وقتی زائران ایرانی برای نخستین بار وارد مسجدالنبی(ص) ومسجدالحرام می‌شوند و نمازشان را به جماعت اقامه می‌کنند، تفاوت‌هایی در انجام فریضه نماز مشاهده می‌کنند که قطعا برای آنها سوال برانگیز است.
برخی از موارد اختلافی که لازم است زائران با آنها آشنا باشند به این شرح است.
- خواندن بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم در نماز:
در نمازهای جماعت، در قرائت حمد و سوره توسط امام جماعت بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم را نمی‌شنویم و این سوال مطرح می‌گردد که چرا آنان در نماز بسم‌الله را نمی‌خوانند؟
اهل‌سنت درباره خواندن بسم‌الله در نماز، دیدگاه متفاوتی با شیعه دارند؛ از نظر شیعه بسم‌الله جزئی از سوره است و باید خوانده شود و مستحب است که حتی در نمازهایی که آهسته خوانده شود، بسم‌الله در نماز بلند خوانده شود و این یکی از شعائر شیعه است.
ولی بسیاری از اهل‌سنت، بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم را جزء سوره نمی‌دانند. حنفی‌ها و حنبلی‌ها در عین حال که آن را جزء سوره نمی‌دانند اما خواندن آن را در آغاز حمد و سوره مستحب می‌دانند؛ ولی به نظر آنها اگرچه نماز جهری باشد مانند نمازهای مغرب و عشاء باید بسم‌الله آهسته خوانده شود.
به حکم اینکه امام جماعت‌های مکه و مدینه تابع فقه حنبلی هستند بسم‌الله را در نمازها به صورت آهسته می‌خوانند و لذا شنیده نمی‌شود.
۲. گفتن آمین پس از قرائت نماز:
از نظر فقهای اهل سنت برای امام جماعت و مامومین مستحب است که در نمازهایی که بلند خوانده می‌شود پس از اتمام سوره حمد همگی آمین بگویند.
از نظر فقه شیعه گفتن آمین پس از حمد جایز نیست و موجب باطل شدن نماز می‌شود و در روایات متعددی از ائمه معصومین (ع) گفتن آمین پس از سوره حمد منع شده است.
۳. خواندن نماز بصورت دست‌بسته:
اهل سنت در قیام نماز دست راست خود را روی دست‌چپ می‌گذاردند و هر دو دست را روی ناف یا بالای آن قرار می‌دهند البته در این مسئله میان مذاهب چهارگانه اهل سنت اختلاف‌نظر وجود دارد. حنفی، شافعی و حنبلی این کار را لازم و یکی از سنت‌های نماز می‌دانند ولی مالکی آن را لازم و سنت نمی‌دانند.
از نظر شیعه و مکتب فقهی اهل‌بیت (ع) این کار بدعت و حرام است و نماز را باطل می‌کند و از آن‌جا که بعضی از اهل‌سنت نیز با دست باز نماز می‌خوانند، در این مسئله، مشکلی برای شیعه وجود ندارد.
۴. برگرداندن صورت به چپ و راست در حال خواندن سلام نماز:
شافعی‌ها و حنفی‌ها و حنبلی‌ها عقیده دارند که مستحب است نمازگزار در حال خواندن سلام نماز در سلام اول صورت خود را به طرف راست و در سلام دوم به طرف چپ برگرداند آن هم به اندازه‌ای که از پشت‌سر صورت او دیده شود. مالکی‌ها نیز این کار را مستحب می‌دانند ولی آن را به سلام آخر اختصاص داده‌اند.
۵. قنوت:
از نظر فقه شیعه، قنوت، در رکعت دوم تمام نمازها، مستحب است ولی اهل سنت معتقدند که قنوت در نماز در حالی مستحب است که بلا و مصیبتی بر دیگر، که در چنین حالتی مستحب است قنوت بخوانند و برای رفع آن بلا از مسلمانان دعا کنند. آنها این قنوت را القنوت‌عندالنازعه می‌نامند و در غیر این صورت قنوت نمی‌خوانند.
از نظر شیعه قنوت واجب نیست بنابراین ترک آن اگرچه از روی عمد باشد اشکالی در نماز ایجاد نمی‌کند.
