نام سوره: واقعه
تعداد آیات: 96
محل نزول: مکه مکرمه
معانی نام سوره: واقعه از کلمه وقوع مشتق شده و به معنی آنچه که واقع شده اطلاق میگردد.
نامهای دیگر: -
ویژگیهای سوره: این سوره دارای یک آیه سوگند (آیه 75) میباشد که به جایگاه ستارگان سوگند یاد میکند و با این سوگند به یک حقیقت علمی و رازی از رازهای جهان خلقت و نشانه ای از نشانه های توحید و قدرت الهی اشاره میکند.
موضوعات مطرح شده: وقوع حتمی قیامت – تقسیم بندی انسانها در صحرای محشر – اشاره به بعضی از علوم – تماس دست و یا بدن انسان با قرآن و واجب بودن وضوء و طهارت – معاد و شرح مسائل مربوط به روز قیامت – تسبیح و تقدیس و تنزیه خداوند و حمد و سپاس او.
شأن نزول و محتوای سوره واقعه
در (تاریخ القرآن) از (ابن ندیم) نقل شده که سوره (واقعه) چهل و چهارمین سوره ای است که بر پیغمبر اکرم صلی اللّه علیه و آله و سلم نازل شد قبل از آن سوره (طه)، و بعد از آن (شعرا) بوده است. این سوره همانگونه که از لحن آن پیدا است، و مفسران نیز تصریح کرده اند، در مکه نازل شده است، هر چند بعضی گفته اند آیه ۸۱ و ۸۲ در مدینه نازل گردیده، ولی دلیلی برای این گفته در دست نیست، و نشانه ای در آیات مزبور بر این ادعا وجود ندارد. سوره واقعه چنانکه از نامش پیدا است از قیامت و ویژگیهای آن سخن می گوید، و این معنی در تمام آیات ۹۶ گانه سوره مساله اصلی است، اما از یک نظر می توان محتوای سوره را در هشت بخش خلاصه کرد: ۱. آغاز ظهور قیامت و حوادث سخت و وحشتناک مقارن آن. ۲. گروه بندی انسانها در آن روز و تقسیمشان به (اصحاب الیمین) و (اصحاب الشمال) و (مقربین). ۳. بحث مشروحی از مقامات مقربین و انواع پاداشهای آنها در بهشت. ۴. بحث مشروحی درباره گروه دوم یعنی اصحاب الیمین و انواع مواهب الهی بر آنها. ۵. بحث قابل ملاحظه ای درباره (اصحاب الشمال) و مجازاتهای دردناک آنها در دوزخ.
(پاورقی . تفسیر نمونه جلد ۲۳ صفحه ۱۹۴).
۶ . ذکر دلائل مختلفی پیرامون مساله معاد از طریق بیان قدرت خداوند، و خلقت انسان از نطفه ناچیز، و تجلی حیات در گیاهان، و نزول باران، و فروغ آتش، که در ضمن نشانه هائی از توحید نیز محسوب می شود. ۷. ترسیمی از حالت احتضار و انتقال از این جهان به جهان دیگر که آن خود نیز از مقدمات رستاخیز است. ۸. نظر اجمالی دیگری روی پاداش و کیفر مؤمنان و کافران و سرانجام سوره را با نام پروردگار عظیم پایان می دهد. فضیلت تلاوت این سوره درباره تلاوت این سوره روایات زیادی در منابع اسلامی ذکر شده است، از جمله در حدیثی از رسول خدا می خوانیم: (من قرا سورة الواقعه کتب لیس من الغافلین): (کسی که سوره واقعه را بخواند نوشته می شود که این فرد از غافلان نیست). چرا که آیات سوره آنقدر تکان دهنده و بیدارکننده است که جائی برای غفلت انسان باقی نمی گذارد. به همین دلیل در حدیث دیگری از پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم می خوانیم: وقتی از آن حضرت سؤال کردند: چرا با این سرعت آثار پیری در چهره مبارک شما ظاهر شده است؟ در پاسخ فرمود: شیبتنی هود، والواقعه، والمرسلات، و عم یتسائلون: (سوره های هود و واقعه و مرسلات و عم مرا پیر کرد)!
(پاورقی . تفسیر نمونه جلد ۲۳ صفحه ۱۹۵).
داستان سوره واقعه
بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیه: (اذا وقعت الواقعه...) و مراد از (السابقون السابقون)
در کتاب خصال از زهری روایت آورده که گفت: از علی بن الحسین علیهما السلام شنیدم می فرمود: کسی که بین خود و خدا نسبت و رابطه ای برقرار نکرده باشد در دنیا عمرش به حسرت می گذرد، و دلش از حسرت پاره پاره می شود، به خدا سوگند دنیا و آخرت وضعی دارند که تنها می توان به دو کفه ترازو تشبیهش کرد، هر یک از دو کفه به هر مقدار سنگین شود، کفه دیگر به همان مقدار نادیده گرفته می شود، آنگاه این کلام خدای عزوجل را تلاوت کرد که می فرماید: (اذا وقعت الواقعة) منظور از واقعه قیامت است (لیس لوقعتها کاذبه خافضه) قسم به پروردگار: قیامت پایین می برد دشمنان خدا را در آتش (رافعة) قسم به پروردگار: قیامت بلند می کند دوستان خدا را به سوی بهشت.
و در تفسیر قمی است که راجع به آیه (اذا وقعت الواقعه لیس لوقعتها کاذبة) فرمود: در وقوع قیامت کذبی نیست بلکه حق است، و خافضه دشمنان خدا را پایین می آورد و (رافعه) اولیای خدا را بلند می کند، (اذا رجت الارض رجا)، فرمود: یعنی ابعاض زمین به یکدیگر کوفته می شود (و بست الجبال بسا)، یعنی کوهها از ریشه کنده می شوند، (فکانت هبا منبثا) فرمود: (هبا) آن ذره هایی است که هنگام تابش نور خورشید از پنجره به درون خانه، ستون نورش دیده می شود، (و کنتم ازواجا ثلثة)، یعنی در روز قیامت شما مردم سه دسته خواهید بود، اول اصحاب میمنه، و چه اصحاب میمنه ای، و دوم اصحاب مشئمه، و چه اصحاب مشئمه ای، و سابقین (در عمل خیرسابقین در مغفرت و رحمتند، و) جلوتر از هر کس دیگر به بهشت در می آیند.
این که فرمود: (جلوتر از هر کس دیگر به بهشت در می آیند) تفسیر سابقین دوم است.
و در الدر المنثور است که: عبد بن حمید و ابن جریر و ابن منذر، از علی بن ابی طالب علیه السلام روایت کرده که فرمود: (هبا منبث) عبارت است از ذرات سرگردان در فضا و (هبا منثور) به معنای غباری است که در ستون شعاع خورشید تابیده از پنجره دیده می شود.
و در مجمع البیان در ذیل آیه (و السابقون السابقون) از علی علیه السلام نقل کرده که فرمود: منظور سبقت گرفتن به انجام نمازهای پنجگانه است.
