نام سوره: فتح

تعداد آیات: 29

تعداد کلمات: 560

تعداد حروف: 2509

ترتیب نزول: 111

محل نزول: مدینه منوره

معانی نام سوره: فتح به معنای پیروزی و گشودن دروازه دشمن است.

نامهای دیگر: -

ویژگیهای سوره: این سوره شادی و مژده و بشارت است و مایه دلگرمی و امیدواری مسلمین میباشد. همچنین پیشگویی و اخبار غیبی قرآن را بازگو میکند. و در پایان این سوره (آیه 29) اوصاف و نشانه های یاران با ایمان خدا و چگونگی رشدو نمو اسلام را خیلی زیبا ترسیم میکند.

موضوعات مطرح شده: نصرت و امدادهای غیبی خداوند به مسلمانان – مساله معاد و رستاخیز – مساله نبوت و رسالت بیعت با پیامبر و رهبری – شرح داستان بیعت رضوان – اوصاف و نشانه های رسول خدا.

فضیلت قرائت و خواص سوره فتح

فتح؛ چهل و هشتمین سوره قران است که مدنی و 29 آیه دارد.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرموده اند: هر کس سوره فتح را قرائت کند، مانند کسی است که همراه پیامبر در فتح حضور داشته است و در روایت دیگری آمده است: فضیلت قاری سوره مانند آن است که با پیامبر در فتح مکه حضور داشته است و در روایت دیگری آمده است: فضیلت قاری سوره مانند آن است که با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در بیعت شجره بیعت کرده باشد

/پاورقی 1. مجمع البیان، ج 9، ص 181./

ایشان هنگام نزول این سوره به یازانشان فرمودند: سوره ای بر من نازل شد که نزد من محبوب تر و دوست داشتنی تر از همه آن چیزهایی است که خورشید بر آن تابیده است

/پاورقی 2. کنزالعمال، ح 2635./

امام صادق علیه السلام فرموده است: مال ها وزنان و فرزندانتان را با قرائت سوره فتح از تلف و گزند و آسیب حفظ کنید زیرا هر کس بر قرائت آن مداومت ورزد روز قیامت منادی ندا می ده د تا همه آفریدگانی بشنوند که تو از بندگان خالص من هستی و می فرماید: او را به بندگان شایسته و صالح من ملحق کنید و او را به بهشت نعمت های من وارد سازید و از شراب سر به مهر به او بنوشانید که با طعم کافور است

/پاورقی 3. ثواب الاعمال، ص 115./

از ایشان همچنین آمده است: هر کس در شب اول ماه رمضان سوره فتح را قرائت نماید تا سال آینده همین روز در حفظ و حراست الهی خواهد بود

/پاورقی 4. النوادر، راوندی، ص 257./

شأن نزول و محتوای سوره فتح

این سوره چنانکه از نامش پیداست پیام آور فتح و پیروزی است، پیروزی بر دشمنان اسلام، پیروزی چشمگیر و قاطع خواه پیروزی مربوط به فتح مکه باشد یاصلح حدیبیه یا فتح خیبر یا پیروزی بطور مطلق.

موقعی که پیامبرصلی الله و علیه و آله و سلم از حدیبیه به سوی مدینه می آمد مرکبش از حرکت باز ایستاد، و در همین حال چهره مبارکش غرق سرور و شادمانی بی سابقه ای گشت و فرمود: هم اکنون آیات سوره فتح بر من نازل شد.

در یک بررسی می توان گفت که این سوره از هفت بخش تشکیل یافته است.

1. سوره با مساله بشارت فتح آغاز می شود، و آیات انجام آن نیز به همین مساله مربوط است، و تاکید بر تحقق خواب پیامبر صلی الله و علیه و آله و سلم دائر به وارد شدن به مکه وانجام مناسک عمره است.

2. بخش دیگری از سوره حوادث مربوط به (صلح حدیبیه) و (نزول سکینه) و آرامش بر دل های مؤمنان و مساله (بیعت رضوان) را بازگو می کند.

3. در بخش دیگری از مقام پیامبر و هدف والای او سخن می گوید.

4. در قسمت دیگری، از کارشکنی های منافقان و نمونه هائی از عذرهای واهیشان در مورد عدم شرکت در میدان جهاد پرده برمی دارد.

5. در بخش دیگر قسمتی از تقاضاهای نابجای منافقان را منعکس می سازد.

6. سپس کسانی را که از شرکت در میدان جهاد معذورند معرفی می کند.

7. و بالاخره در بخشی نیز از ویژگیهای پیروان خط مکتبی پیامبر اسلام صلی الله و علیه و آله و سلم و صفات مخصوص آنها سخن می گوید.

داستان سوره فتح

بحث روایتی - روایتی پیرامون ماجرای صلح حدیبیه و نزول آیات: (انا فتحنا لک فتحا مبینا...)

در تفسیر قمی در ذیل جمله (انا فتحنا لک فتحا مبینا) می گوید: پدرم از ابن ابی عمیر از ابن سنان از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود: سبب نزول این آیه و این فتح چنان بود که خدای عزّوجلّ رسول گرامی خود را در رؤیا دستور داده بود که داخل مسجد الحرام شود و در آنجا طواف کند، و با سر تراشان سر بتراشد. و رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم این مطلب را به اصحاب خود خبر داد، و دستور داد تا با او خارج شوند.

همین که به ذو الحلیفه (مسجد شجره) رسیدند، احرام عمره بسته، و قربانی با خود حرکت دادند، رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم هم شصت و شش قربانی با خود حرکت داد، در حالی که به احرام عمره تلبیه گفتند، و قربانیان خود را با جل و بی جل حرکت دادند.

از سوی دیگر وقتی قریش شنیدند که آن جناب به سوی مکه روان شده، خالد بن ولید را با دویست سواره فرستادند، تا بر سر راه آن جناب کمین بگیرد، و منتظر رسیدن آن جناب باشد. خالد بن ولید از راه کوهستان پا به پای لشکر آن جناب می آمد. در این بین رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و اصحابش به نماز ظهر ایستادند، بلال اذان گفت، و رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلّم به نماز ایستاد. خالد بن ولید به همراهان خود گفت: اگر همین الان به ایشان که سرگرم نمازند بتازیم همه را از پای در خواهیم آورد. چون من می دانم که ایشان نماز را قطع نمی کنند، و لیکن بهتر است که در این نماز حمله نکنیم، صبر کنیم تا نماز دیگرشان برسد که از نور چشمشان بیشتر دوستش می دارند، همین که داخل آن نماز شدند حمله می کنیم در این بین جبرئیل بر رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم نازل شد، و دستور نماز خوف را آورد که می فرماید: (فاذا کنت فیهم فاقمت لهم الصلاه...).

امام صادق علیه السلام می فرماید: فردای آن روز رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم به حدیبیه رسید، و آن جناب در بین راه اعرابی را که می دید دعوت می کرد تا به آن جناب بپیوندند، ولی احدی به وی نپیوست، و از در تعجب می گفتند: آیا محمد و اصحابش انتظار دارند داخل حرم شوند با اینکه قریش با ایشان در داخل شهرشان نبرد کرده و به قتل شان رساندند و ما یقین داریم که محمد و اصحابش هرگز به مدینه برنمی گردند....