مقدمه

قرآن آن کتاب هدایت الهی که معجزه جاوید پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌باشد جز از طریق خواندن و پی‌بردن به مفاهیمش و به کار بستن دستوراتش، نمی‌توان به هدایتش رسید، فلذا تمامی انسانها و علی الخصوص مسلمانان در راه رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی ناچار از مراجعه به قرآن و خواندن آن می‌باشند. برای اینکه بهتر بتوانیم به اهداف قرآنی برسیم بزرگان دین فصلی تحت عنوان آداب قرآنی باز نموده‌اند تا با رعایت نمودن آنها بهتر و سریعتر بتوانیم به پیامهایش برسیم که در زیر به تعدادی از این آداب اشاره‌ای گذرا خواهیم داشت، باشد که آنچنان که شایسته حضور در محضر قرآن است حضور یافته تا از دریای بیکران رحمت الهی، به اندازه درک خودمان استفاده کنیم چرا که آب دریا را اگر نتوان کشید بل به قدر تشنگی باید چشید. 

ادبها

احترام ظاهری قرآن

با نظر بر اینکه قرآن، سخن خدا می‌باشد و امتیاز آن بر سایر کلامها مانند امتیاز خداوند بر مخلوقات می‌باشد بر همگان ضروری است تا نهایت تلاش را در جهت رعایت احترام ظاهر این کتاب را به جا بیاورند، محل نگهداریش را در منزل، بهترین مکان قرار دهیم تا حدی که حتی موقع استراحت مان کوچکترین بی احترامی برایش نگردد، حداکثر تلاشمان را در جهت دوری قرآن از محل نجس انجام دهیم و در صورت نجس شدن فورا آب بکشیم. بدون وضو بر قرآن دست نزنیم و آن را در دسترس کسانی که حرمتش را می شکنند قرار ندهیم. 

مسواک زدن

ظاهرا در حدیث است که دهانهایتان راههای برای قرآن است آنها را با مسواک زدن خوشبو سازید. 

ترتیل خواندن قرآن

مشهور است که خواندن یک جزء قرآن به روش ترتیل بهتر است از خواندن دو جزء در همان مدت و زمان بدون ترتیل، چرا که هدف از خواندن قرآن تدبر در آن می‌باشد که در ترتیل این مقصود بهتر حاصل می‌شود تا آدمی با آرامش بخواند و در معانی الفاظ آن بیاندیشد. علی الخصوص برای کسی که معنی قرآن را نمی‌فهمد بهترین روش است و علاوه بر آن دستور قرآنی نیز هست که قرآن را به ترتیل بخوانید با این بیان "و رتلّ القرآن ترتیلا". 

استعاذه پیش از قرائت

یعنی قبل از شروع قرائت استعاذه کنیم و بگوییم "اعوذ بالله من الشیطان الرجیم" چرا که این دستور قرآنی است که می‌فرماید "فاذا قرأت القران فاستعذ بالله من الشیطان الرجیم" یعنی هر وقت قرآن خواندی پناه ببر به خدا از دست شیطان  رجیم .البته استعاذه را به صورتهای مختلف می‌توان گفت که مشهور آن همان است که بیان کردیم. 

گفتن بسم الله الرحمن الرحیم در ابتدا

در ابتدای هر سوره به استثناء سوره توبه جزء آیه همان سوره است پس اگر ما قرائتمان را از اول سوره شروع می‌کنیم باید بسم الله الرحمن الرحیم را نیز قرائت کنیم ولی اگر از وسط سوره شروع به قرائت کنیم گفتنش مستحب می‌باشد. 

خواندن قرآن

تاکیدهای فراوانی بر قرائت قرآن شده است در حدیث آمده که "قرآن برنامه سعادت در زندگی انسانهاست که از طرف پروردگار شان برای آنان تنظیم گشته، مرد مسلمان کسی است که برنامه خود را مورد دقت قرار دهد." در قرآن آیه 20 سوره مزمل نیز به این مهم اشاره می‌فرماید که "آنچه از قرآن میسر و ممکن است بخوانید" حتی از امام صادق علیه السلام حدیثی است که می‌فرمایند: کسی که در جوان قرآنی تلاوت کند، قرآن با گوشت و خونش آمیخته می‌گردد. 

خواندن قرآن از روی آن

گروهی از احادیث بر خواندن قرآن از روی قرآن دلالت دارد نه از حفظ ، از جمله اسحاق بن عمار گوید به امام صادق علیه السلام عرض کردم فدایت شوم من قرآن را از بردارم. (حافظ قرآن هستم) آیا آن را از حفظ بخوانم بهتراست یا از روی مصحف؟ امام فرمودند: از روی مصحف بخوان آیا نمی‌دانی که نگاه در مصحف عبادت است. به عنوان نمونه طبق احادیث نگاه بر قرآن سبب تخفیف عذاب پدر و مادر نیز می‌شود. 