۶. عبور از مقابل نمازگزار:
از نظر اهل‌سنت عبور کردن از مقابل نمازگزار حرام است، حتی در بعضی از کتاب‌های حدیثی آنان آمده است که نمازگزار باید مانع عبور عابر از مقابل خود باشد، اگرچه این کار به درگیری بکشد، و کسی که از مقابل نمازگزار عبور می‌کند شیطان است. به همین جهت وقتی در مکه یا مدینه از مقابل کسی که نماز می‌گذارد، عبور کنید با اعتراض شدید او و دیگران روبرو می‌شوید و حتی ممکن است برای این کار خشونت هم نشان بدهند. بنابراین زائران ایرانی باید به این مسئله توجه داشته باشند.
از نظر شیعه عبور از مقابل نمازگزار حرام نیست ولی مستحب است که نمازگزار حایلی مانند عصا یا تسبیح یا چوب یا ریسمان قرار دهد تا میان او و کسانی که از مقابل او عبور می‌کنند قرار گیرد و این از باب احترام به نماز و رمز انقطاع از مردم به سوی خداست.
۷. اذان و اقامه:
یکی از چیزهایی که برای زائران در مکه و مدینه سوال‌برانگیز است، زمان و کیفیت اذان و اقامه است.
از نظر اهل‌سنت، اذان گفتن برای نماز صبح پیش از رسیدن وقت آن یعنی پیش از طلوع‌فجر مستحب است و لذا آنان حدود بیش از طلوع‌فجر اذان می‌گویند که در حقیقت اعلام وقت نافله است تا مردم برای خواندن نماز صبح آماده شوند و بیش از آن نمازهای نافله را بخوانند.
و چون وقت نماز صبح می‌رسد یکبار دیگر اذان می‌گویند و این اذان برای اعلام داخل شدن وقت نماز صبح است و پس از آن اقامه می‌گویند. بنابراین برای نماز صبح دوبار اذان و یکبار اقامه گفته می‌شود. از نظر فقهای شیعه اذان باید پس از داخل شدن وقت گفته شود.
اهل‌سنت جمله حی‌علی خیرالعمل را در اذان صبح نمی‌گویند. در برخی از کتاب‌های آنان آمده است که در زمان پیامبراسلام و زمان خلیفه اول این جمله در اذان گفته می‌شد و خلیفه دوم از آن نهی کرد و دستور داد در اذان صبح به جای این جمله دوبار بگویند: الصلوه خیر من النوم
۸. شرکت در نماز جماعت:
شرکت در نماز جماعت از نظر فقه شیعه مستحب موکد است و فضیلت بسیاری برای آن ذکر شده است.
در روایتی از پیامبر اسلام (ص) نقل شده است: کسی که برای نماز جماعت به سوی مسجدی می‌رود برای هر قدم او هفتاد هزار حسنه نوشته می‌شود.
با این حال از دیدگاه شیعه شرکت در نماز جماعت واجب نیست ولی از نظر برخی از مذاهب اهل سنت شرکت در نماز جماعت واجب است. به عنوان مثال خنفی‌ها و حنبلی‌ها آن را واجب عینی و برخی از اهل سنت آن را واجب کفایی می‌دانند. با توجه به اهمیت نماز جماعت لازم است که حجاج محترم در نمازهای جماعت به‌خصوص نماز جماعت‌های مسجدالحرام و مسجدالنبی شرکت کنند و به هنگام اقامه نماز جماعت از تردد در خیابان و بازارها جداً خودداری کنند.
۹. اتصال در نماز جماعت:
از دیدگاه شیعه صفوف نماز جماعت باید به یکدیگر اتصال داشته باشد و فاصله میان دو صف نباید بیشتر از یک گام باشد ولی از نظر اهل‌سنت اگر صفوف نماز با یکدیگر تا سیصد ذراع فاصله داشته باشد اشکال ندارد مشروط بر این که ماموم از حالات امام اطلاع داشته باشد مثلاً صدای او را بشنود و یا به‌وسیله مکبر از حالات او باخبر باشد. البته لازم است حجاج به هنگام شرکت در نماز جماعت در محلی قرار بگیرند که فاصله‌ای میان آنها و صف‌های جلو نباشد.
