علی بن الحسین(علیه السّلام)، مشهور به زین العابدین و سجّاد، چهارمین امام شیعه است که بنا به قول مشهور(1) در سال 38 هجری در مدینه متولد شده است. در نقل‌ های چندی هم سال 35 و 36 به عنوان سال تولد دانسته شده است.(2) روز تولد آن حضرت در برخی منابع پنجم شعبان دانسته‌ شده است.(3) در برخی منابع نیز نهم شعبان(4) و منابع مختلفی نیز نیمه جمادی الاولی(5) را روز تولد ایشان بیان کرده اند.

اگر تولد امام(ع) در سال 38 هجری باشد، آشکار است که امام(ع)، بخشی از حیات امام علی(علیه السّلام) و نیز دوران امامت امام مجتبی(علیه السّلام) و امام حسین(علیه السّلام) را درک کرده و ناظر تلاش معاویه برای تحت فشار گذاشتن شیعیان در عراق و دیگر نقاط بوده است.

رحلت امام سجاد(ع) در برخی نقل‌ ها سال 92 هجری(6) و در نقلی دیگر 94 (7) و در منابعی دیگر سال 95(8) دانسته شده است. رحلت آن حضرت در ماه محرم دانسته شده و روز آن در منابع به اختلاف 25، 22 و 18 و 12 یاد شده است.(9)

در مورد نام مادر حضرت نیز علی رغم همه اختلافاتی که وجود دارد، در مورد اینکه مادر ایشان شهربانو دختر یکی از بزرگان ایرانی بوده است شهرت بسزایی وجود دارد و در کهن‌ ترین متون شیعه، همچون وقعة صفین(10) تاریخ یعقوبی(11) بصائر الدرجات(12) و تاریخ قم(13) که همگی در قرن سوم و چهارم تألیف شده، آمده است. در کافی نیز روایتی از امام صادق(علیه السّلام) نقل شده است.(14) شیخ مفید نیز این مطلب را تایید کرده است و در کتاب ارشاد خود می نویسد: «مادر آن حضرت شاه زنان، دختر یزدگرد بود که نام اصلی اش شهربانو است».(15) مرحوم طبرسى نیز در کتاب تاج الموالید تصریح مى‌ کند که مادر على بن الحسین(ع) شهربانو دختر یزدگرد است.(16)

سجاد و زین العابدین از مهمترین القاب آن حضرت می باشد که بر سجده و عبادت زیاد ایشان دلالت دارد.

امام على بن الحسین سجاد زین العابدین(علیه السّلام) قبل از هر چیز امام است؛ یعنى کسى است که آیه تطهیر درباره او نازل شده است؛ کسى است که مودت او به حکم آیه ذوى القربى واجب است؛ کسى است که حدیث ثقلین، او را در بر مى ‌گیرد؛ کسى است که حدیث سفینه نوح درباره او و بقیه اهل بیت(علیهم السلام) صادر شده است؛ کسى است که در یک کلمه صبح و شام در هر نماز بر او و پدران و فرزندان معصومش درود مى ‌فرستیم.

آرى، او امامى است معصوم و پاک از هر پلیدى و مصون از هرگونه خطا و اشتباه. او از علم الکتاب و علم الهى و منابع معرفتى همچون کتاب على(علیه السّلام) و کتاب حضرت فاطمه(سلام الله علیها) و از هزار هزار باب علم و آگاهى از ظهر و بطن قرآن کریم برخوردار است و طبق احادیثى که در منابع معتبر آمده محدَّث است یعنى طرف گفتگوى فرشتگان.(17)

برخلاف آنچه بعضى مى ‌پندارند که آن حضرت به گوشه‌ گیرى و عزلت علاقه‌ مند و طبعاً در میان مسلمین ناشناخته بود، آن حضرت شهرت فوق‌ العاده‌ اى در میان مسلمانان داشت.

جاحظ، از علماى معروف اهل سنت، مى ‌گفت: درباره شخصیت على بن الحسین(علیه السّلام)، شیعه و معتزلى، خارجى و عوام و خواص همه یکسان مى ‌اندیشند و هیچ یک تردیدى در برترى و تقدم او (بر سایرین) ندارند.(18)

ابن ابى‌الحدید مى ‌گوید: این امام بزرگوار در زمان خویش به سه نام شهرت داشت: «عَلَى الْخَیْرِ عَلَى الْأَعَزِّ وَ عَلَى الْعَابِدِ».(19)

ابن حبّان، از علماى معروف علم رجال در میان اهل سنت، در کتاب خود الثقات مى‌ گوید: در زمان حیات آن حضرت گفته مى‌ شد على بن الحسین، سید العابدین است، و همو مى‌ نویسد: «کَانَ مِنْ أَفَاضِلِ بَنَى هَاشِمٍ مِنَ فُقَهَاءِ المدینه وَ عُبَّادُهُمْ»؛ (او از بزرگان بنى‌هاشم از فقهاى مدینه و عابدان آنها بود). و بعد از بحثى در مورد امام سجاد(ع) مى‌ گوید: «فَعَلیّ زین العابدین کَانَ إمَامُ الْمَدِینَةِ نُبْلًا وَ عِلْماً»(20)؛ (بنابراین، امام زین العابدین، پیشواى مدینه از نظر شخصیت و علم و دانش بود).