خواندن قرآن در خانه

تاکیدات فراوانی بر خواندن قرآن در منزل شده است تا جائیکه از پیامبر اکرم روایتی است که: خانه‌های خود را با خواندن قرآن روشن کنید و گورستان نسازید... زیرا چون در خانه بسیار قرآن خوانده شود خیرش فراوان گردد و برای اهل آسمان بدرخشد چنانچه اختران آسمان برای اهل زمین می‌درخشند و از امیرالمومنین علیه السلام روایتی است که خانه‌ای که در آن قرآن خوانده نشود برکتش کم می‌گردد وفرشته ها از آن دوری گزینند. 
البته خواندن قرآن در منزل علاوه بر مزایای یاد شده سبب انتشار احکام قرآن و توسعه قرائت آن خواهد بود زیرا وقتی انسان در منزل قرآن می‌خواند همسر وفرزندان وی نیز پیروی نموده و در نتیجه خواندن قرآن در جامعه افزایش می‌یابد و همچنین قرآن خواندن برای همه و در تمام وقتها امکان پذیر خواهد شد... 

استماع قرآن

از وظایف مومنین در برابر قرآن، گوش دادن و سکوت نمودن در هنگام خوانده شدن قرآن می‌باشد در آیه 24 سوره اعراف چنین گوشزد می‌کند که: "هنگامی که قرآن خوانده می‌شود گوش فرا دهید و خاموش باشید تا شاید مشمول رحمت خدا شوید". البته گوش دادن همراه با میل قلبی، و برای این گوش دادن قرآن، پیامبران را الگو معرفی می‌کند و بیان می‌دارد که پیامبران نیز وقتی آیات الهی را می‌شنیدند به سجده افتاده و گریان می‌شدند. در حدیث است کسی که کتاب خدا را بشنود... خداوند برایش حسنه‌ای می‌نویسد یکی از گناهانش را محو کرده و مقامش را یک درجه بالا می‌برد. 

تعلیم و تعلم قرآن

بر ما مسلمانان لازم است تا علاوه بر سعی و تلاش در جهت یادگیری خودمان قرآن را، به دیگران نیز یاد دهیم چرا که حضرت پیامبر فرموده‌اند: "برترین شما کسی است که قرآن را یاد بگیرد و به دیگران تعلیم دهد و از امام صادق حدیثی است که شایسته است برای مومن که قبل از مرگ قرآن را یاد بگیرد و یا در حال یادگیری بمیرد. حتی در حدیثی، یادگیری قرآن را برابر با زندگی سعادتمندان، عروج شهدا و نجات در روز حسرت معرفی نموده است. 

تدبر در قرآن

بعد از آشنایی با قرائت قرآن نوبت به بخش اصلی قرآن یعنی همان تفکر در آیات قرآنی می‌رسد تا با پی بردن به اهداف قرآنی بهتر بتوانیم به دستوراتش عمل کنیم. چرا که تدبر در قرآن به معنای اندیشیدن در مقاصدی است که قرآن برای بیان آنها آمده است. تدبر از جمله مواردی است که توجه خاصی در قرآن به آن شده و حتی در سوره صاد آیه 19 هدف از نزول قرآن را تدبر و پندگیری از آن دانسته است، و حتی کسانی را که در قرآن تدبر و اندیشه‌ای نمی‌کنند سخت مورد انتقاد قرار داده و بیان می‌دارد که "آیا آنها در قرآن تدبر نمی‌کنند یا بر دلهایشان قفل نهاده شده است" (سوره محمد آیه 24). چرا که تدبر برای شناخت قرآن می‌باشد و شناخت نیز بدون تفکر ممکن نمی‌باشد فلذا حضرت علی علیه السلام فرموده‌اند: "قرائتی که تدبر در آن نباشد خیری در آن نیست." 

عمل به قرآن

تمام تاکیدهایی که در زمینه قرائت قرآن و تدبر در آن و رعایت آداب قرآن به ما رسیده به عنوان کانالهایی است تا ما با استفاده از آنها، و آشنایی با مقاصد قرآن، به دستوراتش عمل نمائیم، چنانچه در سوره فرقان به شکایت پیامبر اشاره شده که آن حضرت از مهجور بودن قرآن در میان امتش به سبب مهجور بودن قرآن در بین اجتماع دارد

مکروه است برای سخن گفتن با کسی ؛ قرائت قرآن را قطع نماییم و همچنین خنده و کارهای بیهوده و آنچه انسان را سرگرم می‌کند از نگاه کردن و غیره.
مستحب است قرآن با صدای زیبا قرائت شود چرا که در حدیث است قرآن را با صداهایتان زینت دهید و باز در حدیثی است که خوبی صدا زینت قرآن است.
 

منابع

1.    ابولقاسم خوئی، بیان، ترجمه محمد صادق نجمی و هاشم زاده هریسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوی چاپ پنجم.

2.    ثقة الاسلام کلینی، اصول کافی، ترجمه فارسی محمد باقر کمره‌ای، جلد 6 ، انتشارات اسوه، چاپ ششم 1383.

3.    عبدالرحمن سیوطی، الاتقان، ترجمه سید مهدی حائری قزوینی، چاپخانه سپهر تهران چاپ سوم 1380 (انتشارات امیر کبیر)

4.    علوم و معارف قرآن، نمایندگی ولی فقیه در سپاه، پژوهشکده تحقیقات اسلامی پاییز 1381.