مقصود از وحدت‌ اسلامی، وحدت‌ امت‌ اسلام‌ است‌ که‌ خداوند فرمود: «ان‌ هذه‌ امتکم‌ امة‌ واحدة‌ و انا ربکم‌ فاعبدون» (انبیأ / 92) همانا این‌ امت‌ شما امت‌ واحده‌ است. پس‌ اساس‌ این‌ وحدت‌ را قرآن‌ نهاده‌ است. قرآن‌ بارها مسلمانان‌ را به‌عنوان‌ یک‌ امت‌ مخاطب‌ ساخته‌ است‌ مانند «کنتم‌ خیر امة‌ اخرجت‌ للناس...» (آل‌عمران‌ / 11) «و کذلک‌ جعلناکم‌ امةً‌ وسطاً» (بقره/ 143).

امام على(ع) به عنوان مصلح از منادیان و طلایه داران اتحاد است و همواره  همه مسلمانان را به همسویى و همدلى فراخواند، تا اتحاد نهادینه شده و شجره طیبه آن به بار بنشیند؛ با بیداری و یادآوری سخنان وحدت بخش رسول خدا و ائمه معصومین علیهم السلام نقشه های شوم استکبار، نقش بر آب گردد و خداجویان وحدت اندیش برگرد قرآن و سنت هماهنگ شوند و با رهبری عترت علیهم السلام پرچم استقلال و آزادی را در سراسر گیتی به اهتزاز درآورند؛

در ذیل به چند نمونه از احادیث حضرت علی (ع) در باب وحدت اشاره می کنیم.
 
پیوندهای اجتماعی
قال الامام علی ( علیه السلام):
.. و علیکم بالتواصل و التباذل و ایاکم و التدابر و التقاطع.
امام علی ( علیه السلام) در وصیت به حسنین ( علیهما السلام) می فرماید:
.. و بر شما باد به ارتباط و بذل و بخشش و دوری گزیدن از جدائی و پشت کردن به یکدیگر.
نهج البلاغه، نامه. 47
 
ایجاد وحدت
قال الامام علی ( علیه السلام):
صلاح ذات البین أفضل من عامة الصلاة و الصیام.
امام علی ( علیه السلام) فرمود:
اصلاح اختلافها، از تمامی نمازها و روزه ها برتر است.
نهج البلاغه، وصیت. 47
 
خدا، پیامبر، قرآن
امام علی ( علیه السلام) فرمود:
خدا یکی، پیامبر یکی، و کتاب یکی است. آیا آنها را خداوند به اختلاف و دو دستگی فرمان داده و او را اطاعت می‌کنند؟ یا آنها را از اختلاف نهی کرده و فرمانش را سرپیچی می‌کنند؟
نهج البلاغه، خطبه. 18
 
رهبری و وحدت
قال الإمام علی ( علیه السلام):
و مکان القیم بالامر مکان النظام من الخرز یجمعه و یضمه فإذا انقطع النظام تفرق الخرز و ذهب ثم لم یجتمع بحذافیره أبدا.
امام علی ( علیه السلام) فرمود:
جایگاه رهبر و سرپرست در اجتماع، جایگاه رشته ای است که دانه ها را بهم پیوند داده و جمع می‌کند، و آنگاه که آن رشته بگسلد، دانه ها پراکنده گشته و هرگز تمام آنها جمع نخواهند شد.
نهج البلاغه، خطبه 146
 
فلسفه رهبری
قال الامام علی ( علیه السلام):
فرض الله الإمامة، نظاما للأمة و الطاعة تعظیما للإمامة.
امام علی ( علیه السلام) فرمود:
امامت، موجب نظم و هماهنگی مردم و اطاعت، برای عظمت رهبری است.
نهج البلاغه، حکمت 252

حفظ وحدت
قال علی ( علیه السلام):
إن هؤلاء قد تمالؤوا علی سخطة إمارتی و سأصبر ما لم أخف علی جماعتکم فإنهم إن تمموا علی فیالة هذا الرأی إنقطع نظام المسلمین.
امام علی ( علیه السلام) فرمود:
سینه اینان (خوارج) از دشمنی با حکومت من انباشته است و تا آن هنگام که بیم از هم پاشیدن جماعت (امت) نباشد، صبر می‌کنم، براستی اگر اینان بر این اندیشه سست ادامه دهند، نظام مسلمانان از هم خواهد گسست.
نهج البلاغه، خطبه. 169
 
وحدت و هماهنگی در حرکتهای نظامی
قال الامام علی ( علیه السلام):
.. ایاکم و التفرق فإذا نزلتم فانزلوا جمیعا و إذا ارتحلتم فارتحلوا جمیعا.
امام علی ( علیه السلام) فرمود:
از تفرقه و جدایی بپرهیزید، سپس هرگاه در جائی فرود آمدید، همگی فرود آئید و هرگاه کوچ کردید، با هم کوچ کنید.
نهج البلاغه، وصیت 11

