شأن، شخصیت، عظمت، کمال، علم و .... امام محمد باقر(ع) مورد اجماع بزرگان اهل سنت بوده و در گفتار آنان مشخص و مبین است. با نگاهی به مطالب و سخنانی که بزرگان اهل‌سنت درباره ایشان گفته‌اند بیش از پیش به عظمت مقام آن امام همام پی می‌بریم.

حضرت امام محمد باقر علیه السلام پنجمین امام شیعیان است که در اول رجب سال 57 هجری قمری در مدینه متولد شد. پدر بزرگوارش امام سجاد علیه السلام و مادر والامقامش ام‌عبدالله است. ایشان اولین شخصی هستند که نسب پدر و مادرشان به حضرت فاطمه زهرا علی‌ها السلام می‌رسد. پیشوایی امام باقر علیه السلام از صدر اسلام روشن و مسلم بود و نص بر امامت آن امام همراه با تعاریف رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم، فراوان به ما رسیده است.

اکثر روایات کتب روایی از امام باقر (ع) است

با توجه به اینکه امام باقر علیه السلام در اواخر دوران حکومت بنی‌امیه به‌سر می‌برد، از ضعف قدرت حاکمه استفاده نمود و در نشر معارف اسلامی، تلاش گسترده‌ای کرد و با مخالفین و صاحبان عقاید مختلف، مناظرات مفصّلی داشت و به سؤالات شیعیان و مخالفین پاسخ داد. لذا از آن امام در تمام مسائل فقهی و اجتماعی و حکومتی روایات فراوانی نقل شده است، به‌طوری‌که تقریباً هیچ کتاب روایی نیست مگر اینکه از امام باقر علیه السلام در موارد مختلف روایتی ذکر شده است. امام باقر علیه السلام با صحابی بزرگ رسول خدا، جابربن عبدالله انصاری روابط صمیمانه‌ای داشت و برای او احترام خاصی قائل بود.

برای آن امام، غیر از جابر، اصحاب و راویان زیادی نام می‌برند که بین آن‌ها جابربن یزید جعفی و محمّدبن مسلم و زراره و حمران، بسیار معروفند. شاعر معروف امام نیز کمیت نام دارد.

نگاهی به دیدگاه‌های بزرگان اهل سنت

در اینجا به بررسی نظرات و دیدگاه‌های بزرگان وعلمای مذاهب مختلف اسلامی درباره جایگاه علمی، مقام و منزلت و عظمت اخلاقی، علمی و زندگانی کریمانه و سیره آن برزگواران می‌پردازیم که این واکاوی از جهاتی قابل توجه و مهم است و نشان می‌دهد که ابعاد تاثیرگذاری ائمه معصومین (ع) تنها محصور و محدود به جمع شیفتگان و هم‌مذهبان خویش نبوده بلکه پیروان دیگر مذاهب را نیز به سخن وا داشته است. در ادامه به بیان دیدگاه‌های بزرگان اهل سنت درباره این امام همام و شأن و شخصیت، عظمت، کمال، علم و.... امام باقر (ع) می‌پردازیم که مورد اجماع بزرگان اهل سنت بوده و در گفتار آنان مشخص و مبین است.

با نگاهی به سخنان اعاظم اهل سنت درباره این امام همام مشخص می‌شود که آنحضرت از چه جایگاه علمی، اخلاقی، رفتاری و... برخوردار بودند.

شمس الدین ذهبی از بزرگان اهل سنت متوفی 748 هجری قمری، در کتاب «العِبر فی خبر من غبر» امام باقر (ع) را این گونه توصیف می‌کند:

«کان من فقهاء المدینه/ امام باقر (ع) از فقهای مدینه بوده‌اند».

ابن حجر عسقلانی در کتاب تقریب التهذیب در معرفی پیشوای پنجم شیعیان می‌نویسد:

«محمد باقر (ع) به اندازه‌ای رموز و اسرار علوم و دانش‌ها را آشکار ساخت و حقایق احکام، حکمت‌ها و لطایف دانش‌ها را بیان نموده که جز کوردلان و تاریک باطنان، کسی نمی‌تواند آن‌ها را انکار کند و از این رو شکافنده مشکلات علم و برافرازنده دانش لقب یافته است.»

احمد بن حجر هیثمی مکی که متوفی 974 هجری قمری است در کتاب خود آورده است:

«وارثه منهم عبادة وعلما و زهادة ابوجعفر محمّد الباقر... فلذ لک هو اظهر من مخبّات کنوز المعارف و حقائق الاحکام و الحکم و اللطائف/...... وارث علی بن الحسین در عبادت و علم و زهد، ابوجعفر محمّد باقر بود. او را به جهت شکافتن علم باقر نامیدند... به همین دلیل است که او گنج‌های معارف و حقایق احکام و حِکم و لطایف را آشکار ساخت...».

بررسی نظر و دیدگاه ابن تیمیه شخصیت تند رو و سلفی افراطی و بنیان‌گذار مسلک وهابیت درباره امام محمد باقر (ع) نیز در نوع خود جلب توجه است. او که در ردّ شیعه کتاب نوشته در عبارت کوتاهی از امام باقر (ع) چنین یاد کرده است: «ابوجعفر محمدبن علی از برگزیدگان اهل علم و دین است و گفته شده که او را به آن دلیل باقر نامیدند که شکافنده علوم بود.»

محمد بن سعد زهری متوفی 230 هجری قمری درباره پیشوای پنجم شیعیان گفته است:

«محمد من الطبقة الثالثة من التابعین من المدینة، کان عابدا عالما ثقة/ محمد از طبقه سوم از تابعین مدینه است. او مردی عابد، عالم و ثقه بود» و همچنین در جای دیگر می‌گوید: «کان ثقة کثیر الحدیث/ او ثقة و کثیر الحدیث بود».

«جاحظ» دیگر دانشمند برجسته اهل سنّت، متوفی 250 هجری قمری، آفاق زیبا و بلندای کلام حکیمانه امام باقر (ع) را این گونه ترسیم می‌کند:

«قد جَمَع محمّد ابن علی ابن الحسین علیهم السلام صلاح حال الدّنیا بِحذافیر‌ها فی کلمتین فقال: صلاح جمیع المعایش وَ التّعاشر مِلأمکیال: ثلثان فِطْنَة و ثُلُثُه تغافلٌ/ محمّد ابن علیّ ابن الحسین مصلحت تمامی زندگی دنیا را در دو کلمه جمع نموده و فرمود: صلاح همه زندگی‌ها و روابط و معاشرت «با دیگران» در پر نمودن پیمانه‌ای است که دو سوّم آن هوش و فراست و زیرکی و یک سوّم آن تغافل و خود را به غفلت زدن در بعضی از امور است».

