مذهب حنبلي، يكي از چهار مذهب اهل سنت است كه مؤسس آن امام احمد بن حنبل مي باشد ، نام او ابو عبدالله است ، ايشان در سال 164 ق در بغداد به دنيا آمده و در سال 241 ق نيز در همان شهر از دنيا رفتند . او فقيهي بود كه بسيار سفر مي نموده و در طلب علم و حديث به شام ، حجاز ، يمن ، كوفه و بصره رفت و احاديث بسياري گردآوري و آنها را در مجموعه اي كه « مسند ابن حنبل» خوانده مي شود ، فراهم آورد .

ابن حنبل از تمسك به راي تبري مي جست و تنها به كتاب الله و حديث استدلال مي كرد . ابن حنبل از بزرگترين شاگردان شافعي بود ولي از مذهب وي روي برتافت و مذهب مستقلي به نام مذهب حنبلي ايجاد كرد. [1]

امام احمد بن حنبل مذهب خود را بر اصول ذيل بنياد نهاد :

1- نص قرآن و سنت

2- فتاوي صحابة پيغمبر (ص)

سبب اشتهار احمد بن حنبل ، پافشاري او بر حادث نبودن قرآن است كه در زمان مأمون و دو زمامدار عباسي پس از وي يعني (معتصم و واثق) مورد اختلاف شديد قرار گرفته بود . احمد بن حنبل هر گونه فشاري را در اين باره تحمل كرد و از عقيدة خود دست بر نداشت . اين امر موجب شهرت احمد بن حنبل و رسميت يافتن عقايد وي شد.[2]

وي در ضبط و نقل احاديث و اينكه ايمان به همة آنچه در احاديث دربارة صفات خداوند آمده ، تلاش نمود و با استناد به احاديث ، اصول عقايد اسلامي را تدوين كرد . لذا از او به عنوان امام « اهل حديث» ياد مي شود ، چنانكه گاهي تعبير « حنبليه » معادل اصطلاح اهل الحديث به شمار مي رود.

عقايد احمد ابن حنبل :

1- از ديدگاه احمد ابن حنبل ايمان به قدر و رواياتي كه در اين باره وارد شده ، واجب است و هيچ گونه پرسشي در اين مورد جايز نيست . توصيه مي كند كه در اين مورد از مناظره اجتناب شود و كسي علم جدال را نياموزد .

2- در اثبات صفات براي خداوند ، تا مرز تشبيه به صفات مخلوق پيش مي رود.

3- وي معتقد بود كه قرآن حادث نيست ، بلكه قديم است.[3] يعني مانند ذات الله كه قديم مي باشد . از بزرگان مذهب حنبلي مي توان به ابن تيميه (بنيانگذار عقايد وهابيت) و ابن قيم اشاره كرد.

سير تاريخي مذهب حنبلي:

اين مذهب بعد از احمد حنبل اندكي گسترش يافت و بار ديگر در قرن هشتم هجري توسط احمد بن تيمية حراني دمشقي تبليغ و ترويج گرديد. هرچند مي توان گفت وي در حقيقت روش عثمانيه در عهد معاويه و بني اميه را احيا كرد و عقايد خود را به عنوان مذهب سلفيه كه برگرفته از اهل حديث و حنبلي بود، نام گذاشت و بعدها مذهب حنبليه به سلفيه معروف و مشهور گرديد . بنابراين ، ابن تيميه با عقايد و آرائي كه بوجود آورد زمينة فكري مذهب وهابيت را فراهم ساخت.[4]

وضعيت مذهب حنبلي در حال حاضر:

عقايد و آراء ابن تيميه قرنها به بوتة فراموشي سپرده شد، تا اينكه در قرن دوازدهم هجري عبدالوهاب ظهور كرده و به ترويج عقايد ابن تيميه پرداخت . ولي بيش از هر چيز بر همان آرائي كه ابن تيميه ابداع كرده بود ، پاي فشرد. عقايد و روش نادرست وهابيت در حال حاضر زير پوشش « سلفيت» ترويج مي شود .

ويژگي مهم حنبلي ها ، توجه آنان نسبت به قضيه امر به معروف و نهي از منكر است.

مذهب حنبلي در عربستان مذهب نخست است . در منطقه نجد عربستان اهل تسنن بيشتر حنبلي بوده ودر حجاز با مذهب شافعي و در احساء با مذهب مالكي رقابت مي كند . مسلمانان شام حنبلي هستند . اين مذهب پيروان كمي هم در مصر ، عمان و افغانستان دارد .

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر :

1- شهرستاني، ملل و نحل، تأليف.

2- مشكور، جواد، تاريخ شيعه و فرقه هاي اسلامي.

3- سبحاني، جعفر، عقايد و فرهنگ فرق اسلامي.

4- رباني، عليط، فرق و مذاهب كلامي.

پی نوشت ها:

[1] مشكور، محمد جواد، تاريخ شيعه و فرقه هاي اسلامي، انتشارات اشراقي، چاپ پنجم 1372، ص 101 و 102 و 103 و 104.

[2] رباني، علي، درآمدي بر علم كلام، انتشارات دارالفكر، چاپ اول، 1378، ص 245.

[3] رباني، علي، فرق و مذاهب كلامي، ص 243 و 244، همان.

[4] رباني، علي، فرق و مذاهب كلامي، ص 175، همان.