در حالي که انقلابيون و مخالفان در ليبي همچنان تلاش مي کنند از حدود هشتاد کيلومتري طرابلس به سمت مواضع نزديک تر به اين شهر پيشروي کنند، و انقلابيون با از دست دادن فرمانده نظامي شان سرلشکر يونس عبد الفتاح، رئيس ستاد مشترک ارتش شوراي انتقالي، سوگوار شده اند، مذاکرات پشت و جلوي پرده با هدف يافتن راه حلي سياسي براي پايان دادن به مناقشه ليبي نيز ادامه دارد. اگر چه غربي ها و ناتو اميدوار بودند تا قبل از ماه رمضان راه حلي براي مناقشه به دست آيد، اما فعلا همه طرف ها از بن بست يا دست کم فقدان دورنماي خروج از تونل جنگ ليبي، سخن مي گويند.

در صحنه نظامي به شهادت خبرنگاران حاضر در ميدان نبرد و اخبار دريافتي از جناح شوراي ملي انتقالي ( بنغازي) ظاهرا انقلابيون از ادامه پيشروي به سوي طرابلس ناتوان هستند. زبده ترين نيروهاي قذافي از جمله نيروهاي ويژه اي که تحت هدايت پسران ديکتاتور قرار دارند، از پايتخت و راه هاي ورودي به آن محافظت مي کنند و بمب هاي ناتو بر فراز طرابلس نيز تاکنون نتوانسته راه مخالفان را به جلو هموار کند. قذافي نيز که چند وقتي است تنها با فايل صوتي اش در انظار عمومي وجود خارجي پيدا مي کند همچنان بر طبل جنگ و نابودي " شورشيان" و " جنايتکار جنگي خواندن نيکلا سارکوزي" مي کوبد، گو اينکه در عمل به مذاکره پشت پرده نيز بي توجه نيست و حتي رييس دفترش را تا کاخ اليزه، مقر رياست جمهوري فرانسه، نيز راهي کرده است.

در صحنه سياسي و تلاش هاي بين المللي جهت دستيابي به راه حلي غير نظامي، چند طرح و فرآيند در حال اجراست:

1- تلاش عبدالله الخطيب، نماينده ويژه سازمان ملل متحد در امور ليبي، که بعد از ديدار با سران شوراي انتقالي در بنغازي و البغدادي علي المحمودي، نخست وزير ليبي، ظاهرا طرحي شامل تشکيل يک شوراي انتقالي چهار نفره متشکل از دو عضو منتخب شوراي انتقالي و دو عضو منتخب جناح قذافي را ارائه داده است. بر اساس طرح پيشنهادي الخطيب، اين شورا نفر پنجمي را به عنوان رييس تعيين مي کند و دوره انتقالي حداکثر يک سال و نيمه برقرار خواهد شد.

2- تلاش هاي روسيه: روس ها بعد از آنکه با دادن هديه قطعنامه 1973 به فرانسه و انگليس، ابتکار عمل را در ليبي ( همچنين سرمايه گذاري هاي اخير دوازده ميليارد دلاري شان) را از دست رفته ديدند، به لطف مقاومت قذافي، امروز فرصتي براي ابراز وجود و سهم خواهي پيدا کرده اند. به هر حال سفارت روسيه در ليبي همچنان فعال بوده و اين کشور با سياست " يکي به نعل و يکي به ميخ" جايگاه ميانجي گري خود را حفظ کرده است. روس ها بر روي همان نقشه راه اتحاديه آفريقا کار مي کنند که به طور خلاصه شامل آتش بس، ارسال کمک هاي بشردوستانه و شروع فرآيند انتقال قدرت با برگزاري انتخابات است. آفريقايي ها قبلا در قالب اين نقشه راه توانسته بودند موافقت قذافي را براي خارج ماندن از فرآيند مذاکرات بين المللي درباره ليبي به دست آوردند که البته در آن مقطع غربي ها به آن بي توجه ماندند تا اينکه قافيه تنگ شد و اينک روسيه با همان نقشه راه به ميدان آمده است.

3- ملاقات هاي تونسي: تونس همسايه ليبي از اين امتياز بهره مي برد که هم انقلابيون و هم مقامات طرابلس به آن رفت و آمد دارند. روز سه شنبه چهارم مرداد نيز العبيدي، وزير امور خارجه ليبي، با همتاي تونسي اش در تونس پشت درهاي بسته ملاقات کرد. تونسي ها به نوبه خودشان نقشه راه اتحاديه آفريقا را بهترين راه حل براي ليبي و همسايگان اين کشور مي دانند.

