چگونه من شب قدر را در هر سال شناسايي کنم؟ حضرت فرمود: «وقتي که ماه رمضان آمد هر شب يکبار سوره دخان را بخوان، وقتي که شب بيست و سوم فرا رسيد به آنچه که مي‏خواهي خواهي رسيد.» (29)
3- کمک به مستمندان
يکي از علل و حکمتهاي روزه اين است که با ايجاد حالت گرسنگي و تشنگي انسان به ياد ضعيفان و مستمندان و تنگدستان بيفتد، و هر کسي به فراخور حال ووسع خود نسبت‏به آنان کمک نمايد. (30) ابن عباس مي‏گويد: وقي که ماه رمضان فرا مي‏رسيد هر صاحب حاجتي که به نزد رسول خدا مراجعه مي‏کرد حاجتش برآورده مي‏شد. (31) راجع به حضرت زين العابدين(ع) نقل است که هر روز ماه رمضان را صدقه مي‏داد. (32)
4- افطاري دادن
اين عمل در سيره معصومين(ع) بنحو کاملي مشاهده مي‏شود. و از امام صادق(ع) روايت است که هنگامي که حضرت امام زين العابدين(ع) روزه مي‏گرفت دستور مي‏داد گوسفندي را سر مي‏بريدند، و آن را تکه تکه ساخته و در ديگ مي‏ريختند، آن حضرت در وقت غروب به ديگها سر مي‏زد و در حالي روزه داشت‏بوي آبگوشت را استشمام مي‏نمود، آنگاه مي‏فرمود: کاسه‏ها را بياوريد اين کاسه را براي فلان کس و ديگري را براي فلان بکشيد، و همينطور کاسه‏ها را پر مي‏کردند تا آبگوشت‏به اتمام مي‏رسيد، آنگاه خود با نان و خرما افطار مي‏کرد. (33)
5- توجه بيشتر به زيردستان و گذشت از خطاي آنان
از امام صادق(ع) روايت است که امام زين العابدين(ع) در ماه مبارک رمضان توجه خاصي به زيردستان و خدمتکاران خود داشت، و هرگاه يکي از آنها مرتکب خطايي مي‏شد او را مورد عقوبت قرار نمي‏داد، و تنها گناه او را يادداشت مي‏نمود، تا آنکه که شب آخر ماه رمضان فرا مي‏رسيد، همه آنان را گرد خود جمع مي‏نمود، و کاغذهاي خطاياي آنان را بيرون مي‏آورد و بر تک تک آنان مي‏خواند و آنان به گناه خود اعتراف و اقرار مي‏نمودند، پس از آن در ميان ايشان برمي‏خاست و مي‏فرمود:« با صداي بلند بگوييد: اي علي بن الحسين، همان خدايت نيز خطاهايت را شمارش کرده است همانگونه که تو گناهانمان را شمردي، و در کتاب، تمام اعمال کوچک و بزرگ ثبت است، و همه اعمال در نزد او حاضر است همانگونه که اعمال ما در نزد تو حاضر بود( و تو بر آن ناظر بودي)، پس از ما درگذر همانگونه که تو اميد عفو و گذشت داري، از ما درگذر تا که خدايت را بخشنده و رحيم يابي... اي علي بن الحسين، کوچکي مقام خود را در برابر خداي داور دادگري که به هيچ کس ظلم روا نمي‏دارد يادآور و از گناه ما درگذر،...» و حضرت در حالي که گريه و زاري مي‏کرد مرتب اين کلمات را مي‏فرمود و آنان هم با وي هم آواز مي‏شدند و مي‏فرمود: بار خدايا تو به ما دستور دادي که از کساني که به ما ظلمي روا داشتند درگذريم، ما بخود ظلم کرديم، پس از ما درگذر، که تو نسبت‏به آن سزاوارتري. تو به ما فرمودي که هيچ درخواست کننده‏اي را از در خانه‏هايمان رد نکنيم، ما به درگاه تو دست نياز و درخواست‏بلند کرده‏ايم، و از تو طلب مي‏نماييم، پس بر ما منت نه، و ما را محروم مساز... آنگاه رو به آنان مي‏نمود و مي‏فرمود: من از خطاياي شما گذشتم، آيا شما نيز از من مي‏گذريد؟
و آنان در پاسخ مي‏گفتند: از تو گذشتيم اي آقاي ما، و تو به ما هيچ بدي روا نداشتي، پس آن حضرت مي‏فرمود بگوئيد: بار خدايا: از علي بن الحسين درگذر، همانگونه که او از ما گذشت، و او را از آتش آزاد آن همانطوري که او ما را از بندگي رهانيد، و آنان آمين گفتند، و حضرت فرمود: برويد که از شما گذشتم، و همگي شما را آزاد کردم، و همگي آنان را آزاد مي‏فرمود. (34)
6- حفظ حريم دين و حرمت زمان
حفظ عفت عمومي جامعه از جمله مهمترين وظايف نظام اسلامي است‏به عنوان نمونه حد شرابخوار 80 تازيانه است، ولي اگر در ماه رمضان شراب خورده شود حالت ديگري دارد، نجاشي شاعر در روز ماه رمضان شراب خورد، او را بنزد امير المؤمنين آوردند، حضرت پس از يک شب زندان کردن او، و اجراي حد شرعي شرابخواري( 80 ضربه)، 20 ضربه شلاق اضافي، بخاطر شکستن حرمت ماه رمضان بر او زد. (35) و در برخي روايات او پذيراي 39 ضربه اضافي بدان جهت‏شد. (36)
7- آزادي اسيران
بنابر نقل برخي از روايات حضرت رسول اکرم در ماه رمضان تمامي اسيران را آزاد مي‏ساخت. (37) البته اين مربوط به حفظ مصالح عمومي اسلام و مسلمين است و تشخيص آن به دست‏حاکم شرعي و ولي امر مسلمين است.
