مسجد براثا از مساجد قديمي و مشهور عراق است كه بين محله كرخ بغداد و كاظمين قرار دارد.

براثا نام محله اي در غرب بغداد و در جنوب كرخ است. آن محل را از آن رو براثا ناميده اند كه كشيشي به اين نام در اين محل ساكن بوده و به دست امام علي (ع) ، كه در بازگشت از جنگ نهروان در مكان فوق منزل نموده بودند ، مسلمان شده است.

حموی در معجم البلدان آورده : براثا نام محله ای که در اطراف بغداد بوده، در سمت قبله کرخ و سمت جنوب "باب محول" قرار داشته است .

مرحوم شهید ثانی در ذکری نوشته : یکی از مساجد شریف، براثاست که در جهت غرب بغداد قرار دارد.

علامه مجلسی فرموده: این مسجد که در حال حاضر موجود است، تقریباً در میانه راه بغداد و کاظمین قرار گرفته است.

پیش گویی پیامبر از مسجد براثا

مرحوم سید بن طاووس درحدیثی از عبدالله ابن عمر در مورد خراب شدن مسجد (براثا) از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم چنین می‏نویسد:

"منافقین در شبی مسجدی را در مدینه خراب کردند. این عمل برای اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله بسیار گران و ناگوار آمد. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: این قدر ناراحت نباشید، زیرا این مسجد تعمیر خواهد شد ولی موقعی که مسجد (براثا) خراب شد حج باطل می‏شود (یعنی مردم از رفتن به حج منع می‏شوند).

پرسیدند یا رسول الله مسجد براثا کجاست؟ فرمود: در زمین عراق در طرف غربی بغداد واقع شده، و در آن مسجد هفتاد نبی و وصی نماز خوانده و آخرین آنها این مرد است و به امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه‏السلام اشاره فرمود.

این جریان در سال 312 هجری بود و در همان سال حج تعطیل شد و سلیمان بن حسن (قرمطی) خروج کرده و راه حجاج بیت الله را بست ، و آنها را به قتل رسانید و حج را تعطیل نمود و برفی در بغداد آمد که درختان خرمای آنها از شدت سرما سوخت و او هم به هلاکت رسید.

مسجد براثا، كه در عصر آل بويه مكان اجتماع و عبادت مسلمانان بوده ، توسط معز الدوله ديلمي بازسازي شد و چون امام علي(ع) در اين مكان چاهي حفر كرد اين جا را بئرعلي ياسنگ علي هم گفته اند.

از آن پس اين مسجد توسعه يافت و حجره هاي متعددي پيرامون آن براي سكونت طلبه ها ساخته شد. اين مسجد در عصر سلجوقي دچار آتش سوزي شد و سلطان اويس جلايري آن را تعمير و بازسازي كرد و شاه اسماعيل در 927 ق دوباره به بازسازي آن پرداخت . مسجد براثا در عصر قاجار رونق بيشتري يافت.

فضيلت هاي بسياري مانند اقامه نماز در اين مسجد توسط امام علي (ع) و امام حسن (ع) و امام حسين (ع) در اين مسجد ذكر گرديده و علاوه بر آن گفته مي شود كه آبي كه از چاه آن مي جوشد همان چشمه اي است كه در هنگام وضع حمل حضرت مريم (س) از زير پاي مبارك شان جاري گشته است.

همچنين سنگ سفيدي كه در آنجا موجود مي باشد همان سنگي است كه حضرت عيسي مسيح ع بر روي آن متولد گرديده اند .

در طول تاريخ، مسجد براثا مركزي براي عبادت و فعاليت هاي اجتماعي بوده كه در برخي موارد از سوي خلفاي عباسي مورد تعرض و هجوم و حتي تعطيلي واقع شده است .

امروزه مسجد براثا يكي از مساجد پر رونق در منطقه غرب دجله (كرخ) است و همواره نمازهاي روزانه در آن برگزار مي گردد.