مسجد اعظم یکی از قدیمی ترین، بزرگترین و بی گمان زیباترین بنای تاریخی فقیه برجسته حضرت آیت الله العظمی حاج آقا حسین طباطبایی بروجردی درقم است که همه روزه پذیرای جمعیت زیادی از زوار برای برپایی نماز می باشد.
مجاورت بارگاه ملکوتی حضرت معصومه (ع)، معماری بی نظیر و تدریس درس های سنگین حوزه توسط مراجع بزرگ حوزه، ازجمله عللی است که این مسجد عظیم را حائز اهمیت می کند.
این مسجد بزرگ دارای مساحت 12 هزار متر مربع می باشد. عدم وجود مکانی برای برپایی نماز، مراسم اعیاد، وفیات و محصور کردن این بارگاه ملکوتی با قبرستانهایی در اطراف آن از انگیزه ساخت چنین مسجد باشکوهی توسط مرحوم آیت الله العظمی حاج آقاحسین طباطبایی بروجردی خبرمی دهد. آن مرجع تقلید بزرگ بر این باوربودند که "در جوار کریمه اهل بیت (س) باید مسجدی هم شأن مسجد گوهرشاد نسبت به بارگاه حضرت رضا(ع) وجود داشته باشد." لذا مرحوم بروجردی در زمان حیات خود با تملیک و خریداری منازل و بازارهای اطراف حرم در سال 1333 کلنگ ساخت این مسجد را در محلی که محراب شبستان زیرگنبد است با دستان مبارک خود بر زمین می زنند.
این مسجد را مثلثی تشکیل می دهد که ضلع جنوبی آن در حدود یکصد و بیست متر و قاعده آن شاید به ده متر هم نمی رسد.
اما با دقت نظر مرحوم حاج حسین لرزاده یکی از معروفترین معماران آن عصراست که این بنای باشکوه را با وجود چنین مشکلی، با این دقت نظر به انجام رساندند. ساخت این مسجد که در سال 1339 خاتمه می یابد، از معماری وکاشی کاری هنرمندانه ای برخوردار است.
گنبد مسجد با مساحتی قریب 1460متر، گنبد بسیار بزرگی در دنیای اسلام است. کاشی کاری محراب وگنبد که از آثار قدیم کاشی کاری در ایران است خود، میراث فرهنگی امروز است.
زیر گنبد و ایوان مصنوعه دو گوشواره 2 شبستان است که مجموع مسجد را تشکیل می دهد.
بیرون شبستان 2 ایوان قرار گرفته که جزء مسجد می باشد. ساختمان مخزن کتابخانه و سالن های مطالعه و ایوان کوچک، وضوخانه و حوضخانه در غرب مسجد قرار گرفته است (که امروزه در طرح جدید تخریب شده و در ضلع دیگر ساخته می شود). جنوب مسجد علاوه بر شبستان نسبتاً بزرگی که نمای مسجد است، دارای راهرویی است که بعد از ورود به محوطه کوچکی سالن نهار خوری بزرگی قرار دارد. آبدارخانه، کشیک خانه، چاه آب و حوض زیبایی که درکنار چاه تهیه شده، مجموع ساختمانهای مسجد است.
مرقد مطهر ایشان نیز در ضلع غربی مسجد اعظم بنا بر سفارش و وصیت ایشان واقع شده است. آیت الله علوی بروجردی سبط بزرگوار ایشان در این باره می فرمایند: این مکان قبلاً خانه کوچکی به مساحت 60 متر مربع بود که از مال شخصی آیت الله بروجردی خریداری شده و بعد از مشخص نمودن محل دفن خود، باقی زمینها را وقف مسجد نمودند. و همیشه می فرمودند: "ازانجاکه این مکان راهروی ورود به حرم مطهر است، مرا در این مکان دفن کنید تا خاک کفش زوار، روی قبر من باشد."
بعد از رحلت این عالم ربانی، بنا بر وقف نامه تنظیم شده که از طرف حضرت آیت الله العظمی بروجردی اکبر اولاد ذکور با تقدم طبقه اول بر طبقه ثانی تولیت این مسجد را بر عهده دارند، حجت الاسلام والمسلمین آقای محمدحسن طباطبایی بروجردی پسر بزرگوار ایشان کار نیمه تمام ایشان را بر عهده گرفته و به فرجام رساندند.