اين نوشته چکيده‏اي است گويا از کتابي که توسط اين نويسنده در دست نگارش است، که اميد است‏به فضل الهي تقديم محضر دانش پژوهان و شيفتگان معارف گردد.

پي‏نوشتها:
1- اقبال الاعمال، سيد بن طاووس، 70.
2- من لا يحضره الفقيه، شيخ صدوق، 2: 156/2018.
3- الکافي(فروع)، شيخ کليني، 4:88/8، وسائل الشيعه، شيخ حر عاملي، 10: 309/134786( چاپ آل البيت).
4- بحار الانوار، علامه مجلسي، 98/5.
5- همان، 98/160، دعائم الاسلام 1/282.
6- دعائم الاسلام 1/282.
7- بحار الانوار، 98/169.
8- الکافي 4: 95/1، من لا يحضره الفقيه 2:106/ 1850، تهذيب الاحکام، شيخ طوسي، 4: 199/576، المقنعة، شيخ مفيد، 51، مصباح المجتهد، شيخ طوسي، 568، وسائل الشيعه 10: 147/13070.
9- تهذيب الاحکام 4: 200/578، بحار الانوار 98/15.
10- بحار الانوار 96، 314/15.
11- الکافي 4: 152/1، وسائل الشيعه 10:157/1310.
12- تهذيب الاحکام 4:198/569، وسائل الشيعه 10: 146/13067.
13- بحار الانوار، 96/315.
14- الکافي 4:152/4، وسائل الشيعه 10: 158/1305.
15- بحار الانوار 98/12.
16- اقبال الاعمال 195 و 237، وسائل الشيعه 3: 327/3779 و 3783، بحار الانوار 98/12.
17- بحار الانوار 98/58.
18- همان 98/160.
19- الکافي 4: 175/4، من لا يحضره الفقيه 2: 189/2105، اقبال الاعمال 107، بحار الانوار 98/4 و 150.
20- فضائل الاشهر الثلاثة، شيخ صدوق 138/149، وسائل الشيعه 10: 365/13617، بحار الانوار 98/172.
21- من لا يحضره الفقيه 2: 174/2057.
22- الکافي 4: 66/2، تهذيب الاحکام 4:192/547، وسائل الشيعه 10: 305/13481.
23- عيون اخبار الرضا 2: 51/198.
24- الکافي 2: 461/10، ثواب الاعمال، شيخ صدوق، 129/1، معاني الاخبار، شيخ صدوق، 228/1، امالي الصدوق 57/5، المقنعة 50، وسائل الشيعه 10: 302/13472، بحار الانوار 96/386.
25- ثواب الاعمال 136/1، تهذيب الاحکام 3:100/261، مصباح المتهجد 571، المقنعة 50، وسائل الشيعه 10: 361/13611، بحار الانوار 98/165.
26- اقبال الاعمال 114، وسائل الشيعه 10: 149/13076، بحار الانوار 98/11.
27- بحار الانوار 97/344.
28- همان 96/379.
29- مصباح المتهجد 571، المنقعة 50، وسايل الشيعه 10: 362/13612، بحار الانوار 98/165.
30- الکافي 1: 196/ 8، امالي الصدوق 388، وسائل الشيعه 10: 362/13612، بحار الانوار 96/379.
31- الکافي 4: 181/6، علل الشرائع، شيخ صدوق 378/1، فضائل الاشهر الثلاثه 102، المناقب 4/68، وسائل الشيعه 10: 8/12699 و 21700 و 10: 7/12697، بحار الانوار 96: 375/62 و 96: 369/50.
32- بحار الانوار 96/363.
33- اقبال الاعمال 64، بحار الانوار 98/ 82.
34- المحاسن، الشيخ ابو جعفر احمد بن محمد بن ابي خالد البرقي، 396/67، وسائل الشيعه 10:140/13049، بحار الانوار 96/317.
35- اقبال الاعمال 260، وسائل الشيعه 10:317، بحار الانوار 98/186.
36- الکافي 7: 216/15، من لا يحضره الفقيه 4:55/5089، تهذيب الاحکام 10: 94/362، وسائل الشيعه 28: 231/34632
37- دعائم الاسلام، قاضي نعمان 2: 464/ 1644، مستدرک الوسائل، محدث نوري 18: 113.
38- بحار الانوار 96/363.