حافظ ابونعیم احمد بن عبدالله اصفهانی متوفی 430 ه-ق در کتاب حلیه الاولیاء و طبقات الاوصیاء می‌نویسد:

«از جمله شخصیت‌های مورد استناد در منابع حدیثی ابوجعفر محمدبن علی الباقر است. او از خاندان نبوت بود و میان موقعیت‌های والای دینی و جایگاه رفیع اجتماعی جمع کرده و در زمینه رخداد‌ها و مسائل مستحدثه و نیز موضوعات خطیر مهم صاحب‌نظر و در راستای بندگی و عبادت خدا اشک‌ها ریخت و از درگیری‌های لفظی و برتری جویی‌ها باز می‌داشت.»

فخر رازی از علمای اهل سنّت متوفی 604 درباره معنای کوثر در تفسیر خود در بیان نظرهای گوناگون راجع به معنای کوثر می‌‏نویسد:

«سومین نظر در معنای کوثر این است که منظور از آن، فرزندان پیامبر اسلام (ص) بوده و این به آن جهت است که این سوره در ردّ کسانی نازل شده که از آن حضرت به خاطر نداشتن فرزند عیب‌جویی می‌‏کردند، در این صورت معنای آن این است که خداوند تو را فرزندان و نسلی عطا می‌‏کند که در طول تاریخ برقرار خواهند ماند.»

سپس می‌‏گوید:

«ببین که چقدر انسان‏‌ها از اهل بیت پیامبر (ص) به شهادت رسیده‏اند؛ اما جهان همچنان شاهد رونق فزاینده‏ آنان است. آن‌گاه بنگر که چه تعداد از بزرگان اندیشمند مانند امام باقر، امام صادق، امام کاظم، امام رضا (علیهم‏السلام) و محمّد نفس زکیّه در میان آن‏‌ها جلوه‏‌گر شده است.»

احمدبن محمد معروف به ابن خلکان (608 – 681 ه-ق) از مشهور‌ترین تاریخ نگاران و قضات و علمای قرن هفتم هجری است که در اصول اشعری و در فروع شافعی مذهب بوده، وی در کتاب معروفش «وفیات الاعیان و انباء ابناءالزمان» با همه تعصبی که نسبت به اهل سنت دارد، درباره حضرت باقر (ع) چنین می‌گوید:

«ابوجعفر محمد بن زین العابدین ملقب به باقر یکی از ائمه شیعیان اثنی عشری، پدر امام جعفرصادق (ع) است. باقر عالم بزرگ و سید عظیمی بود و به این جهت او را باقر گفته‌اند که وی علوم را می‌شکافت و به او توسعه و رشد می‌داد.»

محمد ابو زهره از بزرگان علمی مصر نیز اشاره داشت و گفت: او در کتاب «الامام الصادق» درباره امام باقر (ع) نقل کرده است:

«وکان محمّد ابنه وریثه فی الامامة العلم و نیل الهدایة، و لذا کان مقصد العلماء من کل البلاد الاسلامیة، و ما زار احد المدینة الّاعرج علی بیت محمّد الباقر یاخذ عنه/ محمد فرزند زین العابدین وارث او در امامت علم و نیل به هدایت بود. و لذا مقصد علمای همه سرزمین‌های اسلامی بود. هیچ کس به زیارت مدینه نمی‌آمد جز آنکه وارد خانه او شده و از آن حضرت اخذ علم می‌نمود».

ابن کثیر در کتاب «البدایه و النهایه» نیز می‌نویسد:

«محمد بن علی بن الحسین، ابوجعفرالباقر است. مادرش‌ام عبدالله دختر حسن بن علی می‌باشد. وی از تابعان والامقام و بسیار بلند مرتبه و یکی از شخصیت‌های بارز امت اسلامی در جنبه علم و عمل و سیادت و شرف به شمار می‌آید و از جمله ائمه دوازده گانه‌ای است که شیعه امامیه به امامت آنان اعتقاد دارد.»

امتیازات فقه امام باقر (ع) از نگاه علمای اهل سنت

مصطفی عبدالرزاق که از اهل سنت است در باب فقاهت امام باقر (ع) در کتاب خود آورده است: «و من المعقول ان یکون الشروع الی تدوین الفقه کان أسرع الی الشیعة لانَّ اعتقادهم العصمة فی أئمَّتهم أو ما یشبه العصمة کان حریّاً الی تدوین أقْضِیَتِهِمْ و فتاویهم/ پذیرفتن این‌که تدوین فقه شیعه زود‌تر از فرق دیگر اسلامی شروع شده عاقلانه است؛ زیرا اعتقاد آنان به عصمت یا معانی شبیه آن در مورد ائمه‌شان چنین اقتضا می‌کرده که قضاوت‌ها و فتاوای آن‌ها به وسیله‌ پیروانشان تدوین گردد».

اتصال فقه امام باقر (ع) به نبی مکرم اسلام (ص)، انعطاف پذیری فقه این امام همام و قابل انطباق بودن با تمام عصر‌ها، باز شدن باب اجتهاد در فقه ایشان، رجوع به حکم عقل، عرفی بودن و موافقت با قرآن از امتیازات فقه ایشان است.

رهبر انقلاب اسلامی در دیدار مدال‌آوران المپیادهای علمی و اعضای تیم ملی والیبال جوانان:

به نخبگی قانع نباشید باید مرزهای دانش و فناوری را به پیش ببرید

رهبر انقلاب با تشکر از اقدام جوانان نخبه در اهدای مدال های خود به ایشان، خاطرنشان کردند: این اقدام، اهداء به شخص نیست بلکه اهداء به یک نماد است و من ضمن پذیرش این مدال ها، آنها را به جوانان عزیز و نخبه باز خواهم گرداند تا نزد خودشان باقی بماند.

حضرت آیت الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی صبح امروز (چهارشنبه) در دیدار جمعی از جوانان نخبه و صاحب مدال در المپیادهای علمیِ جهانی و همچنین اعضای تیم ملی والیبال جوانان کشور که بر بام قهرمانی جهان ایستادند با تجلیل از ژرف نگری، خردورزی و عقلانیت جوانان نخبه، راه نخبگی را راهی بی‌انتها دانستند و گفتند: پیشرفت علمی سودمند برای کشور، با نگاه انقلابی و مبتنی بر تفکر اسلامی امکان‌پذیر است و باید جوانان نخبه، هدف اصلی خود را رسیدن به مرزهای دانش و فناوری و جلو بردن این مرزها، قرار دهند.