تاسیس کتابخانه ای در ضلع غربی مسجد، دیگر یادگاری آن مرحوم فقید است. در زمان ایشان، مدیریت این کتابخانه به مرحوم حجت الاسلام والمسلمین حاج ابوالقاسم دانش آشتیانی محول شده بود که در آن زمان مجموع ده هزار جلد کتاب را شامل می شد. به علت کسالت و درگذشت آن فقیه برجسته افتتاح کتابخانه بعد از اربعین ایشان با مدیحه ثرایی شاعرانی چون محمدحسین علوی و دیگر شاعران انجام گرفت.
این کتابخانه عظیم امروزه از نظر نسخه های خطی یکی از معتبرترین و مهم ترین کتابخانه های ایران در جهت حفظ میراث فرهنگی شیعه است.
اين كتابخانه دارای بخش عظیمی از جزوات، کتابهای خطی نفیس و چاپی و مجلات معتبری می باشد که از اهدایی های ناشر بزرگ تهران مرحوم رمضانی است. همچنین آیت الله فرید محسنی نواده آقا محسن اراکی نیز کتب عظیم و ارزشمندی را در اختیار این کتابخانه گذاشته اند.
در حال حاضر نیز این کتابخانه دارای بیش از یکصد هزار کتب چاپی و بیش از 7 هزار کتب خطی می باشد.
از آنجا که این کتابخانه جوابگوی مخزن کتاب و سالن مراجعه ی اشخاص نبود، از تمامی کتابهای خطی عکسبرداری شده و به صورت CDآماده گردیده که افراد با مراجعه به آنها می توانند به منابع دسترسی پیدا کنند. نوارخانه، قسمتی از این کتابخانه است که امروزه در آن 45 هزار ساعت نوار از درس بزرگان حوزه در گذشته و حال قرار دارد.
سالن های مطالعه متعدد برای عموم و سالن های خاص برای محققین از برنامه های آینده برای این کتابخانه به شمار می رود.
بهسازی و نوسازی:
امروزه ترمیم و نوسازی کاشی کاری های گنبد به دلیل ریختگی و شکستگی بر عهده نواده بزرگوار ایشان حضرت آیت الله علوی بروجردی است. هم اکنون کاشی کاری دوگلدسته این مسجد و کتیبه و دو محراب دو طرف به اتمام رسیده است.
طبق طرح توسعه حرم مطهر(س)، در غرب مسجد اعظم، بر روی رودخانه صحن بزرگی احداث خواهد شد.
آیت الله علوی بروجردی ابراز امیدواری کرده اند که: با ایجاد مکان جدید و مجهز برای نگهداری کتب خطی، سنگی، اسناد ومدارک، جای مناسبی را در نظر بگیریم. همچنین در حال حاضر برای ساختمان کتابخانه به مساحت 3800 متر مربع اقداماتی صورت گرفته و بخش شرقی مسجد نیز نماسازی خواهد شد. اتمام کاشی کاری صحن مسجد، کاشی کاری طاق بزرگ سمت رودخانه و زیر گنبد به مساحت 300 متر مربع، احداث 2 طاق در یک طاق در قسمت مسجد بالاسر حضرت معصومه (س) با عنوان ورودی مسجد به حرم مطهر، نیز از جمله طرح های اجرایی است.
ایشان در این باره اضافه نمودند: تصمیم داریم مقبره آیت الله بروجردی(ره) و راهروی مقابل آن را به صورت رواقی برای استفاده زائران ایجاد نماییم و این کار نیاز به تعمیر سنگهای شیشه ای دیوار، آئینه کاری و ترمیم کاشی کاری های گذشته دارد.
آیت الله علوی بروجردی همچنین تزئین شبستان ها خصوصاً در ناحیه سقف و نورپردازی صحیح، ایجاد سیستم صوتی و تصویری برای خدمات رسانی به مدرسان و ضبط دروس مسجد اعظم، ایجاد وسایل گرمایش و سرمایش برای رفاه حال زائرین و طلاب، تعویض فرشهای مسجد اعظم در2400 متر مربع و راه اندازی سایت مخصوص مسجد اعظم را از جمله طرحهای آینده به شمار آوردند.
ایشان ادامه دادند: در نظر داریم برای برگزاری سمینارها وکنفرانس های مرتبط باحوزه ، سالن آمفی تئاتری به مساحت 5000 متر در آینده احداث نماییم.
