مدینه، شهر پیامبر(ص) است، شهری که رسول خدا(ص)، ده سال از عمر خویش را در آن گذرانده است. شهر مهاجر و انصار، شهر اوس و خزرج، شهر «بدر» و «احد» و «احزاب»، شهر بقیع و مسجدالنبی و کوچه بنی هاشم.
مدینه شهر پیامبر(ص)
شهری که با وحی و نزول قرآن آباد شده است و محل فرود و عروج جبرئیل و فرشتگان بوده است. در و دیوارش، زمین و فضایش مقدس است و تربت پاکش، پیکر پیامبر(ص) را در بر دارد.
شهری که دیوارهایش، کوچه ها و گذرهایش، یادآور دوران حیات پیامبر(ص) است. شهری که مرکز نشر و گسترش اسلام بوده و به خاطر رسول الله(ص)، شایسته هرگونه حرمت گذاری و تقدیر و تقدیس است. شهری که پیامبر(ص) به سویش هجرت کرد و آنجا را خانه خویش قرار داد، فرائض و احکام خدا را در همین جا بیان کرد، با دشمنان خدا در همین پایگاه، جهاد کرد.
در مدینه، فقط با یک شهر قدیمی – گرچه آراسته به مظاهر تمدّن جدید – روبرو نیستیم. بلکه با تاریخ اسلام مواجهیم، با فرهنگ قرانی و صدر اسلام روبرو هستیم. مدینه تجسمی است از بسیاری حوادث تلخ و شیرین که در صدر اسلام اتفاق افتاده است.
اگر با دیده بصیرت بنگریم و با گوش جان به نوای این شهر، دل بسپاریم، این شهر با ما سخن ها دارد. مدینه گویاست، مدینه شاعر است، مدینه قصّه گوی کهن است.
مدینه مدفن پیغمبر است که خاکش سرمه چشم تر ماست
مدینه مهبط جبرئیل بوده است مدینه مرقد چهار اختر ماست
مدینه سرفراز و سربلند است مدینه داغدار و دردمند است
ز دیوار و زمین و کوچه هایش صدای ناله زهرا(س) بلند است
مدینه، مدینه النبی است، شهر پیامبر(ص)، در جای جای این شهر، آثار گام های پیامبر(ص) را می بینی. در این شهر آهسه قدم بردار، که قدم جای پای پیامبر(ص) می گذاری. با تأمل و درنگ در این شهر به زیارت بپرداز، که با یادگاری های معنوی پیامبر(ص) روبرویی.
به توصیه و رهنمود مرحوم نراقی:
« در مدینه، هنگام زیارت، به یادآور، راه رفتن و قدم برداشتن پیامبر(ص) را در گذرگاه های این شهر، به یادآور وقار و آرامش پیامبر(ص) را و خشوع و خضوعش را در کنار پیشگاه عظمت جای داد و یاد آن حضرت(ص) را در کنار یاد خدا نهاد و کلام خود را بر او نازل کرد و «روح الامین» و فرشتگان مقرّب دیگر را بر او فرود آورد . . . آنگاه به یاد بیاور منّتی را که خداوند بر اصحاب او نهاد و آنان را به همنشینی و دیدار چهره اش و شنیدن کلامش موفّق ساخت و افسوس بخور بر اینکه توفیق زیارت او را نداشته ای.
آنگاه با تضرع، از خداوند بخواه که در آخرت، از همنشینی با آن حضرت محرومت نسازد و در این باره، امید فراوان داشته باش، چرا که خداوند، نعمت ایمان را به تو ارزانی داشته و به خاطر «زیارت» او و شوق دیدارش تو را از خانه به سوی مزار او بیرون اورده است . . .» (1)
درک موقعیت، برای پیدا کردن «حال» کمک می کند و دانستن جزئیات و خاطرات و حوادث تاریخی مربوط به هر زیارتگاه و هر شهر، سبب می شود که زائر، زیارتش و مسافر از سفرش، لذت معنوی بیشتری ببرد.
در مدینه نیز اینگونه باید باشی. باید بدانی در کجایی و به کجا آمده ای و بر سر این آب و خاک و شهر مقدس، چه آمده و چه گذشته است؟
مزارهای مدینه
آنکه برای زیارت به مدینه یا هر شهر مقدس دیگر می رود، اگر بداند که در آنجا چه کسانی مدفونند و چه گورهای تابناکی در زیر خاک خفته اند و چه خورشید های الهام بخشی به فروغ افشانی برای نسل ها مشغولند، سود بیشتری از زیارت خواهد برد.
در مدینه غیر از حرم خود پیامبر(ص) که مدفن آن وجود پاک و آن دُرّ یکتای وجود است، و غیر از قبر بی نشان حضرت فاطمه(س)، قبرستان بقیع وجود دارد. گرچه آثار و بقایا و قبه ها و مزارهای زیادی را در مکه و مدینه از بین برده اند، لیکن قداست و حرمت این مزارها و مشاهد، نزد هر مسلمان قدرشناس و اهل معرفت همچنان باقی است.
