در این دو آیه تنها سخن از نطفه مرد در میان است؛ زیرا تعبیر به «ماءٍ دافِقٍ»؛ (آب جهنده)، در آیه ۶ درباره نطفه مرد صادق است نه زن. روی این حساب شرکت دادن زن در این بحث مناسب به نظر نمی رسد. مناسب ترین تعبیر همان است که گفته شود قرآن به یکی از دو جزء اصلی نطفه که همان نطفه مرد است اشاره کرده و بنابراین منظور از «صلب» و «ترائب» قسمت پشت و پیش روی انسان است چرا که آب نطفه مرد از میان این دو خارج می شود.

در قرآن مجید، حقایق فراوانی درباره چگونگی خلفت آدمی بیان شده است. برای مثال در آیه ۶ و ۷ سوره طارق این گونه به نظر می آید که گفته شده است: «خُلِقَ مِنْ ماءٍ دافِقٍ * یَخْرُجُ مِنْ بَیْنِ الصُّلْبِ وَ التَّرائِبِ»؛ (انسان از آبی جهنده خلق شده که از صلب مردان و سینه زنان خارج می شود). این در حالی است که امروزه در علوم پزشکی ثابت شده است که جایگاه نطفه مرد و تخمک زن جایی دیگر است نه آن عضوی که در قرآن و سوره طارق مورد اشاره قرار گرفته است. آیا چنین گزاره هایی که قرآن درباره خلقت جنین و انسان بیان کرده از لحاظ علمی موجه است؟

معنای لغوی «صلب» و «ترائب»

برای پاسخ دادن به این سؤال پیش از هر چیز باید نگاهی به معنای لغوی دو واژه «صلب» و «ترائب» انداخت. در کتب لغت برای واژه «صلب» معانی ای همچون تیره پشت، ستون فقرات و کمر(۱) ذکر شده است. همچنین برای واژه «ترائب» که جمع «تریبه» است معانی ای هم چون سینه، قفسه سینه، دنده های سینه و استخوان های بالای سینه(۲) ذکر شده است. علاوه بر آن برای «ترائب» معانی دیگری نیز ذکر شده است از جمله اینکه به معنای قسمت پیش روی انسان است یا اینکه ترائب به معنای دست ها، پاها و چشم ها است یا اینکه مجموعه استخوان های سینه و یا چهار دنده از طرف راست و چهار دنده از طرف چپ است. (۳)

به هر حال و جدای از بحث لغوی در اینکه منظور از «صلب» و «ترائب» در این آیه شریفه چیست در میان مفسران گفت وگوی بسیار است و تفسیرهای فراوانی برای آن گفته شده است. در اینجا ما خلاصه ای از این تفسیرها را ذکر می کنیم.

بیانات مختلف در تفسیر «صلب» و «ترائب»

تفاسیر مختلف در گفته شده «صلب» اشاره به خود مردان و «ترائب» اشاره به زنان است. چرا که مردان مظهر صلابت و زنان مظهر لطافت و زینت اند. بنابراین آیه اشاره به ترکیب نطفه انسان از نطفه مرد و زن می کند که در اصطلاح امروز «اسپر» و «اوول» نامیده می شود.

همچنین در تفسیر دیگری گفته شده «صلب» اشاره به پشت مرد و «ترائب» اشاره به سینه و قسمت های جلوی بدن او است. بنابراین منظور آیه نطفه مرد است که از قسمت های درون شکم که در میان پشت و قسمت جلو قرار دارد خارج می شود.

همچنین در تفسیر دیگری گفته شده منظور از این آیه خروج جنین از رحم زن است که میان پشت و قسمت های جلوی بدن او قرار گرفته است.

تفسیر دیگری که درباره این آیه گفته شده این است که بگوییم منی در حقیقت از تمام اجزای بدن انسان گرفته می شود و لذا به هنگام خروج توأم با هیجان کلی بدن و بعد از آن همراه با سستی تمام بدن است. بنابراین «صلب» و «ترائب» اشاره به تمام پشت و تمام پیش روی انسان می باشد.

