تبریز یکی از شهرهای بسیار زیبای ایران است که در خود جاذبه های گردشگری مختلف و متفاوتی دارد. برخی از این جاذبه ها بسیار تاریخی و قدیمی و برخی دیگر اتفاقا دیدنی هایی مدرن و جذاب هستند اما نکته ای که درباره ی این شهر وجود دارد و جالب هست این است که؛ همه ی این جاذبه ها در کنار هم مکملی برای زیباتر کردن این شهر هستند.
درباره ی مسجد جامع تبریز
اگر بخواهیم که مسجد جامع تبریز را از لحاظ غنای تاریخی آن به شما معرفی کنیم باید در وصف آن بگوییم که مسجد جامع یک بنای کاملا تاریخی است که در دوره ی سلطنت سلجوقیان در ایران و در شهر تبریز ساخته شده است. یکی از ویژگی های جالب این مسجد بسیار بزرگ و معروف تبریزی این است که نقشه ی قرار گیری و موقعیت جغرافیایی آن در این شهر به گونه ای است که از هر طرف توسط بازار بزرگ تبریز در بر گرفته شده است. در حال حاضر ساختمان بسیار قدیمی که در این شهر به عنوان قدیمی ترین مسجد شهر وجود دارد، یکی از آثار تاریخی دیار شهریاران است که در لیست آثار تاریخی و ملی کشور به ثبت رسیده است و از آثار به نام سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور است.
|
این مسجد در دوره ی سلجوقیان ساخته شده |
در سال ۱۳۱۰ به عنوان یکی از آثار ملی به ثبت رسید |
|
این مسجد دارای دو ورودی در قسمت شمالی و جنوبی است |
مسجد جامع تبریز یکی از نمونه های کامل معماری مساجد به سبک اصیل ایرانی است |
|
گچبری های مسجد تاریخی تبریز در نوع خود بسیار خاص هستند |
از دیگر نام های این مسجد می توان به مسجد جمعه و یا مسجد جامع کبیری اشاره نماییم |
مروری بر تاریخچه ی مسجد تاریخی تبریز
این مسجد تاریخی و معروف را به اسامی دیگری همچون مسجد جامع کبیری و یا مسجد جمعه هم می شناسند. در زمینه ی بیان حقایق تاریخی درباره ی این مسجد تاریخی در حقیقت برای ما محدودیت هایی وجود دارد و علت آن هم زلزله ای است که در سال ۱۱۹۳ هجری قمری در تبریز آمد و با عث تخریب شدن عمارت اولیه و تاریخی این بنا شد. با توجه به بازسازی ها و مرمت هایی که مخصوصا در دوره ی قاجاریه صورت گرفت، می توان گفت که درصد بالایی از آن چه برای اولین بار به آن نمازخانه ی تبریز و بعدها مسجد جامع این شهر اطلاق شد، دیگر وجود ندارد اما با این حال چیزی که بسیار واضح هست این است که این مسجد در قرون ۵ و هجری قمری ساخته شد و نمونه ای بسیار زیبا و کامل از معماری ایرانی و اسلامی است. در کتب مختلفی مثل مرزبان نامه، اولادالاطهار و یا وقف نامه ی حاج طالب خان تبریزی به نام این مسجد اشاره شده و حتی در یکی از این کتب از آن به عنوان مسجد کبیر تبریز نیز نام برده شده است.
در طول دوره های تاریخی مختلف، این مسجد بانیان مختلفی داشته است که از همه ی آن ها معروف تر؛ حاج محمد باقر کلکته بود که بسیاری از بازسازی ها و مرمت های این بنا را انجام داد و به مسجد تالار و کتابخانه هم اضافه نمود. مورخین و کارشناسان می گویند که در دوره ی این فرد، مسجدی که به آن لقب بزرگ را داده بودند دچار تغییرات بسیار فراوان و زیادی شد. اگر از ما بپرسید که چه چیزی به این مسجد، وجهه ی تاریخی و اعتبار می دهد؛ قطعا پاسخ ما ستون های بسیار قطور و پهن مسجد است چون همین پایه های پهن، مدرکی معتبر و گویا از تاریخچه ی پربار و قدمت بسیار طولانی این مسجد در ایران را دارد. امروزه این مسجد یکی از آثار تاریخی است که مخصوصا به عنوان نماینده ای به حق از انواع مساجد ایرانی معرفی می گردد.