آثار وحدت
قال الامام علی ( علیه السلام):
.. فانظروا کیف کانوا حیث کانت الاملاء مجتمعة و الاهواء مؤتلفة و القلوب معتدلة و الایدی مترادفة، و السیوف متناصرة و البصائر نافذة و العزائم واحدة ألم یکونوا أربابا فی أقطار الأرضین و ملوکا علی رقاب العالمین.
امام علی ( علیه السلام) فرمود:
پس بنگرید، چگونه بودند «قوم بنی اسرائیل» زمانی که جمعیتها گرد آمده، و اندیشه ها با هم و دلها یکسان و دستها یاور هم و شمشیرها کمک یکدیگر و بینش ها ژرف و تصمیمات یکی بود، آیا در اطراف زمین «شهرها»، بزرگ و بر همه جهانیان حاکم نبودند؟
نهج البلاغه، خطبه 192

ذلت، سرانجام اختلاف
قال الامام علی ( علیه السلام):
.. فانظروا إلی ما صاروا الیه فی اخر أمورهم حین وقعت الفرقة و تشتت الألفة و اختلفت الکلمة و الأفئدة و تشعبوا مختلفین و تفرقوا متحاربین قد خلع الله عنهم لباس کرامته و سلبهم غضارة نعمته و بقی قصص أخبارهم فیکم عبرا للمعتبرین.
امام علی ( علیه السلام) فرمود:
پس بنگرید به آخر کارشان «قوم بنی اسرائیل» آن هنگام که بین آنها تفرقه افتاد، و مهربانی و الفتها بهم خورد و سخنها و دلها مختلف و گروه گروه شدند و بجان هم افتادند و پراکنده گشتند و با هم جنگیدند، پس خداوند، لباس عزت را از تن آنها برکند و فراوانی نعمتش را از آنها گرفت و آنچه باقی مانده، سرگذشت آنان است تا مایه عبرت، عبرت گیرندگان باشد شود.
نهج البلاغه، خطبه. 192

اختلاف، اندوه بزرگ علی (ع)
قال الامام علی ( علیه السلام):
.. فیا عجبا! و الله یمیت القلب و یجلب الهم من اجتماع هؤلاء القوم علی باطلهم و تفرقکم عن حقکم.
امام علی ( علیه السلام) می فرماید:
شگفتا و عجبا! بخدا سوگند، وحدت اینان در راه باطل خود، و پراکندگی شما از راه حق، مایه دلمردگی و فزونی غم و اندوه است.
نهج البلاغه، خطبه. 27
 
تکرو، شکار شیطان
قال الامام علی ( علیه السلام):
.. فإن ید الله علی الجماعة و ایاکم و الفرقة فإن الشاذ من الناس للشیطان، کما أن الشاذ من الغنم للذئب.
امام علی ( علیه السلام) فرمود:
دست خدا بر سر جماعت است، از تفرقه بپرهیزید، زیرا شخص تکرو، شکار شیطان است همانگونه که گوسفند تکرو، طعمه گرگ است.
شرح نهج البلاغه، جلد 8، ص 112

سبب اختلاف
قال امیرالمؤمنین ( علیه السلام):
لو سکت الجاهل ما اختلف الناس.
امام علی ( علیه السلام) فرمود:
اگر جاهل سکوت می کرد، مردم اختلاف نمی کردند [سبب بسیاری از اختلافات، سخنهای ناآگاهانه است ].
بحار الانوار، ج 75، ص 81
 
تفرقه حق طلبان
قال الامام علی ( علیه السلام):
و إنی و الله لأظن أن هؤلاء القوم سید الون منکم باجتماعهم علی باطلهم و تفرقکم عن حقکم و بمعصیتکم إمامکم فی الحق و طاعتهم إمامهم فی الباطل.
امام علی ( علیه السلام) می فرماید:
.. بخدا سوگند! گمان دارم اینان قدرت را از شما بگیرند، زیرا آنان بر باطل خویش، وحدت دارند و شما در حق خود پراکنده اید، آنان از رهبر خود در مسیر باطل اطاعت می‌کنند و شما از رهبر خود در راه حق فرمان نمی برید.
نهج البلاغه، خطبه. 25

اختلاف، آفت اندیشه
قال الإمام علی ( علیه السلام):
ألخلاف یهدم الرأی.
امام علی ( علیه السلام) فرمود:
اختلاف، بنیاد «اندیشه درست» را درهم می ریزد.
نهج البلاغه حکمت. 215