ربایش دو خلبان ترکیه و درخواست آزادی ربوده شدگان لبنانی در منطقه اعزاز سوریه در مقابل آزادی آن ها، مشکل جدیدی را در مقابل دستگاه سیاست خارجی ترکیه قرار داده و به نحوی اعتبار آن را زخمی کرده است.
چنانکه اقدام شتابزده ترکیه در فراخوان نظامیان خود از نیروهای پاسدار صلح سازمان ملل متحد (یونیفل) مستقر در جنوب لبنان، در مرز مشترک لبنان با فلسطین اشغالی، موجی از انتقاد را نسبت به رفتار دیپلماسی منفعلانه این کشور در پی داشته است.
این مسئله در امتداد زنجیره ناکامی های دیپلماتیک منطقه ای دستگاه سیاست خارجی ترکیه قرار گرفته است. بخشی از این ناکامی ها و رویدادهای ناخوشایند سیاسی برای ترکیه عبارتند از:
1- مداخله ترکیه در بحران سیاسی نظامی امنیتی سوریه و تبدیل شدن آن به هزینه و بار استراتژیک بر دوش این کشور،
2- سقوط جماعت اخوان المسلمین مصر به عنوان همپیمان و شریک استراتژیک حزب اخوانی عدالت و توسعه ترکیه، و مهمترین و بزرگترین گذرگاه ورود تركيه به جهان عرب و حوزه بیداری اسلامی،
3- کنار رفتن یا برکنارشدن امیر سابق قطر از عرصه قدرت به عنوان متولی و سرمایه گذار پروژه حاکمیت بخشی اخوان در سطح جهان عرب و جهان اسلام، که ترکیه نقش الگوی سیاسی /اقتصادی آن را بر عهده داشت،
4- مواجه شدن جنبش النهضه تونس یکی دیگر از همپیمانان تشکیلاتی و سیاسی حزب اعتدال و توسعه ترکیه با بحران سیاسی،
5- کوتاه شدن دست ترکیه و دسترسی آن به غزه و جنبش حماس به خاطر تحولات جاری مصر و سرنگونی محمد مرسی و اخوان از عرصه قدرت و موضعگیری منفی دولت جدید مصر در قبال حماس،
6- و..
این زنجیره ی ناکامی ها، که تعداد آن بیش از موارد شمرده شده است، عملا هیبت و اعتبار ترکیه را به عنوان یک قدرت منطقه ای در نزد افکار عمومی داخلی و خارجی به شدت آسیب زده و مخدوش کرده و جایگاه آن و ظرفیت الگوسازی و الهام بخشی آن را بسیار فروکاسته است.
ناکامی های انکارا در عرصه سیاست خارجی، یکی از عوامل مؤثر در انفجار بحران نارضایتی های داخلی نیز به شمار می آید. این زخم داخلی از حدود دوماه پیش در میدان تقسیم استانبول سرباز کرد و به سرعت به کل شهرهای ترکیه کشیده شد و به رغم تلاش های گوناگون سیاسی/امنیتیِ دولت اردوغان برای توقف آن، همچنان با فراز و نشیب ادامه دارد. تداوم بحران داخلی، در عمل عمق سیاسی قابل توجهی یافته و بر بخشی از بلندپروازی های داخلی و خارجی اردوغان مهار زده است.
از این رو برکناری احمد داود اوغلو وزیر امور خارجه و تئوریسین و نظریه پرداز سیاست خارجی این کشور و طراح نظریه دیپلماتیک " تنش صفر با همسایگان" در عرصه مناسبات خارجی، از پست وزارت خارجه از سوی رجب طیب اردوغان رئیس جمهور، از مدت ها قبل در محافل سیاسی و حزبی ترکیه مطرح شده و از احتمالات کم و بیش مطرح در عرصه سیاسی این کشور است.