انتظار وضعيت در ماه مبارک رمضان

با شروع ماه مبارک رمضان و با توجه به تقيد هر دو طرف درگير به رعايت شعائر اين ماه، انتظار مي رود شاهد نوعي رکود و حتي آتش بس در صحنه نبرد باشيم. ناتو اعلام کرده است در صورتي که نيروهاي قذافي از حملاتشان دست بردارند، بمباران ها نيز متوقف مي شود. از سوي ديگر نخست وزير ليبي گفته است اگر ناتو بمباران نکند، مي توان مذاکره کرد. با اين حال احتمال وقوع شرايطي غير از اين نيز وجود دارد ( دست کم با وجود معمر قذافي در يک سوي ميدان هر اتفاقي ممکن است). در عين حال انقلابيون اعلام کرده اند ضمن عمل به تکليف روزه داري با ياري خدا در ميدان نبرد و دفاع از مواضع شان حاضرند.

چند نکته براي درک بهتر وضعيت امروز ليبي

بعد از نشست چهارم گروه تماس در 24 تير گذشته در استانبول، تحولات سياسي و نظامي در ليبي تحت الشعاع تصميمات اين نشست قرار گرفت. آمريکا اولين بار در اين نشست به صراحت شوراي ملي انتقالي در بنغازي را تنها نماينده مشروع کشور ليبي اعلام کرد و بخصوص با تصميم گيري اجماعي در اين نشست مبني بر هدايت پول هاي مسدود شده ليبي در بانک هاي خارجي به سوي بنغازي، ساختار سازي حکومت انتقالي يا دولت موقت در اين کشور با محوريت بنغازي کليد خورد. برخي اخبار از وجود ارقامي تا چند ده ميليارد دلاري پول ليبي در بانک هاي آمريکايي خبر مي دهند و البته سوييسي ها هم هستند که فعلا " حفظ اسرار بانکي" مي کنند. به هر تقدير به اعتبار تصميمات نشست استانبول بالاخص تصميم راه اندازي صندوق مالي حمايتي از شوراي انتقالي بود که کشورهاي مختلف براي کمک به حاکمان بنغازي وارد ميدان شدند.

- برخي کارشناسان اعتقاد دارند که تقريبا زمينه براي کنار رفتن قذافي از قدرت فراهم شده است. قذافي و دار و دسته اش تحت فشارهاي نظامي، سياسي، قضايي و اقتصادي تا اندازه زيادي توان مقاومت شان را از دست داده اند و عملا با اتکا به مديريت امنيتي و " تقسيم پول نقد"، کنترل طرابلس را در اختيار دارند. بر اين اساس آنان مي دانند که اگر مقاومت نيروهاي ويژه و نخبه تحت امر پسران قذافي در اطراف پايتخت شکسته شود، قيام مردمي در داخل پايتخت و پيوستن باقي مانده ارتش به انقلابيون کاملا جدي است. به همين دليل بسته تشويقي فرانسه و انگليس، شايد آخرين راه براي دست کم نجات فيزيکي قذافي و نزديکانش باشد. در چارچوب اين بسته تشويقي، قذافي مي تواند از قدرت کناره بگيرد، اما در داخل ليبي تحت نظارت سازمان ملل به تبعيد برود. پاريس و لندن درباره تجديد نظر درباره حکم بازداشت بين المللي قذافي صادره از سوي دادگاه بين المللي کيفري نيز وعده هايي داده اند. به گفته اين کارشناسان، سفرهاي اخير پنهان و آشکار مقامات طرابلس و شخصيت هاي نزديک به قذافي با هدف تعيين وضعيت شخص قذافي صورت مي پذيرد. با اين حال همين کارشناسان تاکيد مي کنند در هر سناريويي براي يافتن راه حل سياسي، طراحان با يک ابهام و پرسش بي جواب به نام " قذافي" روبرو هستند. به عبارت ساده تر قذافي آنچنان غيرقابل پيش بيني است که در هر مقطع و مرحله اي از هر سناريوي راه حل سياسي مي تواند آن را ناکام بگذارد.

اگر قذافي در آغاز قيام مانند مبارک و بن علي در مصر و تونس، از قدرت کناره گيري مي کرد، غربي ها با سيف الاسلام، پسر ارشد قذافي، کنار مي آمدند.

- موضع نظام جمهوري اسلامي برگرفته از مواضع مقام معظم رهبري ( مخصوصا بيانات شان در ملاقات اخير با عمر البشير، رييس جمهور سودان)، مواضع رياست جمهوري و وزارت امور خارجه حمايت از "انقلابيون" و تاييد حرکت ضد قذافي آنان است. از سوي ديگر محکوميت مداخله نظامي ناتو نيز سياست اصولي ايران است. با همه اين احوال درباره ماهيت شوراي ملي انتقالي ( بنغازي)، و اينکه اين شورا در دوره احتمالي بعد از قذافي چه رويکردي خواهد داشت، ابهام وجود دارد. اين شورا ترکيبي از نيروهاي اسلام خواه، لاييک و ميانه رو را شامل مي شود و قاعدتا فعلا با توجه به حمايت هاي نظامي و سياسي و مالي غرب از آن، وامدار کشورهاي غربي است.