رهبر انقلاب اسلامی دیدار با جوانان نخبه و ورزشکار را که امیدهای آینده انقلاب و کشور هستند، دیداری بسیار شیرین خواندند و افزودند: صحبت‌های جوانان نخبه در این دیدار حاکی از وجود یک فکر و دقت نظر و نگاه ژرف به مسائل بود که بسیار مهم و مایه خرسندی است.

حضرت آیت الله خامنه‌ای با تشکر از اقدام جوانان نخبه در اهدای مدال های خود به ایشان، خاطرنشان کردند: این اقدام، اهداء به شخص نیست بلکه اهداء به یک نماد است و من ضمن پذیرش این مدال ها، آنها را به جوانان عزیز و نخبه باز خواهم گرداند تا نزد خودشان باقی بماند.

ایشان خطاب به جوانان نخبه افزودند: ما به افتخار کردن شما، افتخار می‌کنیم و به سرافرازی شما سرافراز می شویم و سربلندی شما، سربلندی ملت و همه علاقمندان به نظام است.

رهبر انقلاب اسلامی با اشاره به سخنان جوانان نخبه و برخی مطالب و پیشنهادهای آنان، بر بررسی و پیگیری این پیشنهادها تأکید کردند و گفتند: مسیر نخبگانی، مسیر بی‌انتهای تلاش و پیشرفت است، بنابراین کسب مدال نباید به عنوان پایان این راه و متوقف شدن ظرفیت‌ها و استعدادهای نخبه، تلقی شود.

حضرت آیت الله خامنه‌ای به عقب ماندگی‌های تحمیل شده به ملت ایران در یکی دو قرن اخیر در دوران قاجار و پهلوی اشاره کردند و افزودند: با همه تلاشهایی که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به‌ویژه در بیست سال اخیر در خصوص حرکت علمی و فناوری انجام شده است ولی ما هنوز عقب‌ماندگی زیادی داریم و مهمترین وظیفه نسل جوان نخبه، علاوه بر ادامه پرشتاب مسیر موفقیت آمیز علمی، جلو بردن مرزهای دانش و فناوری است.

ایشان با اشاره به  قرار گرفتن ایران در رتبه های بالای فناوری نانو، تأکید کردند: اکنون انتظار این است که جوانان نخبه و نسل بعدی، صدها مورد مانند نانو و پدیده های ناشناخته علمی زیست فناوری را کشف کنند و فقط به ادامه مسیر پیشرفت علمی بسنده نشود.

رهبر انقلاب اسلامی لازمه رسیدن به این مرحله را حفظ و تعالی جوهر نخبگی و قانع نشدن به شرایط فعلی دانستند و افزودند: باید جوانان نخبه با کار و تلاش و پشت سر گذاشتن مشکلات، بر ظرفیت وجودی خود بیفزایند و بدون توقف، مسیر پیشرفت را ادامه دهند.

حضرت آیت الله خامنه ای همچنین لازمه سودمند بودن جوان نخبه برای کشور و ملت را نگاه انقلابی برشمردند و افزودند: تفکر انقلابی و اسلامی و بصیرت را در خود تقویت کنید چرا که بدون این نگاه، پیشرفتی به سود کشور ایجاد نخواهد شد. همچنین ارتباط قلبی با خداوند و توکل و استمداد از او را فراموش نکنید.

رهبر انقلاب اسلامی در ادامه با اشاره به قهرمانی تیم ملی والیبال جوانان کشور گفتند: به لطف خداوند، جوانان والیبالیست ما توانستند افتخار بیافرینند و بر قله والیبال جهان بایستند که این موفقیت بسیار با ارزش است و موجب خوشحالی مردم شد و من هم ضمن آنکه شخصاً خوشحال شدم، از خوشحالی مردم نیز خوشحال شدم.

حضرت آیت الله خامنه ای، کسب این موفقیت بزرگ را با سر مربی ایرانی بسیار خرسند کننده و مهم دانستند و تأکید کردند: من همواره معتقد بوده‌ام که مجموعه های ورزشی کشور شایسته است، سرمربی ایرانی داشته باشند.

رهبر انقلاب اسلامی همچنین با اشاره به حضور یکی از خانم های مدال آور نخبه با فرزند خردسال خود گفتند: حضور این خانم محترم به همراه همسر و فرزند خود، نشان می دهد خانمها با داشتن همسر و فرزند نیز می توانند به موفقیت های بزرگ دست یابند.

حضرت آیت الله خامنه ای در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به صحبتهای یکی از جوانان نخبه که از مشکلات موجود بر سر راه نخبگان و عملکرد دستگاهها گلایه داشت، خاطرنشان کردند: مشکلات نباید جوان را متوقف و ناامید کند، زیرا ناامیدی، سمّ است و اگر نسل های قبل متوقف و ناامید می شدند، ما باید همچنان در همان دوران فساد و طاغوت می ماندیم ولی اکنون به برکت همان جوانان نسل قبل، در کشور شرایطی فراهم شده است که استعدادهای جوان نخبه بروز و ظهور پیدا می کند و می تواند با صراحت بایستد و حرفهای خود را بزند.

رهبر انقلاب اسلامی همچنین با اشاره به سخنان یکی دیگر از جوانان نخبه که معتقد بود اجرای نامناسب اجرای اصل ۴۴ و خصوصی سازی ناشی از ابلاغیه سیاستهای کلی است، گفتند: در قضیه اصل ۴۴، تفسیریه علت نتیجه نامناسب آن نیست بلکه علت اصلی، عملکردها است و من همواره مهمترین منتقد آن عملکردها بوده‌ام و در بسیاری از موارد هم در مقابل اشکالها ایستاده و آنها را باز گردانده‌ام.

حضرت آیت الله خامنه ای تأکید کردند: آن تفسیر یک نیاز قطعی کشور بود و در همان زمان بسیاری از اساتید و کارشناسان اقتصادی بر ضرورت چنین تفسیری برای اصل ۴۴ تأکید داشتند اما متأسفانه دولتها در این خصوص خوب عمل نکردند و من دائماً پیگیر این موضوع هستم.

