سخن گفتن از حضرت عباس علیه‌السلام که حکما در فهم حقیقت وجودیش متحیر، خطبا در تبیین عظمت شخصیتش در حسرت و شعرا از سرودن سرشت او عاجز مانده‌اند، کاری بس صعب و دشوار است.

کمیت عقل آدمی از درک کُنه جایگاه وی که فرزند امیرالمومنین علیه السلام و وارث فضایل پدر است لنگ است؛ از این‌رو برای معرفت به مقام و جایگاه او چاره‌ای جز رجوع به کلام امام معصوم نیست که دارای علم کامل و بیان جامع است. 

عظمت حضرت عباس در بیان امام صادق علیه السلام

امام صادق علیه السلام در ضمن روایتی، بینش و بصیرت حضرت عباس علیه السلام را ستوده و به ایمان استوار وی اشاره کرده و فرمودند: «کانَ عَمُّنَا العَبّاسُ بنُ عَلِیٍّ نافِذَ البَصیرَةِ صُلبَ الإیمانِ جاهَدَ مَعَ أبی عَبدِاللّه ِ و أبلى بَلاءً حَسَنا و مَضى شَهیدَا؛ عموى ما عبّاس، داراى بینشى ژرف و ایمانى راسخ بود؛ همراه با امام حسین علیه السلام جهاد کرد و نیک آزمایش داد و به شهادت رسید.»[1]

این رئیس مذهب است که فرزند ابوتراب را اینگونه توصیف کرده و به چهار ویژگی، بینش عمیق، ایمان راسخ، سربلندی در آزمایش سخت الهی و رسیدن به مقام شهادت در حضرت عباس علیه السلام اذعان کرده است.

عظمت حضرت عباس در بیان امام سجاد علیه السلام

اگرچه مقام شهید و شهادت، مقامی است رفیع که رسیدن به آن نیاز به توفیق الهی دارد؛ ولی باید بدانیم که در بین شهدا نیز رتبه‌ها متفاوت است و اینگونه نیست که همگی در یک رتبه باشند. در این میان این قمر منیر بنی هاشم است که به رتبه‌ای دست یافته است که تمام شهدا در قیامت به مقام او غبطه خواهند خورد.

امام سجاد علیه السلام در توصیف عموی باوفای خویش فرمود: «رَحِمَ اللّهُ العَبّاسَ! فَلَقَد آثَرَ وأبلى وفَدى أخاهُ بِنَفسِهِ حَتّى قُطِعَت یداهُ، فَأَبدَلَهُ اللّهُ عزوجل بِهِما جَناحَینِ یطیرُ بِهِما مَعَ المَلائِکةِ فِی الجَنَّةِ، کما جَعَلَ لِجَعفَرِ بنِ أبی طالِبٍ، وإنَّ لِلعَبّاسِ عِندَ اللّهِ تَبارَک وتَعالى مَنزِلَةً یغبِطُهُ بِها جَمیعُ الشُّهَداءِ یومَ القِیامَةِ؛ خداوند، عبّاس را رحمت کند! بى هیچ تردیدى، ایثار کرد و آزمایش [نیکویى] شد و خود را فداىِ برادرش کرد تا آن که دستانش قطع شد و خداوند عزوجل به جاى آنها، دو بال برایش قرار داد که با آنها، همراه فرشتگان در بهشت، پرواز مى‌کند، همان گونه که براى جعفر بن ابى طالب، قرار داد. عبّاس علیه السلام، نزد خداوند تبارک و تعالى منزلتى دارد که همه شهیدان در روز قیامت، به آن، رَشک مى برند.»[2]

عظمت حضرت عباس در بیان امام حسین علیه السلام

مقام امام معصوم بگونه‌ای است که هیچ انسانی را یارای تحمل معرفت به کُنه آن نمی‌باشد. شخصی نزد امام حسین علیه السلام آمد تا به این مهم دست یابد از این‌رو عرضه داشت: «حَدِّثْنِي بِفَضْلِكُمُ اَلَّذِي جَعَلَ اَللَّهُ لَكُمْ؛ از فضایل و مقاماتی که خداوند برای شما قرار داده حدیثی برای من بفرمایید» اما سیدالشهدا علیه السلام در پاسخ فرمود: «إِنَّكَ لَنْ تُطِيقَ حَمْلَهُ؛ تو طاقت شنیدن و توان پذیرش آن را نداری» ولی آن شخص اصرار کرد تا قطره‌ای از اقیانوس مقام امام را بداند در نتیجه امام حسین علیه السلام تنها یک روایت برای او بیان فرمود و هنوز حدیث را به پایان نرسانده بود که موهای سر و صورت آن شخص به یک باره سفید شد.[3]

آری! این جایگاه رفیع امام نزد پروردگار است که امام صادق علیه السلام فرمود: «لَوْ أُذِنَ لَنَا أَنْ نُعْلِمَ اَلنَّاسَ حَالَنَا عِنْدَ اَللَّهِ وَ مَنْزِلَتَنَا مِنْهُ لَمَا اِحْتَمَلْتُمْ؛ اگر اجازه داشتیم که حال خود و مقام و مرتبه ای که نزد خداوند داریم بیان کنیم شما نمی پذیرفتید و قبول نمی کردید.»[4]

این عظمت، هشمت و صولت امام معصوم است که جا دارد همه خلایق جان خود را فدای امام کنند. حال خود ببین چگونه أباعبدالله الحسین علیه السلام ژرفای حقیقت وجودی عباس را برای عالمیان به تصویر می‌کشد آنگاه که خطاب به علمدار خود فرمود: «يا عَبّاسُ، بِنَفسي أنتَ يا أخي؛ امام حسين عليه السلام :اى عبّاس، جانم فدايت اى برادرم»[5]

با جستجو در منابع اسلامی، امام معصوم با تعبیر «بنفسی أنت» هر کسی را مخاطب قرار نداده‌ و از آنجایی که امام اغراق در کلام ندارد، بیان این جمله در شأن قمر بنی هاشم علیه السلام، نشان از جایگاه رفیع او نزد پروردگار عالم است.  

پی‌نوشت
[1] عمدة الطّالب، ص۳۵۶.
[2] أمالی صدوق، ص۵۴۷، ح۷۳۱.
[3] الخرائج و الجرائح راوندی، ج2، ص795؛ اثبات الهداة شیخ حر عاملی، ج5، ص195.
[4] بحارالانوار، ج۲۵، ص۳۸۵.
[5] إرشاد، ج2، ص90.