در بخش اول از نحوه ساخت و چگونگي شكل گيري مسجدالنبي (ص) توضيحاتي ارائه داديم و نيز از نحوه گسترش مسجد در دوران هاي مختلف مواردي را بازگو كرديم. در اين مطلب پيش رو به اجزا و قسمت هاي مختلف مسجد نگاهي خواهيم داشت.
منبر: یکی از مکان های مقدس در مسجد، محل منبر رسول خدا صلی الله علیه و آله است. در روایات آمده است که پیامبر(ص) در آغاز با تکیه به درخت خرما، به ایراد خطبه می پرداخت. یکی از صحابه پیشنهاد ساختن منبری را داد تا رسول خدا(ص) روی آن بنشیند تا هم مردم او را ببینند و هم آن حضرت خسته نشود. این منبر دارای سه پله بوده است. منبر رسول خدا صلی الله علیه و آله هشت بار نو سازی شده و هر بار در جای پیشین خود قرار داده شده است. منبری که در حال حاضر وجود دارد منبری است که سلطان مراد عثمانیدر سال 999 هجری قمری دستور ساخت و نصب آن را داد.این منبر دارای دوازده پله می باشد و یک اثر ارزشمند هنری است.
محراب: محراب در محلی ساخته شده که رسول خدا صلی الله علیه و آله در آنجا نماز می گزارد و در اینکه محل نماز آن حضرت همین محراب فعلی است تردیدی نیست. زمانی که ولید دستور توسعه مسجد را داد و عمر بن عبدالعزیز آن را اجرا کرد، بر جایگاه نماز رسول خدا (ص) محرابی ساخته شد. محراب های دیگری نیز که محل نماز برخی خلفا بوده در مسجد ساخته شده است.
ستون های مسجد النبی
ستون های مسجد: سقف مسجد پیامبر صلی الله علیه و آله بر ستون هایی قرار داشت که علاوه بر نگهداری سقف، مورد استفاده رسول خدا (ص) و اصحاب آن حضرت بود، از ستون های هشتگانه زمان آن حضرت خاطرات ویژه ای باقی مانده که موجب تقدس آن شده است. هر بار که مسجد بازسازی می شده محل این ستون ها تغییر نمی کرده،جز این که ستون های قدیمی جای خود را به ستون های جدید می داده است. طبیعی است با توسعه مسجد ستون های جدید نیز بر آن افزوده می شد؛ به طوری که اکنون نزدیک به 706 ستون در مسجد وجود دارد. ستون هایی که در محل قدیمی مسجد، در قسمت جنوبی آن قرار داشته اکنون با رنگ سفید از بقیه ستون ها مشخص شده که ویژگی برخی از آن ها عبارت است از:
ستون مَحرَس: علی بن ابیطالب علیه السلام در کنار این ستون می ایستاد و از رسول خدا صلی الله علیه و آله محافظت می کرد. استوانه محرس را به عنوان استوانه علی بن ابیطالب علیه السلام نیز می شناسند؛ زیرا آن حضرت در کنار آن نماز می گزارده است.
ستون توبه: این ستون را استوانه ابولبابه نیز نامیده اند. چه اینکه ابولبابه پس از کاری که به سود یهودیان بنی قریظه از او سر زد، تحت فشار وجدان قرار گرفت و به منظور توبه و تنبیه خویش، خود را به ستون بست و افزون بر 10 شبانه روز در آن حال باقی ماند و تنها در هنگام نماز و قضای حاجت، دخترش او را از ستون می گشود. تا اینکه بر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در مورد پذیرش توبه ابولبابه وحی نازل شد، آن حضرت به مسجد آمد و او را از ستون باز کرد. نماز و توبه در کنار این ستون فضیلت دارد.
ستون وفود: یکی از کارهای رسول خدا صلی الله علیه و آله ملاقات با سران قبایل بود. محل این ملاقات ها در کنار ستونی از ستون های مسجد بود که بعد ها به استوانه الوفود معروف شد و اکنون به همین نام نیز شناخته می شود.
ستون سریر: محلی است که رسول خدا صلی الله علیه و آله تختی از شاخه های خرما در کنار آن می گذارد و روی آن به استراحت می پرداخت.