پیش از سخنان رهبر انقلاب اسلامی، شش تن از مدال‌آوران المپیادهای علمی و دو تن از اعضای تیم ملی والیبال به بیان دیدگاهها و نقطه نظرات خود پرداختند. آقایان:

-    علیرضا کریمی دارنده مدال نقره المپیاد شیمی

-    یوسف شلّاگه دانشجوی پزشکی و دارنده مدال طلای المپیاد نانو

-    علیرضا شریف دانشجوی رشته ریاضی و دارنده مدال طلای المپیاد جهانی فیزیک

-    رضا کیانی‌پور دانشجوی پزشکی و دارنده مدال طلای المپیاد زیست

-    نیما رجبی دارنده مدال برنز نجوم

-    و خانم زهرا هدایتی متین دارنده مدال طلای المپیاد ادبیات دانش‌آموزی

به این موارد در سخنان خود اشاره کردند:

-    گزارش اقدامات کانون دانش‌پژوهان نخبه مبتنی بر گسترش فعالیتهای علمی در مساجد بویژه در مناطق محروم

-    لزوم حفظ نخبگان در داخل کشور با هدف سپردن حل مسائل به دست آنان

-    ضرورت تقویت نگاه مأموریت‌گرایی در محیطهای علمی برای حل مشکلات اصلی کشور

-    لزوم صیانت از روحیه تعهد و انقلابی‌گری در نخبگان

-    ضرورت برگزاری المپیاد در شاخه‌های مختلف علوم انسانی از جمله فلسفه

-    انتقاد از کم‌توجهی به نیازهای نخبگان و لزوم جلوگیری از ایجاد ناامیدی در آنان

-    لزوم اجرای دقیق قانون خدمت وظیفه عمومی در بخش پرداختها به افسران وظیفه

-     انتقاد از شیوه نادرست اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی

همچنین آقایان بهروز عطائی سرمربی تیم ملی والیبال جوانان و امیرحسین اسفندیار کاپیتان تیم، با تشکر از توجه رهبر انقلاب اسلامی به ورزش والیبال و پیام تبریک ایشان، قهرمانی تیم ملی والیبال جوانان را یک رویداد تاریخ‌ساز برشمردند و دستیابی به این قهرمانی با کادر کاملاً ایرانی را مایه افتخار خواندند.

وزیر امور خارجه گفت: قدرت جمهوری اسلامی در این است که گفتمان دیگری را به جهان معرفی کرده است؛ گفتمانی که مبنای قدرت، مشروعیت، امنیت، پیشرفت و استقلال خود را مردمش می داند نه یک قدرت خارجی.

محمدجواد ظریف روز چهارشنبه در همایش بزرگداشت روز جهانی حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی که در مرکز همایش های صداوسیما برگزار شد، افزود: ما هیچ وقت امنیت نمی خریم و هیچ وقت امنیت نمی فروشیم زیرا امنیت، پیشرفت و مشروعیتِ خود را از مردم می گیریم.

وی ادامه داد: آنها(غربی‌ها) ما را تحریم می‌کنند؛ البته تحریم لغت غلطی است و نباید از آن استفاده کنیم زیرا تحریم در لغت به معنای ابزار اجرای قانون است.آنچه آنها انجام می دهند تروریسم است و هدف تحریم ها مردم و انسان ها هستند.

وزیر امور خارجه گفت: گروهی از کشورها آینده  و امنیت خود را در گروی وابستگی می بینند و امنیت را قابل خریداری تصور و فکر می‌کنند با پرداخت پول و خرید اسلحه می توانند امنیت خود را حفظ کنند و از تاریخ نیز درس نمی گیرند.  هم آنکه دوست خود را تبدیل به دشمن و او را محکوم، تحریم و متهم به نقض حقوق بشر کرده و هم آن طرف که دید پول برایش امنیت نمی آورد.

ظریف اضافه کرد: مگر عربستان  75 میلیون دلار در اختیار رژیم صدام قرار نداد که علیه ایران مبارزه کند و مردم ایران را به خاک و خون بکشد؟ چرا نفهمید پول، امنیت نمی آورد و بعد از این، صدام همان سلاح را علیه عربستان به کار برد. آن‌ها هنوز هم امید دارند که رژیم صهیونیستی که 70 سال است خانه برادران و خواهرانشان را اشغال کرده  و امروز گنبد آهنین‌اش نمی‌تواند حتی در برابر موشک های حماس مقاومت کند، در برابر دریوزگی‌شان از آن‌ها حمایت کند.

وی ادامه داد: چه تفاوتی است میان رژیم صهیونیستی که امروز هزینه ورودش را به جامعه بین‌المللی می‌پردازید. امروز برای آنکه رژیم صهیونیستی را توجیه کنید، کنفرانس ورشو تشکیل می‌دهید و میلیاردها خرج می‌کنید ولی کسی در آن کنفرانس حاضر نمی‌شود چون دنیا به افول این گفتمان توجه می‌کند؛ افول گفتمان حذف، زورمداری، قانون‌گریزی، یکجانبه‌گرایی، ترجیح منافع یک گروه بر منافع جمع و افول گفتمان وابستگی. 

رئیس دستگاه دیپلماسی افزود: اینها یک گفتمان و  نگرش نسبت به انسان، روابط اجتماعی، روابط بشری و روابط بین‌المللی است.

وزیر امور خارجه افزود: دیروز هفتاد و چهارمین سالگرد بمباران هیروشیما و هفتاد و چهارمین سالگرد استفاده از سلاح هسته ای در طول تاریخ بود؛ سلاح هسته ای، سلاح کشتار جمعی و غیرنظامیان است. تفکری که معتقد است برای حتی خاتمه دادن به یک جنگ می‌تواند صدها هزار انسان را به نابودی بکشاند.

ظریف ادامه داد: امروز هم وزیر خارجه‌اش اعلام می‌کند مردم ایران باید تصمیم بگیرند که آیا نان می‌خواهند یا ادامه سیاست های کنونی. این، همان سیاست است و تفاوتی در آن نگرش و دیدگاه به وجود نیامده است. آیا این مردم از نظر شما حقوق و کرامت انسانی دارند؟

وی با بیان اینکه تروریسم یعنی استفاده از ابزار زورمدارانه برای تحمیل روش‌های سیاسی مورد نظر، افزود: پمپمئو می‌گوید ما آن قدر بر مردم ایران فشار وارد می کنیم و امیدواریم خودشان دولتشان را تغییر دهند. اگر این تروریسم نیست پس چیست؟ تروریسمی که 82 میلیون انسان را هدف قرار داده  و قرار است با فشار اقتصادی مردم ایران را از منابع و امکانات خود محروم کند.