در تفسیر دیگری نیز گفته شده عمده ترین عامل پیدایش منی «نخاع شوکی» است که در پشت مرد و سپس قلب و کبد است که یکی زیر استخوان های سینه و دیگری در میان این دو قرار دارد و همین سبب شده که تعبیر بین «صلب» و «ترائب» برای آن انتخاب گردد. (۴)

تفسیری مبتنی بر اکتشافات نوین علمی

تفسیر دیگری نیز در معنای این آیات بیان شده که در آن کوشیده شده این آیه را مربوط به اکتشافات نوین علمی بنماید: نطفه از بیضه مرد و تخمدان زن گرفته می شود و مطالعات دانشمندان جنین شناسی نشان می دهد که این دو در ابتدای امر که در جنین ظاهر می شوند در مجاورت کلیه ها قرار دارد و تقریبا مقابل وسط ستون فقرات در میان صلب (پشت) و ترائب (پایین ترین دنده های انسان) قرار گرفته. سپس با گذشت زمان و نمو این دو عضو تدریجا از آن محل پائین می آیند و هر کدام در موضع فعلی خود جای می گیرد و از آنجا که پیدایش انسان از ترکیب نطفه زن و مرد است و محل اصلی این دو در آغاز در میان «صلب» و «ترائب» قرار دارد قرآن چنین تعبیری را انتخاب کرده. تعبیری که در آن روز برای هیچ کس شناخته شده نبود و علم جنین شناسی جدید پرده از روی آن برداشته است. (۵)

به تعبیر روشن تر بیضه مرد و تخمدان زن در آغاز پیدایش یعنی در آن هنگام که مرد و زن خود در عالم جنین بودند در پشت آنها قرار داشت تقریبا محاذی وسط ستون فقرات بود به طوری که می توان گفت دستگاه نطفه ساز مرد و دستگاه نطفه ساز زن هر دو بین صلب و ترائب بودند ولی تدریجا که خلقت مرد و زن در شکم مادر کامل می شود از آنجا جدا شده و تدریجا به پایین می آیند به طوری که هنگام تولد بیضه مرد به خارج از شکم و در کنار آلت تناسلی قرار می گیرد و تخمدان زن در مجاورت رحم.

نقد: این تفسیر اگرچه می کوشد آیات قرآن را به یافته های علمی نوین نزدیک کند اما اشکال مهمش این است که قرآن می گوید آن آب جهنده از میان صلب و ترائب خارج می شود یعنی به هنگام خروج آب از میان این دو می گذرد در حالی که طبق این تفسیر در حال خروج آب نطفه چنین نیست بلکه دستگاه نطفه ساز در آن موقعی که خود در شکم مادر بود میان صلب و ترائب قرار داشت. از این گذشته تفسیر «ترائب» به آخرین دنده پائین خود خالی از بحث و گفتگو نیست. (۶)

تفسیر صحیح «صلب» و «ترائب»

این ها مهم ترین تفاسیری است که در تتبع نظرات مفسرین درباره این آیه به دست می آید ولی برای فهم معنای واقعی این آیه قبل از هر چیز باید به این نکته مهم برای حل مشکل توجه داشت که در آیات فوق تنها سخن از نطفه مرد در میان است. زیرا تعبیر به «ماءٍ دافِقٍ»؛ (آب جهنده) در آیه ۶ درباره نطفه مرد صادق است، نه زن و همین نطفه پدید آمده از مرد است که ضمیر «یخرج» در آیه ۷ به آن باز می گردد و می گوید: «این آب جهنده از میان صلب و ترائب بیرون می آید». روی این حساب شرکت دادن زن در این بحث قرآنی مناسب به نظر نمی رسد، بلکه مناسب ترین تعبیر همان است که گفته شود قرآن به یکی از دو جزء اصلی نطفه که همان نطفه مرد است و برای همه محسوس می باشد اشاره کرده و بنابراین منظور از «صلب» و «ترائب» قسمت پشت و پیش روی انسان است چرا که آب نطفه مرد از میان این دو خارج می شود. (۷)

پی نوشت:

منبع:آیین رحمت - دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی