مسجد جامع عقبه یکی از مهمترین مساجد تونس واقع در شهر قیروان است که در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد و زیباترین مسجد آفریقا محسوب می‌شود که نقش مهمی در تمدن اسلامی این منطقه برعهده داشته است.
مسجد جامع عقبه توسط عقبه بن نافی در سال 670 میلادی ساخته و 9 هزار متر مربع است . این مسجد قدیمی ترین محل عبادت در غرب جهان اسلام محسوب می شود که از آن بعنوان الگوی مساجدی یاد می شود که بعدها در مغرب ساخته شد.
مسجد جامع شهر قیروان یکی از تأثیرگذار ترین و بزرگترین بناهای اسلامی شمال آفریقا است، محوطه این مسجد 405 متر مربع است. این محوطه وسیع دارای یک شبستان ستون دار، حیاطی با کف مرمرین و یک مناره چهارگوش مربع است.
مسجد عقبه علاوه بر اعتبار معنوی خود از نظر جهانی بعنوان شاهکار معماری و هنر اسلامی درنظر گرفته می شود و از نمای بالا تداعی کننده یک دژ مستحکم است.
مساحت مسجد در بدو ساخت بسیار کوچک بود و سقف آن به طور مستقیم روی ستونها قرار داشت. اما با گذشت زمان در مراحل مختلف تاریخ اسلام تغییرات زیادی در آن ایجاد شد تا به شکل امروزی آن یعنی یک از مفاخر مهم جهان اسلام در زمینه معماری رسید.
شهرت این مسجد و سایر اماکن عبادی شهر قیروان به توسعه و شهرت این شهر کمک کرد. از ویژگیهای این شهر می‌توان به ساخت بیت‌الحکمه بعنوان نخستین دانشگاه اسلامی اشاره کرد، این دانشگاه متشکل از علمایی است که در این مسجد تدریس می کردند مرکز علم در تفکر اسلامی و علوم سکولار بود و نقش آن را می توان با دانشگاه پاریس در قرون وسطی مقایسه کرد. با طی شدن سیر نزول این شهر مرکز فکری به دانشگاه زیتون تونس منتقل شد.
امروزه محوطه مسجد بزرگ قیروان دربرگیرنده 9 دروازه است که شش دروازه آن به سمت حیاط و دو در آن به سمت شبستان اصلی و دروازه نهم در آن دسترسی به مقصوره را میسر می کند.
برخلاف سایر بخشهای مسجد محوطه داخلی با تغییرات چشمگیری برای اطمینان از ثبات ساختمان رو به رو شده اند. از این رو برخی درب های ورودی قفل شده و برخی باز مانده است.
مناره این مسجد مرکز شمالی ساختمان و نزدیک ترین بخش به ساختمان را به خود اختصاص داده است. این مناره با بلندی 5/31 متر روی فضای 10 متر مربعی قرار گرفته و دسترسی به آن از خارج از محوطه مسجد ممکن نیست. این مناره بلند و چهارگوش دربرگیرنده سه طبقه است و روی آخرین طبقه یک گنبد کوچک قرار گرفته که احتمالا پس از ساخت مناره ساخته شده است.
این مناره بعنوان برج مراقبت و همینطور برای دعوت مؤمنان به نماز و سردادن بانگ اذان مورد استفاده قرار می گیرد. بسیاری از مساجد آفریقایی با الهام از مناره این مسجد مناره ای برای مسجد خود بنا کردند.
این مسجد دارای پنج گنبد است. گنبد محراب قدیمی ترین گنبد در کشورهای آفریقایی است، گنبد دیگر مسجد عقبه به بالای در ورودی به صحن مسجد ساخته و تزئین شده است. دوگنبد نیز در ورودی های شرقی و غربی ساخته شده و یک گنبد بالای محراب قرار دارد.
شبستان مسجد در طرف جنوبی صحن واقع شده و دربرگیرنده 17 درچوبی است. ایوانی با دو ردیف طاق پیش از شبستان قرار گرفته که شکل مستطیل داشته و 70 متر عرض و 37 متر طول دارد.
شبستان ستون دار مسجد به 17 راهرو و هشت قسمت میان ستونی تقسیم شده است، صحن مرکزی عریض تر است.