ظریف تصریح کرد: این سیاستی است که گفتمانش بر مبنای تحمیل، حذف، کشورگشایی و قانون گریزی است. گروهی هم هستند که با تکیه بر این گفتمان می خواهند پیشرفت، اقتدار و سربلندی بخرند. آیا نوکری با سربلندی یکی است؟

طبق فتوای رهبر معظم انقلاب از سلاح های هسته ای استفاده نمی کنیم

ظریف افزود: وحشت از ایران به خاطر سلاح هسته ای و حضور منطقه ای نیست بلکه از گفتمان و نگرش ماست. گرچه براساس فتوای رهبر معظم انقلاب از سلاح های هسته ای استفاده نمی کنیم اما هر توانی را که نیاز باشد برای تقویت این گفتمان ایجاد می کنیم. از حرف و ارائه نظر ما می‌ترسند تا اجازه ندهند ما با مردم‌شان صحبت کنیم زیرا از گفتمان و نگرش ما هراس دارند.

وی تاکید کرد: قدر این نگرش، گفتمان و جهت گیری را باید دانست. چرا خانم هاشمی را زندان کردند؟ چکار کرده بود؟ جز مشارکت در برنامه تلویزیونی که آنها ادعای آزادی مطبوعات دارند چه گناهی کرده بود؟ چون مبنای امنیت، پیشرفت و توسعه سیاسی و اقتصادی خود را بر مبنای مردم گذاشتیم هر چه کردند، ما جلوتر رفتیم. البته به طور حتم وظیفه ما این است که این فشار را کم کنیم و هر چه کم کاری کردم در برابر ملت عذرخواه هستم.

ظریف اضافه کرد: گفتند صدام می تواند از انواع سلاح ها علیه شما استفاده کند و یک رژیم بین المللی کنترل صدور تسلیحات را درست کردند. این کمیته نامش برای منع صدور تسلیحات بود اما در اصل فقط ایران را تحریم کردند و بانیان نظام کنترل تسلیحات از کمک به عراق کم نگذاشتند.

وی گفت: در جنگ تحمیلی ما برای دفاع از خودمان یک وسیله درست نداشتیم اما مقاومت کردیم و جنگ تمام شد. امروز دارای سلاح هایی هستیم که خودمان می سازیم. شکایت می کنند که چرا سلاح می سازید. مگر توقع دارید امنیت‌مان را به شما واگذار کنیم. اگر به شما واگذار می کردیم که امنیت نداشتیم.

وزیر امور خارجه افزود: یک راکتور هسته ای برای ایران در دهه 50 میلادی بر اساس طرح آیزن هاور ساختند. در آن زمان برای این راکتور سوخت 90 درصد در نظر گرفتند. بعد از انقلاب به 20 درصد تبدیل کردند و در سال 90 میلادی به ما گفتند نمی توانید از ما اورانیوم غنی سازی 20 درصد بخرید. خواستیم از یک کشور دیگر بخریم مانع شدند. خیال کردند ما چشم می گوییم چون عادت به این گفتمان دارند.

ظریف تصریح کرد: علت اینکه از ما دلخور هستند این است که این گفتمان را نپذیرفتیم. خیال کردند ایران هم چشم می گوید. اگر چشم می گفتیم که الان اینجا نبودیم.

حقوق بشر را ضرورت امنیت ملی خود می دانیم

وی گفت: البته دوست داریم همکاری کنیم و نشان دادیم که حاضر به همکاری هستیم. نشان دادیم که دنبال درگیری نیستیم اما نمی توانیم گفتمان خود را تغییر دهیم. گفتمانی که حقوق بشر را فقط یک وظیفه الهی نمی داند بلکه حقوق بشر را ضرورت امنیت ملی خود می دانیم چون امنیت خود را با وابستگی فراهم نکردیم و امنیت ملی ما وابسته به همین مردم است.

غرب باید بعد از قتل قاشقچی مطلقا سکوت کند

ظریف اضافه کرد: حقوق بشر برای ما اصالت ذاتی دارد و ابزار نیست. حق الناس بودن رای مردم و ولی نعمت بودن مردم اصالت دارد نه مانند فراموش شدن قتل قاشقچی. به نظر من بعد از قتل قاشقچی غرب باید مطلقا سکوت کند.

وزیر امور خارجه گفت: روی ایران فشار می آورند و می خواهند فروش نفت را صفر کنند. امروز اعلام می کنیم که ما غذای مردم خود را تامین خواهیم کرد و شما فردا به ما ایراد خواهید گرفت که چرا اینگونه غذای مردم را تامین کردید اما همینجا می گویم که مشکل از شماست.

وی ادامه داد: اجازه نمی دهیم مردم بی غذا و بی دارو باشند. شما علی رغم دستور صریح دیوان بین المللی دادگستری افراد را به جرم خرید قطعات هواپیمای غیر نظامی زندان می کنید. همین چند روز پیش یک ایرانی را در یکی از کشورهای اروپایی فقط به این اتهام که برای ایران تلاش کرده است قطعات هواپیمای غیرنظامی بخرد زندانی کرده اند تا به آمریکا بفرستند.

ظریف گفت: غذای مردم خود را تامین می کنیم زیرا یاد گرفتیم نمی توانیم با اتکای به شما پیش برویم. ما خواهان تعامل سازنده هستیم اما بر اساس گفتمان خودمان و اگر گفتمان خود را از دست بدهیم، هویت مان را از دست داده‌ایم.

- سؤال

آیا انحصار یاران حضرت مهدی علیه‌السلام در ۳۱۳ نفر، یک نوع تبعیض نیست؟ اگر بر فرض، تعداد بیشتری از انسان‌ها آمادگی یاری آن حضرت را داشته باشند، چرا فقط ۳۱۳ نفر از آنها انتخاب خواهند شد؟

- جواب

باید توجه داشت که یاران حضرت مهدی علیه‌السلام، منحصر در ۳۱۳ نفر نیست؛ چرا که یاران حضرت، به سه ‌گروه تقسیم می‌شوند: گروه اول ۳۱۳ نفرند؛ آنها فرماندهان و بزرگان لشکر حضرت مهدی علیه‌السلام خواهند بود.

طبیعی است که هر سپاهی، تعداد محدودی فرمانده داشته باشد و باقی افراد، تحت نظر آنها، حاکم را یاری کنند؛ لذا این نوع انحصار، تبعیض نیست.

گروه دوم را لشکر ده هزار نفری و گروه سوم را عموم مؤمنان تشکیل می‌‎دهند.

در اینکه چرا یاران گروه اول، ۳۱۳ نفر هستند، دلیل خاصی نیامده است؛ شاید بتوان گفت: اینکه تعداد یاران حضرت مهدی علیه‌السلام همچون یاران پیامبر اکرم در جنگ بدر، ۳۱۳ نفر می‌باشد، برای آن است که یاد و خاطره جنگ بدر زنده شود؛ جنگی که مسلمانان، نه تعداد و نه تجهیزات کافی داشتند، ولی با تکیه بر خدا و ایمان به او، وارد معرکه جنگ شدند؛ هدفْ، حفظ اسلام و دین بود و امدادهای خاص و ویژه الهی نازل شد، چنانچه در ابتدای سوره انفال (آیات ۱۴ـ۷) به آن اشاره شده است؛ جنگی که همه گروه‌های مسلمانِ آن زمان، در آن حضور داشتند؛ افراد سپاه، از همه اقشار و سنین مختلف تشکیل شده بود و پیروزی قاطع مسلمانان در آن رقم خورد و بسیاری از سران مشرک و کافر سپاه مکه کشته شدند؛ پیروزی در این جنگ، سرآغاز بسیار زیبایی برای شروع حرکت اسلام بود.

«هارش وارزان شرینگلا»، سفیر هند در آمریکا سه‌شنبه گفته تصمیم آمریکا در امتناع از صدور معافیت‌های تحریمی برای خریداران نفت ایران به منافع هند ضربه است و دهلی‌نو امیدوار است که واشنگتن در این خصوص انعطاف‌پذیری نشان دهد.

شرینگلا در مصاحبه‌ای با خبرگزاری اسپوتنیک، در خصوص تصمیم آمریکا گفت: «این، اولویت مهمی برای آمریکا بود و ما با آن کنار آمدیم؛ اما ما هم انتظار داریم وقتی که اولویت‌های ما مطرح است ایالات متحده هم انعطاف‌پذیری مشابهی نشان دهد.»

دیپلمات هندی تأکید کرد: «یافتن منابع جایگزین نفت، با همان قیمت و کیفیت برای ما به چالش تبدیل شده و روی سود و زیان‌های ما در هند اثرگذاشته است.»

او با بیان اینکه تصمیم هند برای حمایت از تحریم‌های آمریکا بر اهمیت روابط دو کشور مبتنی بوده است خاطرنشان کرد: «هر دو طرف باید این را درک کنند.»

 دولت آمریکا بعد از خروج از توافق هسته‌ای برجام اعمال همه تحریم‌هایی که ذیل این توافق علیه ایران رفع شده بود، از جمله تحریم‌های بخش نفت را مجدداً از سر گرفت.

واشنگتن در نخستین گام‌ بعد از اجرای تحریم‌های نفتی علیه ایران برای هشت مشتری عمده نفت ایران، شامل کشورهای چین، یونان، هند، ایتالیا، ژاپن، کره جنوبی، تایوان و ترکیه معافیت از تحریم صادر کرد تا این کشورها اجازه خرید محدود نفت از ایران را داشته باشند.

دولت آمریکا گفت که این کشورها موافقت کرده‌اند واردات نفت خود از ایران را به نحو محسوس کاهش دهند و به دنبال منابعی دیگر برای جایگزین کردن نفت ایران باشند.

مقام‌های دولت «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهور آمریکا ماه آوریل اعلام کردند قصد ندارند این معافیت‌ها را بعد از اتمام آنها در روز ۲ مه برای مشتری‌های نفت ایران تمدید کنند. 

تقوا پیشه کنید و در راهی که برگزیده اید از پارسایی و تلاش در اطاعت فرامین الهی کمک بجویید، چنین فردی وقتی به سر حدّ آخرت برسد می بیند که نعمت و کرامت از طرف خداوند به وی رو نموده است.

امام باقر علیه السلام:

اِتَّقُوا اللّه َ وَ اسْتَعینوا عَلی ما اَنْتُمْ عَلَیْهِ بِالْوَرَعِ وَ الاِْجْتِهادِ فی طاعَةِ اللّه ِفَاِنَّ اَشَدَّ ما یَکونُ اَحَدُکُمْ اغْتباطا ما هُوَ عَلَیْهِ لَوْ قَدْ صارَ فی حَدِّ الآْخِرَةِ وَ انْقَطَعَتِالدُّنْیا عَنْهُ فَاِذا کانَ فی ذلِکَ الحَدِّ عَرَفَ اَنَّهُ قَدِ اسْتَقْبَلَ النَّعیمَ وَ الْکَرامَةَ مِنَ اللّه ِ وَالْبُشْری بِالْجَنَّةِ وَ اَمِنَ مِمَّنْ کانَ یَخافُ وَ اَیْقَنَ اَنَّ الَّذی کانَ عَلَیْهِ هُوَ الْحَقُّ وَ اَنَّ مَنْخالَفَ دینَهُ عَلی باطِلٍ هالِکٍ.

امام محمد باقر علیه‌السلام:

تقوای الهی پیشه کنید و در راهی که برگزیده اید از پارسایی و تلاش در اطاعت فرامین الهی کمک بجویید، که اگر چنین کردید بیشترین غبطه به حال یکی از شما آنگاه خواهد بود که به سر حدّ آخرت برسد و ارتباط وی از دنیا قطع شده باشد، پس آنگاه که به چنین منزلگاهی رسید می فهمد (می بیند) که نعمت و کرامت از طرف خداوند به وی رو نموده و بشارت بهشت به وی داده می شود و ایمن می شود از آنچه می ترسید.

و یقین می‌کند که راهش بر حق بوده و هر کس بر خلاف راه او بوده بر باطلی هلاک کننده بوده است.

"محاسن، جلد ۱، صفحه ۱۷۷"

رهبر معظم انقلاب ضمن اشاره به بخش‌هایی از سبک زندگی امیرالمؤمنین(ع) با حضرت زهرا(ع) درباره سادگی ازدواج و مهریه می‌گوید.

کمترین گزاره‌ای که یک شیعه باید نسبت به آن تقید داشته باشد، پیروی از سبک زندگی ائمه و پیشوایان(ع) خود است، چرا که شیعه در یک معنا یعنی مشایعت‌کننده. فرد یا خانواده‌ای که با توجیهات و بهانه‌های مختلف از سبک و سیره این بزرگواران پیروی نمی‌کند، به همان میزان خود و اطرافیان خویش را در بهره از این انوار مقدس الهی بی‌بهره می‌کند، اما در مقابل، فردی که حداکثر سعی خویش را در جامه عمل پوشاندن به سبک و روش زندگی اهل‌بیت(ع) به‌کار می‌گیرد، به زندگی خویش صفا و نورانیت می‌بخشد.

