امروز در جامعه بشری شاهد افت شدید و چشم‌گیر اخلاقيات و معنويت هستیم. بسياری از انديشمندان در شرق و غرب عالم معتقدند بشریت در دنیای معاصر از «بحران معنويت » رنج می‌برد.[1] ریشه این بحران را باید در بی‌دینی و یا دین‌داری غلط انسان‌ها جست‌وجو کرد. با این‌حال برخی روشن‌فکران و دورافتادگان از حقیقت، همچنان اصرار دارند که می‌توان بحران معنویت را بدون دین‌داری چاره کرد.

هیچ‌گاه این سخنان فریبنده و به‌ظاهر معقول نمی‌تواند باعث سردرگمی مسلمانان آگاه از تعالیم قرآنی و معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام شود. خداوند در قرآن به سنت‌های مختلفی در زندگی بشر اشاره کرده است. اهمیت بیان این سنت‌ها در قرآن به دلیل یادآوری و تذکر به انسان‌ها می‌باشد که نباید بر خلاف مسیر طبیعی و همیشگی آفرینش بشریت حرکت کنند.

یکی از این سنت‌ها، سنت دین‌داری است. دین‌داری معمولا دو کاربرد دارد؛ کاربرد رایج و مشهور آن، تصویب قوانین و مقررات مخصوص از سوی خداوند است که به «بایدها و نبایدها» تعبیر می‌شود. قرآن این معنا و کاربرد را در مورد دینی به کار برده که پنج پیامبر اولوالعزم به مردم ابلاغ کردند.[2]

در کاربرد دیگر دین‌داری، دين به عنوان يک سنت تاريخى است و از دین به عنوان قانونى كه از باطن ساختمان انسان و فطرت او ريشه گرفته، سخن به میان آمده است؛ خداوند می‌فرماید: «فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفاً فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْها لا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ»[3]؛ «روى خود را متوجه بر دين متمايل به سرشت و پاكى گردان كه فطرت الهى بر آن است، فطرتى كه خداوند مردم را بر آن داشته و هيچ‌گونه دگرگونى براى خلقت خدا نيست. اين است دين پايدار، ولى بسيارى از مردم نمی‌دانند».

در اين آيه، دين به معنای قوانین قراردادی نیست که از عالم ماوراء طبیعت به سوی انسان‌ها فرستاده شده باشد؛ بلکه دین در اینجا به معنای سرشت و فطرت الهى است كه مردم را بدان سرشته است که دگرگون نخواهد شد. خداوند در این آیه به صراحت خبر می‌دهد که کسی نمی‌تواند این بخش از وجود انسان را از او جدا سازد. دين‌ورزی، مسئله‌ای نیست که مربوط به تمدن خاص در طول تاریخ باشد و بتوان آن را به دیگران توصیه کرد.[4]

شاید انسان مغرور به دانش تجربی، به مدت کوتاهی بتواند با دین‌داری مبارزه کند و راه‌حل‌های جایگزین برای ایجاد معنویت در جوامع بشری ایجاد کند، اما از آنجایی که این مسئله با فطرت انسان گره خورده، به تدریج شاهد بازگشت همگان به‌سوی معنویت خواهیم بود، البته فقط از مسیری که دین الهی به آن توصیه می‌کند.

پی‌نوشت:
[1]. مصباح یزدی، محمدتفی، به سوی او، موسسه امام خمینی، ص 21.
[2]. شوری، 13.
[3]. روم، 30.
[4]. صدر، سید محمدباقر، السنن التاريخية في القرآن، دار التعارف، ص 90-91.