حجت الاسلام والمسلمین سالک در جمع طلاب با اشاره به اهمیت محاسبه اعمال گفت: برای از بین بردن صفات رذیله و به دست آوردن صفات حمیده یکی از بهترین راه های آن قانون محاسبه اعمال است.
حضرت موسی بن جعفر(ع) تاکید به محاسبه اعمال می نمودند و همین طور در سیره علمای اخلاق درباره محاسبه اعمال کتاب های فراوان به رشته تحریر در آمده است از جمله مرحوم نراقی کتاب های معراج السعاده و جامع السعاده را تهیه نموده اند.
* قانون مشارطه
قبل از قانون حسابرسی، قانون مشارطه و قانون مراقبه است که باید ترتیب این قانون ها رعایت شود تا مثمر به ثمر شود.
بنابراین اولین قانون، قانون مشارطه است که بهترین زمان انجام این قانون بعد از نماز صبح و انجام تعقیبات نماز است.
در این قانون انسان باید با اعضا و بدن خود در ابتدای روز صحبت کند؛ مثلا به چشم بگوید باز یک روز دیگر آغاز شد و من میخواهم روزم را بدون گناه آغاز کنم، پس ای چشم تو هم مرا به سوی گناه دعوت نکن و مواظب هم باش.
همین طور به پا، به دست و دیگر اعضای بدن و خصوصا زبان که مهمترین عضوی که باعث خسارت و گناه به انسان می شود، نیز گفتگو کند و از اعضای بدنش بخواهد که آنها هم او را کمک کنند تا گناه نکند.
همین طور اعضای بدن را قسم بدهید که بازار و شهر آلوده به گناه است و من می خواهم پا در این شهر بگذارم پس شما اعضای بدن مرا همراهی کنید و کمک کنید که به گناه آلوده نشوم، گاهی در این حرف زدن اگر اشک چشمتان هم جاری شد، بسیار عالی است.
حالا اگر در طول روز این اعضا گناهی نکردند بلکه کار خوبی هم انجام دادند چه بهتر است خود را تشویق کنید و آن چشمی که از صبح گناه نکرده باید از آن تشکر هم نمود ولی اگر مرتکب خطا و گناه شد لازم است انسان خود را جریمه و تنبیه کند تا این عمل در وجود او عادی نشود.
* قانون مراقبه
قانون بعدی قانون مراقبه است. این جور نیست که صبح وقتی انسان با اعضای بدنش حرف زد و از آنها خواست گناه نکند، آنها هم گناه نکنند، بلکه نفس اماره نمی گذارد و آنها را در طول روز رها نمی کند، پس باید در گام دوم در طول روز انسان مراقبه کند و دائم مراقب رفتار و اعمال خود باشد.
ان سمع و البصر و الفواد کل اولئک ... خداوند هم می فرماید چشم و گوش و همه اعضای بدن شما مسئول هستند و این اعضای بدن هستند که شما را بهشتی یا جهنمی می نمایند و خود شما نیز در مقابل همه آنها مسئول هستید، بنابراین باید دائم مراقبت کرد و مواظب رفتار و اعمال خود بود.
علاوه بر اینکه خود انسان در طول روز بر اعمال و رفتار خود مراقبه می نماید، چه بهتر است از نزدیکان و دوستان خود نیز بخواهد که اگر در رفتار و اعمال او ایراد و خطایی دیدند آنها نیز به شما بگویند تا بتوانید آن خطا را بر طرف کنید.
* قانون محاسبه
سوم قانونی که در ابتدا عرض شد، قانون محاسبه است که بعد از قانون مشارطه و قانون مراقبه در طول روز اینک نوبت قانون محاسبه است.
زمان قانون محاسبه شب نیم ساعت قبل از خواب است که باید در این لحظه تمام اعمال و رفتاری که در طول روز انجام دادید را بررسی کنید و بنویسد و چنانچه عمل خوبی انجام دادید شکر کنید و چنانچه عمل خطایی بود ضمن درخواست توبه و پوزش به نحوی خود را جریمه و تنبیه کنید که این عمل در وجود شما از بین برود.
حضرت موسی بن جعفر(ع) در این باره فرمودند "کسی که اهل محاسبه اعمال خود نیست از ما نیست و شیعه ما هم نیست".
همانطور یک کاسب و تاجر در انتهای روز حساب و کتاب سود و ضرر خود را می کند ما نیز باید حسابرسی اعمال روزانه خود را هر شب انجام دهیم که این امر خیلی مهم و ضروری است.
* درس بزرگ مرحوم شیخ محمد حسین زاهد از یک یخ فروش
نقل است که مرحوم شیخ محمد حسین زاهد داشتند از مسیری عبور می کردند که دیدند فردی یخ فروش دارد گریه می کند و می گوید که "ضرر کردم و تمام سرمایه ام که این یخ ها است دارد آب می شود" و مردم را قسم می دهد که مردم بیایند و یخ های او را بخرند.
وقتی مرحوم زاهد این صحنه را می بیند وی نیز شروع به گریه می کند و پول یخ های آن فرد یخ فروش را هم می دهد و می گوید تو امروز درس بزرگی به من یاد دادی! سرمایه تو یخ بود و داشت آب می شد؛ ولی سرمایه من چیز دیگری است و دارد آب می شود و آن عمر است که دارد از بین می رود. بنابراین حتما محاسبه اعمال را در برنامه های خود داشته باشید.
* مراقب باشید نماز صبح قضا نشود
قبل از هر چیز باید خیلی مراقب و مواظب بود که نماز صبح کسی قضا نشود، اما اگر خدایی نکرده نماز صبح قضا شد همان لحظه که بیدار شدید سریع نمازتان را قضا بخوانید و خود را هم تنبیه کنید که از این به بعد نماز صبح قضا نشود.
فردی نیت کرده بود که اگر نماز شبش قضا شد آن روز را روزه بگیرد و این فرد در این یکسال 200 و اندی روزه تنبیه ای گرفت تا توانست نماز شب خوان بشود ، لذا باید این نفس سرکش را تنبیه و جریمه کرد.