پدران و مادران نسبت به مقدمات غیرلازمِ ازدواج سخت‌گیری نکنند

ازدواج‌ها در دوران انقلاب و به‌برکت آن آسان شد؛ چون تشریفات و سخت‌گیری‌ها کم شد. نگذارید دوباره به خانه‌ی اول برگردیم. پدران و مادران، نسبت به مقدمات غیرلازمِ ازدواج سخت‌گیری نکنند؛ جوانان که سخت‌گیری‌ای ندارند. بگذارند ازدواج اسلامی انجام بگیرد. بگذارند ازدواج برای دختر مسلمان و زن جوانی که در محیط اسلامی است، مثل ازدواج فاطمه‌ی زهرا(ع) باشد؛ ازدواجی با پیوند عشقی معنوی و الهی و جوششی بی‌نظیر میان زن و مرد مؤمن و مسلمان و همکاری و همسری به‌معنای واقعی بین دو عنصر الهی و شریف، اما بیگانه از همه‌ی تشریفات و زر و زیور‌های پوچ و بی‌محتوای ظاهری، این است ازدواج درست زن مسلمان و تربیت فرزند و اداره‌ی محیط خانه و البته اندیشیدن و پرداختن به همه چیز جامعه و دین و دانش و فعالیت اجتماعی و سیاسی. اسلام، این است. (بیانات در دیدار با جمع کثیری از بانوان 26 دی 1368)

سادگی ازدواج و مهریه فاطمه زهرا(ع)

در دوران پس از هجرت، در آغاز سنین تکلیف، وقتی فاطمه‌ی زهرا سلام اللّه علیها با علی‌بن ابی‌طالب علیه الصّلاة و السّلام، ازدواج می‌کند، آن مهریه و آن جهیزیه‌ی اوست که همه شاید می‌دانید که با چه‌سادگی و وضع فقیرانه‌ای، دختر اول شخص دنیای اسلام، ازدواج خود را برگزار می‌کند. زندگی فاطمه‌ی زهرا سلام اللّه علیها از همه‌ی ابعاد، زندگی‌ای همراه با کار و تلاش و تکامل و تعالی روحی یک انسان است. (بیانات در دیدار جمعی از زنان 25 آذر 1371)

ما باید شایستگی خود را ثابت کنیم. مگر نمی‌گوییم که جهیزیه‌ی آن بزرگوار چیز‌هایی بود که انسان با شنیدن آن‌ها اشکش جاری می‌شود؟ مگر نمی‌گوییم که این زن والامقام، برای دنیا و زیور دنیا هیچ ارزشی قائل نبود؟ مگر می‌شود که روزبه‌روز تشریفات و تجمل‌گرایی و زر و زیور و چیز‌های پوچ زندگی را بیشتر کنیم و مهریه‌ی دخترانمان را زیادتر کنیم؟! (بیانات در دیدار جمعی از مداحان 5 دی 1370)

تعامل زیبای علی(ع) با زهرا(ع) در زندگی

مگر هر کسی می‌تواند همسر امیرالمؤمنین باشد؟ عظمت علی آن‌گونه است که کوه‌های عظیم را در مقابل خود آب می‌کند. نَفْسِ همسری امیرالمؤمنین، یک نشانه‌ی بزرگ عظمت است؛ لیکن شما ببینید تعامل این زن و شوهر چگونه است و دو بزرگِ خارج از ابعاد ذهن انسان، چگونه با هم حرف می‌زنند؛ چگونه زندگی می‌کنند؛ چگونه این زندگیِ الگو و نمونه‌ی تاریخ را اداره می‌کنند و چگونه هرکدام نقشی به‌عهده می‌گیرند. (بیانات در دیدار جمعی از مداحان 19 مهر 1377)

جهاد آن بزرگوار در میدان‌های مختلف، یک جهاد نمونه است؛ در دفاع از اسلام؛ در دفاع از امامت و ولایت؛ در حمایت از پیغمبر؛ در نگهداری بزرگ‌ترین سردار اسلام، یعنی امیرالمؤمنین که شوهر او بود. امیرالمؤمنین درباره‌ی فاطمه‌ی زهرا سلام الله علیها فرمود: «ما أغضَبَنی و لاخَرَجَ مِن أمری.»؛ یک‌بار این زن در طول دوران زناشویی، مرا به‌خشم نیاورد و یک‌بار از دستور من سرپیچی نکرد. فاطمه‌ی زهرا سلام اللّه علیها با آن عظمت و جلالت، در محیط خانه، یک همسر و یک زن است؛ آن‌گونه که اسلام می‌گوید. (بیانات در دیدار جمعی از زنان 25 آذر 1371)

امام صادق (ع) در حدیثی به نتیجه عدم ازدواج به دلیل ترس از فقر اشاره کرده است.

«وَأَنكِحُوا الْأَیَامَى مِنكُمْ وَالصَّالِحِینَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ إِن یَكُونُوا فُقَرَاءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ؛ مردان و زنان بی‌همسر خود را همسر دهید، همچنین غلامان و کنیزان صالح و درستکارتان را؛ اگر فقیر و تنگدست باشند، خداوند از فضل خود آنان را بی‌نیاز می‌‌کند؛ خداوند گشایش‌دهنده و آگاه است». خداوند متعال چقدر زیبا در آیه 32 سوره نور «امید» را در دل کسانی که از ترس فقر و نداری برای ازدواج پیش‌قدم نمی‌شوند، زنده کرده و آنان را به سوی این امر مقدس ترغیب کرده است.

این یک وعده‌‌ الهى است؛ ما باید به این وعده، مثل بقیه‌‌ وعده‌‌هاى الهى که به آن وعده‌‌ها اطمینان می‌کنیم، اطمینان کنیم «إِنَّ اللَّهَ لا یُخْلِفُ الْمیعادَ». ما باید این باور را در خودمان تقویت کنیم که ازدواج و تشکیل خانواده، نه تنها موجب تنگی و سختی وضع معیشتی نمی‌شود، بلکه خداوند با این کار گشایش‌های بسیاری را بر بندگانش جاری می‌کند.

از طرف دیگر باید بدانیم اینگونه تفکرات که ازدواج تنگی و سختی معیشت می‌آورد یا از ترس فقر و نداری نباید برای ازدواج پیش‌‌قدم شد و ...، القائاتی از سوی ابلیس است. در حدیث داریم: هیچ جوانی نیست که در دوره جوانی خود ازدواج کند، مگر آن که شیطان فریاد برآورد که: «وای بر او! وای بر او! دو سوم دینش را از (گزند) من حفظ کرد» بنابراین، انسان باید برای حفظ یک سوم دیگر، تقوای خدا در پیش گیرد.