روزنامه ملیت ترکیه به نقل از یک کارشناس سیاسی نوشته است که: " اتفاقی که برای دو خلبان ترک در لبنان روی داده است نتیجه ورود بیش از نیاز ترکیه در مشکلات منطقه خاورمیانه است. ترکیه که در گذشته با اینگونه چالش ها مواجه نبوده و شعله های بحران های منطقه ای دامنگیر آن نمی شده است، چرا الان در معرض اینگونه مسائل قرار دارد؟ پاسخ این پرسش در سیاستی است که ترکیه در منطقه و در خصوص سوریه در پیش گرفته است که جز خون و فاجعه برای ما دستاوردی در بر نداشته است. البته ترکیه نمی تواند نسبت به تحولات منطقه بی تفاوت بماند، اما زیاده روی هم صحیح نیست. ترکیه یک کشور خاورمیانه ای است اما در نزدیکی اتحادیه اروپا هم قرار دارد. انکارا باید به اندازه کافی و مناسب به تحولات خاورمیانه نزدیک شود، اما به میزان ضروری هم از آن فاصله بگیرد ".
سامی کوهین تحلیلگر مسائل خارجی ترکیه نیر معتقد است که " ربایش دو خلبان ترکیه آخرین حلقه از زنجیره مشکلاتی است که که ترکیه در عرصه خاورمیانه با آن مواجه شده است و می توان موارد دیگری را از سوریه تا مصر و از عراق تا سومالی بر شمرد و بدان افزود.
ربایندگان خلبان ها، ارتش آزاد سوریه را که از حمایت ترکیه برخوردار است، مسئول ربودن زائران لبنانی در حال بازگشت از ايران، در اعزاز سوریه می دانند و با این کار در صدد تنبیه ترکیه بر آمده اند و به این ترتیب آنکارا بعد از سوریه، در لبنان هم دچار بحران و تنگنا شده است. با مرور زمان نتایج منفی سیاست های دولت ترکیه در قبال سوریه آشکار می شود، ترکیه در امتداد این سیاست، در تغییر رویکرد ایران در قبال بشار اسد ناکام ماند. همزمان ترکیه نتوانست نظر و سیاست امریکا و اروپا را که مایل به درگیر شدن در بحران سوریه نیستند، عوض کند. بنابراین همه محاسبات ترکیه در مورد نظام سوریه غلط از آب درآمد. علاوه بر آن انکارا در مقابل خطر شکل گیری یک کیان کردی در شمال سوریه و کشمکش و درگیری های جنگجویان کرد و القاعده نیز قرار دارد.
ترکیه در بحران مصر میان اخوان و ارتش هم خود را طرف قرار داد. با وجود تعدد میانجی گران خارجی، ترکیه هم می بایست به عنوان میانجی وارد می شد. در حال حاضر هم در مذاکرات جاری اسرائیل و فلسطینی ها نقشی به ترکیه داده نشده و همزمان سفر اردوغان به غزه که روی آن حساب زیادی را باز کرده بود، به علت تحولات مصر لغو شده است.
با نگاهی به مناسبات بحرانی و متشنج میان ترکیه و عراق، وضعیت آشفته و چهره تیره و تار سیاست های منطقه ای ترکیه که روز به روز هم وضعیت بدتری پیدا می کند، آشکار می شود."
ترکیه در عرصه سیاست خارجی، پس از یک دوره شکوفایی، زمانی دچار آسیب و آسیب پذیری شد که سیاست خارجی خود را در مقابل ما به إزای مادی و منافع اقتصادی، در خدمت و چارچوب راهبردهای کشورهای کوچک عرب خلیج فارس بویژه عربستان و قطر قرار داد و شأن و جایگاه تاریخی و سیاسی ترکیه را در این عرصه در نظر نگرفت و منافع و امنیت ملی خود را برخلاف طبیعت ژئوپلتیک ترکیه تعریف کرد، و بر او رفت آنچه که رفت و قطعا تا زمانی که رویکرد مناسبی را که با منافع ملت ترکیه و ملت های منطقه در پیش نگرفته از جمله در جهت تقویت وحدت امت اسلامی و افزایش توان محور مقاومت گام بر ندارد، دچار تلو تلو خوردن های مداوم خواهد بود.
سید مرتضی نعمت زاده
