حضرت معصومه سلام الله علیها دختر هفتمين امام شيعيان است. اين بانو علاوه بر شرافت خانوادگي، فضائل فردی فراوانی هم دارد. شيخ عباس قمي (ره) مي نويسد: برحسب آنچه به ما رسيده، افضل دختران امام کاظم عليه السلام، سيده جليله معظمه فاطمه، معروف به حضرت معصومه است.[1] حضرت معصومه سلام الله علیها این صفات را از مادر خود حضرت زهرا سلام الله علیها به ارث برده‌اند که به بعضی از آن‌ها اشاره می‌شود:
علم
یکی از صفات بارز حضرت زهرا سلام الله علیها علم وافر است که امام باقر علیه السلام در توصیف علمیت حضرت زهرا فرمودند: «لَمَّا وُلِدَتْ فَاطِمَةُ عَلَيْهَا السَّلاَمُ أَوْحَى اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى مَلَكٍ فَأَنْطَقَ بِهِ لِسَانَ مُحَمَّدٍ فَسَمَّاهَا فَاطِمَةَ ثُمَّ قَالَ إِنِّي فَطَمْتُكِ بِالْعِلْمِ وَ فَطَمْتُكِ عَنِ اَلطَّمْثِ ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ وَ اَللَّهِ لَقَدْ فَطَمَهَا اَللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بِالْعِلْمِ وَ عَنِ اَلطَّمْثِ بِالْمِيثَاقِ؛[2] هنگامى كه حضرت فاطمه عليها السّلام متولّد شدند خداوند عزّ و جلّ به فرشته‌اى وحى فرمود كه بر زبان محمّد صلّى اللّٰه عليه و آله جارى كند نام آن مولود را فاطمه گذارد. سپس فرمود: تو را به واسطه علم از جهل جدا و قطع نمودم، چنانچه از آلودگى و اقذار بر حذر داشتم. حضرت ابو جعفر عليه السّلام پس از آن فرمودند: به خدا سوگند حقّ تبارک و تعالى طبق عهد و ميثاقى كه نمود به واسطه علم، فاطمه عليها السّلام را از جهل و نيز از رجس و آلودگى بر حذر و بر كنار داشت.» بر اساس این روایت حضرت زهرا سلام الله علیها به سبب کثرت علم از جهل بریده شده و به قدری علم دارد که جهالت هرگز در آن راه ندارد و از آغاز آفرینش برخوردار از علوم ربانی شده است.
در باب مكانت علمی حضرت معصومه سلام الله علیها نیز نقل شده است كه روزی عده ای از شيعيان وارد مدينه شدند و پرسش هايی داشتند كه می خواستند آن‌ها را از محضر امام كاظم علیه السلام بپرسند، اما ايشان در سفر بود. از اين رو فاطمه معصومه سلام الله علیها پاسخ آن پرسش ها را نوشت و به آن ها تحویل نمود. آن ها از مدينه خارج شده و در بيرون شهر با امام علیه السلام مصادف شدند. هنگامی كه امام علیه السلام پرسش های آنان و پاسخ های دخترش را مشاهده كرد، آن ها را تایید کرد و سه بار فرمود: پدرش به فدايش باد.[3]
مدافع امامت
حضرت زهرا سلام الله علیها اولین مدافع امامت بودند و در این راه، هم با نقل احادیث و هم با اقدام عملی از امامت دفاع کردند. حضرت معصومه سلام الله علیها نیز هم با بیان احادیث و هم با عمل و حرکت به سمت ایران از امامت دفاع کردند. جالب است رواياتي که از اين بانو در منابع گرد آمده، عموما پيرامون مسائل اعتقادي و به ویژه در رابطه با امامت و تبيين جايگاه بلند اهل بيت عليهم السلام و پيروانشان است. حضرت معصومه با واسطه از حضرت زهرا سلام الله علیهما نقل می کند: «اَنسيتُمْ قَوْلَ رَسُولِ اللّه صلی الله علیه و آله يَوْمَ غَديرِ خُمٍّ: مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِيُّ مَولاهُ؛[4] آيا فراموش کردید سخن رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم را در غدير خم كه فرمود: هر كه را من مولای اويم علي مولای اوست.»؟ همچنین فرمودند: «أنتَ مِنّی بِمَنزلةِ هارونَ مِنْ مُوسی؛[5] پیامبر به علی علیهما السلام فرمودند: نسبت تو به من همانند نسبت هارون است به موسی.» و در روایتی زیبا فرمودند: «مَنْ مَاتَ عَلَی حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ شَهِیداً؛[6] هر کس بر محبت آل محمد جان دهد، شهید است.»
القاب مشترک
این مادر و فرزند دارای القاب مشترکی می باشند و از آن جایی که القاب ایشان حقیقی و با توجه به طینت، خلق و خوی و صفات ایشان قرار داده شده است، بسیار ارزشمند و قابل بررسی علمی است. امام صادق علیه السلام فرمودند: «فاطمه سلام الله علیها در نزد خداوند ۹ اسم دارد: فاطمه، صدّیقه، مبارکه، طاهره، زکیه، راضیه، مرضیه، محدَّثه و زهراء.»[7] برای حضرت معصومه علیها السلام نیز القابی مانند: طاهره، حميده، بِرّه، رشيده، تقيه، نقيه، رضيه و مرضيه نقل کرده اند.[8] بنابراین در بسیاری از القاب مانند «مرضیه» و «طاهره» و... مشترک می باشند.