۱۰. خواندن سوره کامل پس از حمد:
در رکعت اول و دوم نماز پس از قرائت سوره حمد لازم است که مقداری از قرآن خوانده شود.
از نظر شیعه باید یک سوره کامل قرائت شود وباید در اول سوره بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم خوانده شود ولی اهل‌سنت معتقدند که خواندن سوره کامل لازم نیست بلکه خواندن چند آیه از یک سوره هم کفایت می‌کند و در اینکه چه مقدار باید خوانده شود میان آنها اختلاف‌نظر وجود دارد.
شافعی‌ها و مالکی‌ها عقیده دارند که خواندن یک آیه و حتی قسمتی از یک آیه کفایت می‌کند و حنفی‌ها معتقدند که باید آیه طولانی باشد و اگر کوتاه باشد باید حداقل سه آیه خوانده شود و البته معتقدند باید آیاتی خوانده شود که معنای کامل و مستقلی دارد و مربوط به قبل و بعد نباشد.
۱۱. خواندن سوره‌های سجده‌دار در نماز:
از نظر فقه شیعه خواندن چهار سوره از سوره‌های قرآن که به آنها عزائم گفته می‌شود و در آنها آیه سجده واجب وجود دارد در نماز صحیح نیست و نماز را باطل می‌کند؛ ولی اهل سنت این کار را صحیح می‌داند و گاهی در نماز صبح روز جمعه، امام جماعت پس از قرائت سوره حمد قسمتی از سوره سجده‌دار را می‌خواند و وقتی به آیه سجده می‌رسد از حالت قیام به سجده می‌رود، سپس قیام می‌کند و بقیه آیات را می‌خواند و مردمی هم که اقتداء کرده‌اند همراه با او چنین می‌کنند.
بنابراین اگر زائران چنین حالتی را مشاهده کردند لازم است از آنان پیروی کنند و بدانند که آن سجده، سجده واجب برای تلاوت آیه سجده است و چون از نظر فقه شیعه خواندن این سوره‌ها در نماز جایز نیست، لازم است به نحوی آن را جبران کنند. (رجوع به مرجع‌تقلید خود)
۱۲. جلسه استراحت پس از انجام دو سجده:
از نظر فقهای شیعه در هر رکعتی از نماز پس از تمام شدن دو سجده احتیاط این است که نمازگزار بنشیند و پس از استقرار کامل، برای رکعت بعدی از جا برخیزد. این نشستن را جلسه استراحت می‌گویند، یعنی نشستن برای استراحت. ولی اهل‌سن، نشستن پس از دو سجده را لازم نمی‌دانند و مستقیماً از سجده به رکعت بعدی برمی‌خیزند.
۱۳. خواندن نماز مستحبی پس از نماز صبح و عصر:
از نظر اهل‌سنت پس از ادای نماز صبح و عصر خواندن نماز مستحبی وارد نشده است و بر این اساس اهل‌سنت پس از نماز صبح و عصر نماز دیگری نمی‌خوانند و حتی گاهی مانع از نماز خواندن دیگری می‌شوند. ولی از نظر فقه‌شیعه هیچ محدودیتی برای خواندن نماز مستحبی یا نماز قضا وجود ندارد و انسان در هر زمانی می‌تواند با خدای خود از طریق نماز ارتباط برقرار کند.
با این حال توصیه می‌شود در حرمین شریفین پس از نماز صبح و عصر، نماز مستحبی خوانده نشود تا از مجادله و گفت‌و‌گوی‌هایی که گاه به مشاجره می‌انجامد پیشگیری شود.
۱۴. نماز میت:
اغلب پس از تمام شدن نماز جماعت در حالی که هنوز صف‌های جماعت به هم نخورده است، نماز دیگری به صورت ایستاده با جماعت خوانده می‌شود. این نماز میت است که معمولاً پس از نمازهای واجب بر مردگان خوانده می‌شود. توصیه می‌شود که زائران ایرانی در جهت حفظ نظم صفوف نماز و البته حفظ وحدت مسلمین، این نماز کوتاه را هم با جماعت بجا بیاورند و صفوف را ترک نکنند.