ذهبى، عالم معروف اهل سنت، درباره آن حضرت مى‌ گوید: او جلالت عجیبى داشت و به خدا سوگند! سزاوار بود چنین باشد. او به‌ دلیل شرافت و سیادت و علم و خداشناسى و کمال عقل شایسته امامت عظمى بود.(21)

حافظ ابونعیم اصفهانى که او نیز از معاریف اهل سنت است مى‌ گوید: على بن الحسین بن على بن ابى‌طالب زینت عبادت کنندگان و چراغ پرفروغ عابدان بود او عبادت‌ کننده، با وفا، و بخشنده‌اى خالص بود.(22)

نووى، فقیه معروف اهل سنت، مى ‌گوید: همگى بر جلالت او در همه ‌چیز اتفاق نظر دارند.(23)

شافعى، امام معروف اهل سنت، از آن حضرت به افقه اهل مدینه یاد مى‌ کند، و براى اثبات حجیت خبر واحد مى‌نویسد: على بن الحسین که فقیه ‌ترین مردم مدینه است بر خبر واحد تکیه مى‌کرد «وَجَدْتُ عَلَى بْنِ الْحُسَیْنِ وَ هُوَ أَفْقَهُ أَهْلِ الْمَدِینَةِ یُعَوَّلُ عَلَى أَخْبَارِ الْآحَادِ».(24)

پی نوشت:
(1). تواریخ النبی و الآل، شوشتری، محمد تقی، دار الشرافه، قم، 1416 هـ ق، ص 29؛ 256.
(2). تواریخ النبی و الآل، همان، ص 30 .
(3). کشف الغمة، همان، ج 2، ص 105.
(4). روضة الواعظین، همان، ص 242.
(5). از جمله: مسار الشیعة، همان، ص 31؛ مصباح المتهجد، همان، ص 733؛ اعلام الوری، همان، ص 256.
(6). کشف الغمه، همان، ج 2، ص 101.
(7). مسار الشیعة، همان، ص 26.
(8). الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق‏، ج 1، ص 468
(9). الارشاد، همان، ص 285
(10). وقعة صفین‏، نصر بن مزاحم‏، محقق / مصحح: عبد السلام محمد هارون، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی‏، قم‏، 1404 هـ ق، چاپ دوم‏، ص 12.
(11). تاریخ الیعقوبى، الکاتب العباسى، احمد بن أبى یعقوب بن جعفر بن وهب واضح، دار صادر، بیروت، بى تا، ج 2، ص 335.
(12). بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد(صلّى الله علیهم)‏، صفار، محمد بن حسن‏، محقق / مصحح: کوچه باغى، محسن بن عباس على‏، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی‏، قم،‏ 1404 قمری، چاپ دوم‏، ص 96.
(13). تاریخ قم، قمى، حسن بن محمد بن حسن، ترجمه: قمى، حسن بن على بن حسن عبد الملک، تحقیق: تهرانى، سید جلال الدین، توس، تهران، 1361 هـ ش، ص 196.
(14). الکافی، همان، ج 2، ص 369.
(15). الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، همان، ج 2، ص 137.
(16). تاج الموالید، طبرسى، فضل بن حسن‌، دار القارى‌، بیروت‌، 1422 هـ ق، چاپ اول‌، ص 88.
(17). عرفان اسلامی (شرحی جامع بر صحیفه سجادیه)، مکارم شیرازی، ناصر، انتشارات امام علی بن ابیطالب(ع)، قم، 1394 هـ ش، چاپ اول، ج 1، ص 387.
(18). این سخن را نسّابه معروف به احمد ابن عنبة در کتاب خود آورده است: عمدة الطالب، ابن عنبه حسنى‌، المطعبه الحیدریه‌، نجف، 1380 هـ ق، چاپ اول، ص 193.
(19). شرح نهج‌البلاغه، ابن أبی الحدید، أبو حامد عز الدین عبد الحمید بن هبة الله بن محمد بن محمد‌، محقق / مصحح: محمد ابوالفضل ابراهیم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی‌، قم،‌ 1404 هـ ق، چاپ اول، ج 15، ص 273.
(20). الثقات، التمیمی البستی، أبو حاتم محمد بن حبان بن أحمد، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1998 م، الطبعة الاولی، ج 5، ص160.
(21). سیر أعلام النبلاء، الذَهَبی، شمس الدین أبو عبد الله محمد بن أحمد، دارالفکر، بیروت، 1417 هـ ق، الطبعة الاولی، ج 4، ص 240.
(22). حلیة الاولیا، الأصبهانی، أبو نعیم أحمد بن عبد الله، دار الکتاب العلمیه، بیروت، بی تا، الطبعة الاولی، ج 3، ص 133.
(23). تهذیب الاسماء و اللغات، النووی، أبو زکریا محیی الدین یحیى بن شرف، دار الکتاب العلمیه، بیروت، بی تا، الطبعة الاولی، ص 343، بخش اول.
(24). شرح نهج‌البلاغه، همان، ج 15، ص 274.