ویژگی های معماری مسجد جامع تبریز
مسجد جامع تبریز در دوره ای از تاریخ ایران ساحته شد که سلجوقیان بر این حکومت می کردند و از این رو با سبک و سیاق خاص آن زمان که تلفیقی از معماری سنتی ایرانی و معماری سبک اسلامی بود، ساخته شد. متاسفانه هیچ سند خاصی وجود ندارد که با استناد به آن به شما بگوییم که مسجد جامع دقیقا در این روز و سال ساخته شده اما این را می توانیم به صورت قطعی به شما بگوییم که بنای این مسجد قبل از این که به صورت کاربری فعلی خود دربیاید، یک نمازخانه بوده که به آن جامع تبریز می گفته اند. چیزی که در حال حاضر از بنای مسجد جامع می توانید ببینید، یک محوطه ی مستطیلی شکل است که با آجر و گچ ساخته شده است. این مسجد دارای دو درب ورودی در قسمت شمالی و جنوبی خود است که امکان تردد از هر دو در آن امکان پذیر است. درب شمالی مسجد به سمت صحن باز می شود و درب جنوبی هم به کوچه ی کنار مسجد منتهی می شود.
اگر خواستید که از سمت جنوبی وارد مسجد شوید این را بدانید که به محض ورود شما داخل آلچاق مسجد که به مسجد زمستانی معروف است، می شوید و بعد از آن وارد صحن اصلی مسجد جامع خواهید شد. ساختمان اصلی مسجد از سمت جنوب به شمال دارای طولی برابر با ۶۲ متر است. داخل این بنا فضای میانی وجود دارد که دارای یک طاق بسیار بزرگ است که دارای عرضی ۱۵ متری می باشد. درباره ی طول مسجد باید بگوییم که به دو قسمت مختلف تقسیم شده است که بخش شمالی آن دارای طولی برابر با ۲۸ متر و عرضی کم و در عوض بخش جنوبی آن دارای طولی برابر با ۳۲ متر می باشد.
به صورت کلی عاملی که باعث می شود مسجد جامع تبریز امروزه یکی از بناهای شاخص و قابل ستایش سبک معماری اسلامی و ایرانی باشد این است که این مسجد در عین این که سادگی خود را حفظ کرده اما در نهایت زیبایی و جذابیت به سر می برد و این خود بسیار جذاب است و این در حالی است که به جرات شاید بتوان گفت که در هیچ کجای دنیا نمی توانید نمونه ای همچون این مسجد مخصوصا در زمینه ی حجاری و کاشی کاری را بیابید. درباره ی محراب این مسجد باید این را بدانید که کتیبه ای در بالای فضای طاق قرار گرفته است که به خط کوفی نوشته شده و متعلق به دوره ی حکومت ایلخانان مغول است.
البته از اولین باری که این بنا ساخته شد تا به الان تغییرات بسیاری را در خود دیده است ولی به جرات می توان گفت که حاصل تغییرات هنرمندانه ی استادکاران بزرگ، یک بنای بسیار تاریخی و زیبا شده است. نمازخانه ای که قبلا حکم مسجد را داشت، تنها دارای یک ایوان بوده و در طول دوره های مختلف و با گسترش آن، یک ایوان دیگر هم به آن اضافه شد. امروزه کارشناسان معماری درباره ی ویژگی های معماری این بنا می گویند که کسانی که برای اولین بار پلان مسجد جامع تبریز را ریخته اند به اصول ساخت و ساز محوطه ی فیروزآباد استان فارس نیم نگاهی داشته اند و از روی آن الگوبرداری کرده اند. یکی از ویژگی هایی خاصی که مسجد تاریخی تبریز دارد این است که می توان آن را نماینده ای تمام و کمال از نوع معماری طراحی مساجد ایرانی به حساب آورد!