ستون مهاجرین: علت نام مهاجرین برای این ستون، شاید این بوده است که مهاجرین مکه در کنار این ستون نماز می گزاردند و می نشستند. این ستون به نام عایشه نیز شناخته می شود؛ زیرا از عایشه نقل شده است که اگر مردم فضیلت نماز در کنار این ستون را می دانستند بر سر آمدن کنار آن قرعه می زدند و به همین دلیل به آن ستون قرعه هم گفته می شود.
ستون تهجد: در روایت است که پیامبر خدا صلی اله علیه و آله شب هنگام که مردم، مسجد را به سوی خانه هایشان ترک می کردند، حصیری در کنار این ستون می گستراند و به تهجد و نماز شب می پرداخت و به همین مناسبت به این اسم معروف شد.
ستون مربَّعَۀ القبر: این استوانه که به آن مقام جبرئیل نیز می گویندچسبیده به ضلع شمالی ضریح مطهر است و درِ خانه حضرت فاطمه علیها السلام از آنجا گشوده می شده است و این همان دری است که به روایت ابن عباس پیامبر خدا صلی الله علیه و آله هر روز پنج بار -در وقت نمازهای پنجگانه- به مدت 9 ماه کنار آن در می ایستاد و می گفت: اَلسَّلامُ عَلَیکُم وَ رَحمَۀُ اللهِ وَ َبَر کاتُهُ « اِنَّما لِیَذهِبَ عَنکُمُ الرِّجسَ أهلَ البَیتِ و یُطَهِّرَ کُم تَطهیرا »
ستون مخلقه: رسول خدا صلی الله علیه و آله در اغاز بر تنه درخت خرمایی تکیه می کرد و خطبه می خواند. نوشته اند زمانی که برای آن حضرت منبر ساخته می شد از این درخت ناله ای برخاست شبیه ناله شتر ماده ای که از بچه خود جدا شود و از این رو این ستون را ستون حنانه نامیده اند. ستون مخلقه در محل همان تنه نخل نصب شده است و از آنجا که با خَلُوق خوشبو و معطر می شده، ستون مخلقه نامیده شده است.
صفّه: صفه نام مکانی است که گروهی ازمهاجرین مسلمان بی سرپناه در سال های اولیه هجرت در آنجا سکونت داشتند. زمینی که به آنها اختصاص داده شده بود حدود 96 متر مساحت داشت و مسقّف بود و میان باب جبرئیل و باب النساء قرار داشت. افرادی مانند بلال، ابوذر، مقداد و ... از اصحاب صفه بودند.
مقام جبرئیل: این محل به آن جهت به عنوان مقام جبرئیل شناخته شد که این فرشته مقّرب الهی از آنجا بر رسول خدا صلی الله علیه و آله وارد می شد وبه خدمت آن حضرت می رسید. این محل اکنون در حجره شریفه قرار دارد و قابل دسترسی نیست.
درهای نخستین مسجد
باب الرّحمه: این در، در دیوار غربی مسجد قرار دارد. نام گذاری این در به رحمت برگرفته از حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه و آله است که به درخواست شخصی که ار این در وارد شده بود، از خداوند طلب نزول باران کرد و پس از هفت روز نیز طبق در خواست همان شخص تقاضای قطع باران شد. این در را باب عاتکه نیز گویند.
باب جبرئیل: این در، مدخل ورودی رسول خدا صلی الله علیه و آله بوده و در دیواره شرقی مسجد قرار دارد، در روایت امده است: رسول خدا صلی الله علیه و آله در مدخل این در با جبرئیل ملاقات کرد و از این رو درِ جبرئیل نام گذاری شد.
باب السلام: این در نیز در دیواره غربی مسجد قرار دارد و از زمان بنای نخستین مسجد وجود داشته است.
باب النساء: یکی از درهای مهم که با توسعه مسجد در عهد خلیفه دوم ایجاد شد، باب النساء است که هم اکنون نیز به این نام شهرت دارد. این در اختصاص به رفت و آمد زن ها به مسجد داشته است. در توسعه های بعدی، ده ها درِ جدید به مسجد افزوده شد.