پدر فدای فرزند!
یکی از ویژگی های مشترک ایشان این است که پدرشان، خود را فدای دختر خوانده اند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله خطاب به حضرت زهرا فرمودند: «فداک ابوک یا فاطمه؛[9] پدرت به قربان تو باد ای فاطمه.» و امام کاظم علیه السلام نیز خطاب به دختر خود سه بار فرمودند: «فداها ابوها؛[10] پدرش به فدایش.»
ثواب زیارت
برای زیارت این مادر و دختر ثواب و آثار بسیاری در روایات نقل شده است. حضرت زهرا سلام الله علیها فرمودند: «پدرم به من خبر داد که هر کسی بر او و بر من سه روز سلام کند خداوند بهشت را بر او واجب مى کند، چه در زمان حیات ما باشد و چه بعد از وفات ما.»[11] نسبت به زیارت حضرت معصومه سلام الله علیها نیز روایات زیبایی صادر شده است. امام جواد علیه السلام فرمودند: «مَنْ زَارَ قَبْرَ عَمَّتِي بِقُمَ فَلَهُ الْجَنَّة؛[12] هر کس عمه ام را در قم زيارت کند، پاداش او بهشت است.»
شهادت
یکی دیگر از شباهت های حضرت معصومه به مادر، شهادت در راه امامت و ولایت است. امام کاظم علیه السلام فرمود: «إنَّ فاطِمَة عليها السلام صِدِّيْقَةٌ شَهِيْدةٌ؛[13] همانا حضرت فاطمه صدیقه‌‌‌ای بود که به مقام شهادت رسید.» سید جعفر مرتضی عاملی نیز در مورد شهادت حضرت معصومه سلام الله علیها می نگارد:
سربازان مأمون، هارون بن موسی برادر امام رضا علیه السلام را به شهادت رساندند و هارون در قافله‌ای قرار داشت که عازم خراسان بود و حضرت معصومه سلام الله علیها هم در این قافله بود. مأمون سربازان خود را به سوی این قافله فرستاد و جنگی صورت گرفت و عده‌ای کشته شدند و هارون مجروح شد و سپس در حالی که غذا می‌خورد کشته شد و حضرت معصومه سلام الله علیها در ساوه مسموم شد و به خاطر همین سم روزهای کمی زنده ماند و بعد به شهادت رسید.[14]
مقام شفاعت
یکی دیگر از خصوصیات مشترک ایشان داشتن مقام والای شفاعت است. به خدا سوگند در روز قیامت، فاطمه سلام الله علیها شیعیان و دوستان خود را از میان مردم چنان بر می چیند که مرغ دانه های خوب را از بد جدا می کند، آنگاه فاطمه سلام الله علیها با شیعیان خود در بهشت حاضر می شوند. خدا در دل ایشان می افکند تا دوباره به محشر التفات می کنند، خطاب می رسد: این نگرانی شما برای چیست؟ همانا دختر حبیب من(فاطمه)، از شما شفاعت کرد، عرض می کنند: خدایا! دوست داریم قدر ما در چنین روزی معلوم گردد.
خداوند می فرماید: «ای دوستان من! در میان جماعت بنگرید؛ هر کس که به خاطر دوستی فاطمه سلام الله علیها شما را دوست داشت، هر کس به خاطر محبّت فاطمه سلام الله علیها به شما طعام داد، به خاطر محبّت فاطمه سلام الله علیها به شما لباس داد، به خاطر محبّت فاطمه سلام الله علیها شما را به جام آبی سیراب کرد، یا غیبتی را از شما دور گردانید، دست او را بگیرید و همراه خود وارد بهشت کنید.» امام باقرعلیه السلام فرمودند: به خدا سوگند که در محشر جز کافر و منافق و شکّاک نمی ماند.[15]
در زیارت‌نامه حضرت معصومه سلام اللله علیها نیز که از جانب امام معصوم صادر شده است می خوانیم: «يا فَاطِمَةُ اشْفَعِي لِي فِي الْجَنَّةِ فَإِنَّ لَكِ عِنْدَ اللَّهِ شَأْناً مِنَ الشَّأْنِ؛[16] ای فاطمه [معصومه] برای من در بهشت شفاعت کن همانا برای تو در پيشگاه خداوند متعال منزلتی بزرگ است.»
پی نوشت
[1] منتهی الآمال، ص975.
[2] علل الشرایع، ج1، ص179.
[3] کریمه اهل بیت، ص63.
[4] نزهه الحفاظ، ج1، ص101.
[5] همان.
[6] عوالم العلوم و المعارف والأحوال، ج21، ص355.
[7] بحارالانوار، ج43، ص10.
[8] انوار المشعشعين، ج 1، ص 211.
[9] بحارالانوار، ج 43، ص 32.
[10] کریمه اهل بیت، ص63.
[11] تهذیب، ج6، ص9.
[12] کامل الزیارات، ص536.
[13] کافی، ج1، ص381.
[14] الحیاة السیاسیة للامام الرضا علیه السلام، ص 428 و قیام سادات علوی، ص161.
[15] زندگانی حضرت زهرا(س)، ص 342.
[16] بحارالانوار، ج99، ص266.