ویژگی گچبری های مسجد جامع تبریز چیست؟
یکی از شاخص ترین ویژگی هایی که از لحاظ بصری و غنای معماری در مسجد جامع تبریز وجود دارد این است که گچبری های این بنا بسیار شاخص و تاریخی می باشند. این گچبری ها به صورت رنگی هستند و زمان شکل گیری آن ها نیز به دوره ی ایلخانان و سلجوقیان باز می گردد. البته این نکته نیز گفتنی است که این گچبری ها به خاطر زلزله ای که در سال ۱۱۹۳ اتفاق افتاد به خاطر تعمیر و بازسازی محراب و شبستان تا به حدودی پنهان شده بودند البته این روزها دیگر مرمت و بازسازی مجدد این مسجد به پایان رسیده است و این گچبری ها کاملا قابل دیدن هستند.
ویژگی سنگ نوشته های مسجد جامع تبریز
در مسجد تاریخی شهر تبریز همانند بسیاری از مساجد تاریخی و کهن دیگر در ایران، تعدادی سنگ نوشته و کتیبه ی تاریخی وجود دارد که پس از کشف آن ها؛ بر روی بخش غربی طاق مرکزی و بر بالای درب قسمت شمالی مسجد قرار گرفته است. یکی از کتیبه ها از سنگ مرمر ساخته شده است و بر روی آن داستانی از خواب شاه تهامسی صفوی حک شده است!
نوشته های این کتیبه می گوید که این شاه صفوی، خواب امام زمان (ع) را دیده است و امام غایب در آن به این پادشاه امر به برداشتن مالیات مردم و مهربانی و گذشت نسبت به آن ها دعوت می نماید. کتیبه ی دوم هم نوشته های آن حکایت از دستوری که شاه سلطان حسین صفوی مبنی بر دستور بسته شدن قمارخانه ها، چرس فروش ها را به بیگلربیگی آذربایجانی و رستم خان سالار سپه داده است و خواسته که همه ی متخلفین را شلاق بزنند. همچنین در قسمتی دیگر از این کتیبه آماده است که این پادشاه از مردن خواسته که به فعالیت هایی مثل؛ گرگ دوانی، کفتربازی، گاوبازی و یا قوچ بازی نپردازند تا از بروز اختلاف و فساد جلوگیری شود.
پرسش و پاسخ های متداول درباره ی مسجد جامع تبریز
+ در اطراف مسجد کبیر تبریز، چه مراکزی وجود دارد؟
_ در اطراف این مسجد؛ مسجد میرزرا اسمعیل خاله اوغلی، مدرسه ی طالبیه، مسجد حجت الاسلام قرار گرفته است.
+ ساخت این مسجد به چه دوره ای باز می گردد؟
_ با توجه به فراز و نشیب های تاریخی که اتفاق افتاده نمی توان تاریخ دقیقی را عنوان کرد اما چیزی که کاملا مشخص هست این است که این مسجد در دوره ی سلجوقیان و حدودا در قرون ۵ و ۶ هجری ساخته شده است.
+ ویژگی متمایز این بنای تاریخی نسبت به دیگر جاذبه های شهر تبریز چیست؟
_ هر بنای تاریخی ارزش بالا و ویژگی خاص و منحصر به فرد خودش را دارد اما این بنا، در عین این که بسیار ساده است اما در عین حال تزئینات و ظرافت هایی در شکل معماری خود مخصوصا در قسمت گچبری ها و ستون های مسجد دارد که آن را از هر بنای دیگری مجزا و خاص می سازد.
+ بزرگ ترین بازسازی که در این مسجد صورت گرفته در چه زمانی بوده است؟
_ بزرگ ترین بازسازی و تغییراتی که در مسجد بزرگ و تاریخی تبریز صورت پذیرفت متعلق به سال ۱۱۹۳ بود که در شهر تبریز زلزله ای بسیار بزرگ آمد و بعد از آن بازسازی هایی که انجام شد، شبستان و محراب این مسجد را بسیار تحت تاثیر قرار داد.
