مسجد النبی صلی الله علیه و آله نخستین اقدام رسول خدا در مدینه منوره ساختن مسجد بود. پیش از آن، در قبا نیز مسجدی به دست آن حضرت و اصحاب بزرگوارشان ساخته شد که چنین اقدامی نشان از اهمیت نقش مسجد در اسلام دارد. مسجد پیامبر صلی الله علیه و آله شربف ترين مسجد پس از مسجد الحرام است که در مینه منوره واقع شده است. رسول خدا صلی الله علیه و آله درباره نماز خواندن در این مسجد فرمود: نماز در مسجد من نزد خداوند، برابر با ده هزار نماز در مساجد دیگر است، جز مسجد الحرام، که نماز در آن برابر با صد هزار نماز است.
مسجد النبی صلی الله علیه و آله در بنای نخستین
بیشتر مورخان معتقدند که مساحت مسجد در آغاز، حدود 1060 متر مربع بوده است. (يعني 70 ذراع طول و 63 ذراع عرض) اما پس از بازگشت رسول خدا صلی الله علیه و آله از غزوه خیبر در سال 7 هجری قمری، به دلیل افزایش تعداد مسلمانان، به مساحت مسجد افزوده شد و طول و عرض آن هر یک حدود یکصد ذراع افزایش یافت و مساحت آن به 2475 متر مربع رسید و در نتیجه مسجد به شکل مربع در آمد.
توسعه مسجد در زمان عمر بن خطاب در سال 17 هجری قمری از طرف غرب 20 ذراع (10 متر)، از جانب قبله 10 ذراع (5 متر) و از سوی شمال 30 ذراع (15 متر) به مسجد افزود و در نتیجه طول مسجد به 140 متر و عرض آن به 60 متر و مساحت آن به 3575 متر مربع رسید.
عثمان بن عفان درسال 30 هجری قمری، 496 متر مربع به مسجد اضافه کرد و مساحت آن به 4071 متر مربع رسید و تا زمان ولید بن عبدالملک به همین شکل باقی ماند. پس از او ولید بن عبدالملک 2369 متر مربع به مساحت مسجد افزود و مساحت آن به 6440 رسید. این طرح توسعه در زمان عباسی نیز ادامه یافت که وی مساحت آن را به 8890 متر مربع رساند.
پس از روی کار آمدن سعودیان، در مرحله نخست توسعه در سال 1372 هجری قمری، 6024 متر مربع به مساحت مسجد افزوده شد و مساحت کل مسجد را به 16327 متر رسید. در توسعه دوم که از سال 1405 هجری قمری آغاز شد، 82000 متر مریع دیگر به مسجد افزوده شد و مساحت آن به 98500 متر مربع رسید که بیش از 167000 نمازگزار در خود جای می دهد. گفتنی است با توسعه اطراف حرم هزاران نفر دیگر به ظرفیت نمازگزاران افزوده شده است. آنجه از آثار و اسامی امامان شیعه و خلفا و بعضی از صحابه بر کتیبه های مسجد النبی صلی الله علیه و آله به چشم می خورد، یادگاری از سران عثمانی است و جالب است كه نام امام زمان (عج) به صورت محمّد المهدی بر یکی از کتیبه ها به گونه ای نوشته شده که کلمه حی از درون این طرح جلوه گر است و البته به تازگی در این کیتبه دست کاری هایی صورت گرفته است.
بخش های مختلف مسجد
روضه شريف
قسمتی از مسجد النبی که در ناحیه جنوب شرقی (رو به قبله) قرار دارد، به نام روضه مطهر شناخته می شود. این قسمت فضیلت زیادی دارد و در حدیثی از رسول اکرم صلی الله علیه و آله به عنوان باغی از باغ های بهشت معرفی شده است، ‹‹مَا بَيْنَ بَيتِي وَ مِنْبَري رَوْضَهٌ مِنْ رِياضِ الجنَّه››
روضه شریف 330 متر است که طول آن 22 متر و عرض آن 15 متر می باشد. در محدوده روضه مطهره سه مکان مقدس دیگر نیز وجود دارد که عبارتند از:
مرقد مطهر پیامبر صلی الله علیه و آله
یکی از بهترین نقاط مسجد، مدفن رسول گرامی خداست. پیامبری که محبوب خدا و خلق بود و میراث های گرانبهای اسلام، حاصل سالها تلاش آن حضرت است. در کناره شرقی مسجد، رسول خدا صلی الله علیه و آله حجره هایی برای زندگی ساخته بود که تا قریب نود سال پس از رحلت آن خضرت نیز برپا بود. ابتدا حجره ای برای سوده، پس از آن برای عایشه و در امتداد آن حجره ای برای حضرت فاطمه علیها السلام ساخته شد.
مورخان نوشته اند که رسول خدا صلی الله علیه و اله در حجره ای که وفات یافت، دفن شد. مرقد مطهر رسول خدا صلی الله علیه و آله در زمان خلیفه دوم در اتاق کوچکی قرار داشت و تا زمان توسعه مسجد در عهد ولید، به همان شکل باقی بود. در آن زمان که قسمت شرقی مسجد توسعه یافت مرقد مطهر نیز در مسجد قرار گرفت. اکنون محدوده حجره طاهره که مرقد نیز در داخل آن قرار دارد 240 متر (16 متر طول و 15 متر عرض) مساحت دارد که ضریحی در اطراف آن کشیده شده است.
در چهار گوشه حجره طاهره چهار ستون مستحکم بنا شده است که گنبد سبزی روی آن قرار دارد. این حجره دارای چند در است. درِ حجره فاطمه علیها السلام که نشانه محل حجره آن حضرت است. درِ تهجد در شمال حجره و درِ وفود یا باب الرحمه در جهت غرب و درِ توبه یا باب الرسول در جهت جنوب(قبله).
بر اساس روایاتی درِ حجره طاهره، محلی به عنوان قبر فاطمه علیها السلام با بقعه کوچکی مشخص شده و در داخل ضریح جای گرفته است. در قسمت جنوبی این بقعه نیز محراب حضرت فاطمه علیها السلام قرار دارد.
ادامه دارد . . .