در قبرستان بقیع، غیر از مزار و مدفن ساده و غریب چهار امام معصوم ( امام حسن مجتبی، امام زین العابدین، امام محمد باقر و امام جعفر صادق عليهم السلام) قبر این چهره های گرامی نیز وجود دارد:
«عبدالله» پدر پیامبر(ص)، «ابراهیم» پسر پیامبر(ص)، «زینب» و «ام کلثوم» و «رقیه» دختران آن پيامبر (ص)، «حضرت فاطمه زهرا (س)» (طبق برخي نقل ها)، «عباس عموي پيامبر (ص)» ، «صفیّه» عمه پیامبر(ص)، «حلیمه سعديه» دایه پیامبر(ص)، «فاطمه بنت اسد» مادر اميرالمومنين (ع)، «عقیل» برادر امیرالمؤمنین(ع)، تعدادي از صحابه و تابعين، همچون : مقداد، جابربن عبداله انصاري، مالك اشتر، عثمان بن مظعون، سعد بن معاذ، ابن مسعود، محمد حنفیه و . . .
در اطراف مدینه، در «ربذه»، قبر ابوذر غفاری است، آن صحابی پاکباز شهید، و جای دیگر مدفن «محمد نفس زکیه» است. درکنار کوه احد، آنجا که جنگ معروف پیامبر(ص) با مشرکین اتفاق افتاد، شخصیت های بارزی چون: حمزه سیدالشهداء، عبدالله بن جحش، مصعب بن عمیر، حارث بن انس، رفاعه، حنظله و شهدای دیگر احد که تعدادشان به هفتاد می رسد، مدفونند.
در احادیث ما، به دیدار این آثار و نشان ها هنگام زیارت مدینه دستور داده شده است. در حدیثی امام صادق(ع) به یکی از اصحاب می فرماید: « در مدینه، از مسجد قبا شروع کن، در آن نماز و دعا بخوان، در محل سکونت و نمازخانه پیامبر(ص) نماز بگذار. به سوی اُحد رفته و در مسجد آنجا نماز بخوان و بر مدفن «حمزه» بگذر و بر او سلام بده. بر قبور شهداء بگذر، کنار آنها ایستاده و بگو: « سلام بر اهل دیار، شما پیشاهنگ مایید و ما هم به شماخواهیم پیوست . . .» (2) زیارت قبور اولیای دین، هم از جنبه اخلاقی و تربیتی سازنده است و هم برای آخرتمان ذخیره جاوید است. پیامبر(ص) فرموده است: «هر کس حسن بن علی(ع) را در بقیع زیارت کند، گامش بر صراط استوار خواهد بود، آن روز كه قدم ها می لغزند . . .» (3)
بر آستان پیامبر رحمت(ص)
«قبّه خضراء»، که بر مرقد پیامبر(ص) است، نگین درخشان «مدینه» است. اعتبار و شرف مدینه، به این است که حبیب خدا و رسول آخرین و شفیع امت در آن است. گنبد سبز حرم، نشان آن معنویت و عرفان نبوی است که جاذبه اش دل هارا می رباید. آرزوی دیرینه هر مسلمان و عشق برتر آحاد امت، آن است که روزی به زیارت این مرقد پاک و تربت مبارک نائل شوند.
جلوه وجود آن حضرت، از ورای بیش از هزار و چهارصد سال می درخشد و دیده ها را جذب و خردها را مدهوش و جان ها را شیفته می سازد.
پیامبر اسلام(ص) فرموده است: « یا علی! هر کس مرا یا تو را، یا دو فرزندت –حسن و حسین - را، در حال حیاتمان یا پس از مرگمان زیارت کند، ضامن می شوم که او را از هول و وحشت های قیامت خلاص کرده و در درجات خویش، همراه خود سازم». (4)
امام صادق(ع) فرمود: « در حرم پیامبر، برترین جایی که نماز در آن خوانده شود، نزدیک قبر است، هرگاه وارد مدینه شدی و به مسجد پیامبر رفتی، از قبر پیامبر(ص) شروع کن، بایست و بر پیامبر سلام بده و بر رسالت و بلاغ، بر او گواهی ده . . . » (5)
زیارت، تحکیم و تجدید میثاق با امت پیامبر(ص) است. در مدینه، هم باید معرفت آموخت، هم تاریخ اسلام را شناخت، هم از چشمه «زیارت» سیراب شد و هم به ساحت نورانی پیامبر خدا(ص) و اهل بیت(ع) ادب و احترام کرد.
مدینه، شهر محبوب پیامبر(ص) و امامان(ع) است.
دل های ما در این شهر است و عشق آن هرگز از دلمان نخواهد رفت.
جواد محدثي
پي نوشت ها :
1- جامع السادات، نراقي، ج3، ص 401 .
2- وسائل الشيعه، ج 10 ، ص 276، حديث 2 .
3- بحارالانوار، ج 100 ، ص 541 .
4- همان، جلد 79، ص 241 .
5- همان، ج 96، ص 378 .
