امام حسن عسكري ـ عليه السّلام ـ چه در زمان حيات پدر گرامي شان و چه در دوران امامت خويش در شهر سامراء به شدت تحت نظر بودند از اين روي ارتباط با ياران به سختي صورت مي گرفت و به همين علت ياران و شاگردان حضرت معمولاً بطور ناشناس با امام مرتبط بودند 1- عثمان بن سعيد ثمري: وي كه از قبيله بني اسد بود و به علت سكونت در شهر سامرا به عسكري نيز مشهور بود از ياران و اصحاب خاص امام هادي و امام حسن عسكري و همچنين بعنوان نائب اول از نواب اربعه امام زمان (عج) بحساب مي آيد.
از او در محافل شيعي بنام (سمّان) روغن فروش نيز ياد شده است زيرا به منظور استتار فعاليتهاي سياسي، روغن فروشي ميكرد و اموال متعلق به امام را كه شيعيان به وي تحويل ميدادند. در ظرفهاي روغن قرار داده به محضر امام عسكري ـ عليه السّلام ـ مي رساند. او مورد اعتماد و احترام عموم شيعيان بود. پس از رحلت امام حسن عسكري مراسم تغسيل و تكفين و خاكسپاري آن حضرت را درظاهر، عثمان بن سعيد انجام داد در مورد تاريخ وفات وي اختلاف است چنانچه 267 و 280 هـ . ق ذكر شده است.
2- محمد بن عثمان بن سعيد ثمري: وي نيز همچون پدر از بزرگان شيعه و از نظر تقوي و عدالت و بزرگواري مورد اعتماد و احترام شيعيان بود و از ياران مورد اعتماد امام عسگري ـ عليه السّلام ـ بود چنانچه امام عسگري در جواب (احمد بن اسحاق) كه سوال كرده بود به چه كسي از شيعيان و معتمدين حضرت مراجعه كند حضرت فرمود: عمري (عثمان بن سعيد) و پسرش هر دوي آنها امين و مورد اعتماد من هستند، آنچه به تو برسانند از جانب من مي رسانند و آنچه به تو بگويند از طرف من ميگويند. سخنان آنان را بشنو و از آنان پيروي كن زيرا اين دو تن مورد اعتماد و امين من هستند وي كه بعنوان نايب دوم امام زمان (عج) نيز بوده در تاريخ 304 يا 305 هجري قمري وفات يافت.
3- احمد بن ابراهيم بن اسماعيل يكي از خواص و نزديكان امام حسن عسكري بود كه آثار ارزنده اي در علوم مختلف از خود به يادگار گذاشت كتاب (اسماء الجبال و المياه و الادويه) در علم جغرافيا بوده و همچنين در علم لغت تبحر داشته و از كاتبان و همنشينان امام بوده وي در سال 291 هجري قمري وفات يافت.
4- فضل بن شاذان بن خليل مكني به ابو محمد كه از مشايخ و ثقات و معتمدين و محدثين اواسط قرن سوم هجري است وي فقيه متكلم جليل القدر و از اصحاب حضرت جوادـ عليه السّلام ـ و امام هادي و امام حسن عسگري عليهم السلام بوده و حدود يكصد و هشتاد كتاب به او منسوب است كه در موضوعات مختلف نگاشته از جمله (اثبات الرجعة) (اربع مسائل في الامامية)، (الرد علي الباطنية و القرامطة) ، (حدوث العالم) و ..... او را متوفاي 260 هجري مي دانند.و همچنين كتاب الايضاح في الرد علي سائر الفرق از اوست. 5- احمد بن محمد بن خالد برقي (متوفاي 274 يا 280 هـ) نيز از ياران و اصحاب امام حسن عسكري بوده و همچنين پدرش محمد نيز از ياران امام محسوب مي شد ولي احمد شهرتي بيش از پدر داشته او داراي آثار علمي بود از جمله المحاسن كه حاوي بسياري از احاديث ائمه است. 6- حسين بن اشكيب سمرقندي (مروزي) از اصحاب و ياران امام حسن عسكري و در نقل روايت از جانب رجاليون ثقه توصيف شده مدتي در قم خادم حرم حضرت معصومه (س) بوده سپس در سمرقند مقيم و به نشر معارف تشيع پرداخت.
7- حسن بن موسي الخشاب از بزرگان و علماي شيعه و از ياران امام عسگري بود و آثار علمي در موضوعات مختلف داشته از جمله: كتاب(الرد علي الواقفه) و (النوادر) و ....
8- ابراهيم بن ابي حفص : كنيه اش ابو اسحاق، كاتب و از اصحاب بزرگ امام حسن عسگري ـ عليه السّلام ـ به شمار ميرود و مردي ثقه و موجه است و همچنين او كتابي در رد اهل غلو و ابي الخطاب نوشت.
9- احمد بن ادريس قمي معروف به معلم، از اصحاب و ياران امام عسگري ـ عليه السّلام ـ به شمار ميرود او فقيهي ثقه و مورد اعتماد شيعه بود كه روايات زيادي نقل كرده و رواياتش صحيح است داراي اثري بنام نوادر بوده- در سال 306 در گذشت.
10- داود بن قاسم بن اسحاق.از اهالي بغداد كه در نزد ائمه عليهم السلام داراي مقام و منزلتي عالي بود و در نقل حديث او را ثقه دانسته اند و از اصحاب خاص امام جواد و هادي و عسگري و حضرت صاحب الزمان عليهم السلام محسوب و از همه آنها نقل روايت كرده است. [1]
همه این افراد در حفظ فرهنگ وانتقال ارزشهای دینی اثر گذار بودند ومیراث دین را ضمن اینکه به نسلهای بعد از خود منتقل نمودند در زمانه خود نیز تاثیرات علمی وتمدنی داشتند ودر پیشرفت ورونق علوم اسلامی نیز سهیم بود وهنوز نیز آثار تمدنی وعلمی این نخبگان استمرار دارد.
[1] زندگاني امام حسن عسگري، باقر شريف قرشي،ترجمه سيد حسن اسلامي. حياة الامام العسكري، محمد جواد طبسي. خورشيد سامرا، محمد جواد طبسي. حياة فكري سياسي امامان شيعه، رسول جعفريان.