امام صادق (ع) می‌فرماید: «من ترک التزویج مخافة الفقر فقد اساء الظن بالله عزوجل؛ ان الله عزوجل یقول: «إن یکونوا فقراء یغنهم الله من فضله؛ هرکس از ترس فقر ازدواج نکند، نسبت‌ به لطف خداوند بدگمان شده است؛ چراکه خداوند می‌فرماید: اگر آنان فقیر باشند خداوند از فضل و کرم خود بی نیازشان می‌کند». (من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 251)

بر اساس فرمایش امیرالمؤمنین (ع)‌ هیچ کار خیرى را هر چند کم و کوچک باشد نباید نادیده گرفت. همان گونه که شر کوچک را نباید کوچک شمرد.

امیرالمؤمنین (ع)  در روایتی در تشویق به انجام کار خیر فرمود: «کار نیک را به جاى بیاورید و آن خرد نشمارید، زیرا کار نیک هر چند در نظر کوچک آید، بزرگ باشد و هر چند اندک نماید، بسیار باشد. نباید یکى از شما بگوید که فلان در انجام دادن کارهاى نیک سزاوارتر از من است. به خدا سوگند، بسا که چنین شود. زیرا گروهى اهل خیرند و گروهى اهل شر؛ هرگاه کار خیر یا کار شر را شما رها کنید، اهل آن به جاى شما به آن پردازند؛ إفْعَلُوا الْخَیْرَ وَ لَا تَحْقِرُوا مِنْهُ شَیْئاً، فَإِنَّ صَغِیرَهُ کَبِیرٌ وَ قَلِیلَهُ کَثِیرٌ. وَ لَا یَقُولَنَّ أَحَدُکُمْ إِنَّ أَحَداً أَوْلَى بِفِعْلِ الْخَیْرِ مِنِّی، فَیَکُونَ وَ اللَّهِ کَذَلِکَ؛ إِنَّ لِلْخَیْرِ وَ الشَّرِّ أَهْلًا، فَمَهْمَا تَرَکْتُمُوهُ مِنْهُمَا، کَفَاکُمُوهُ أَهْلُهُ.»‌ (حکمت422 نهج‌البلاغه)

امام علیه‌السلام در ابتدای این گفتار حکیمانه مى‌فرماید: «کار نیک انجام دهید و هیچ مقدار از آن را کم نشمارید زیرا کوچک آن بزرگ و کمش بسیار است». بسیارند اشخاصى که وقتى به کارهاى نیک کوچک برخورد مى‌کنند، بى‌اعتنا از کنار آن مى‌گذرند در حالى که گاهى همین کارهاى کوچک، سرنوشت‌ساز است; ممکن است جرعه آبى تشنه‌اى را از مرگ نجات دهد یا مقدار کمى دوا مایه نجات انسانى از مرگ شود.

اضافه بر این اگر تمام مردم حتى به کارهاى نیک کوچک اهمیت دهند، قطره قطره جمع مى‌شود و تبدیل به دریایى از خیر و خیرات مى‌شود. از این گذشته هرگاه کار خیر به نیت اطاعت فرمان خدا انجام گیرد، بزرگ خواهد بود همان گونه که گناه، هرقدر کوچک باشد به دلیل جایگاه عظیم پروردگار، بزرگ خواهد بود.

همچنین رفتن به سوى کارهاى خیر کوچک انسان را به تدریج آماده براى خیرات بزرگ مى‌کند و این خود نکته مهمى است. در حکمت 95 نیز به این نکته اشاره شده است: «لاَ یقِلُّ عَمَلٌ مَعَ التَّقْوَى وَکَیفَ یقِلُّ مَا یتَقَبَّلُ; هیچ عملى اگر با تقوا (و قصد قربت) همراه باشد کم نیست و چگونه کم خواهد بود عملى که مقبول درگاه خداوند است».

با توجه به این چهار نکته هیچ کار خیرى را هر چند کم و کوچک باشد نباید نادیده گرفت. همان گونه که شر کوچک را نباید کوچک شمرد که گاه از کار شر کوچکى آتشى بى پایان برمى‌خیزد; مى‌توان با یک کبریت شهر بزرگى را آتش زد و در تاریخ نیز خوانده‌ایم که حادثه قتل یک شاهزاده در اروپا جرقه جنگ جهانى را زد و به دنبال آن تمام اروپا در آتش سوخت. (پیام امام امیر المؤمنین ( شرح آیت‌الله مکارم شیرازی بر نهج‌البلاغه)

نکته‌ حائز اهمیت در این نکته است که خداوند در آیه‌ای از قرآن برای هرگونه کار خیر با هر کیفیت و کمیت، ارزش فراوانی قائل شده است. در آیه110 سوره بقره می‌خوانیم: «وَ أَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ و ما تُقَدِّمُوا لِاَنفُسِکُم مِن خَیرٍ تَجِدُوهُ عندَاللّه إِنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصیر؛ آنچه از کار نیک براى خود پیش فرستید آن را نزد خدا خواهید یافت. مسلماً خدا به آنچه انجام مى‌‏دهید بیناست‏». در این آیه عبارت «مِن خیرٍ» به صورت نکره عام و به معنای هر کار خیری آمده است. به این ترتیب حتی ثواب کوچک‌ترین کار خیر نزد خدا محفوظ است. 

آن گاه نهى کرده است از این که کسى بگوید که دیگرى از وى به کار نیک سزاوارتر است و این کنایه از آن است که شخصى کار را به این حساب که دیگرى بر آن سزاوارتر از اوست ترک کند.  (شرح ابن میثم بحرانی ( ترجمه محمدی مقدم )

آيا می‌شود به زن­ها همانند خطبه 80 نهج‌البلاغه گفت: ناقص‌العقل، ناقص الايمان، ناقص المال؟ يا به اهل کتاب گفت: شما همانند خرهايی (الاغ) می‌مانید که کتاب حمل می‌کنند؟ اصلاً چرا در قرآن کريم و روايات، این‌گونه آمده است؟

ابتدا به اين نکته در فهم روايات بايد دقت شود که معانی آن‌ها درست و صحيح ترجمه شود و برای فهم درست حديث نيز لازم است که مجموعه احاديث آن موضوع نيز مطالعه شود که به اين عمل در اصطلاح علوم حديث، تشکيل خانواده حديث گفته می‌شود. هم‌چنین مراجعه به شروح حديث نيز در کشف مراد معصومان (علیهم‌السلام) بسيار مهم است که نبايد از شروح علمای بزرگ غافل شد. البته بر اساس سفارش اهل‌بیت (علیهم‌السلام)، نقل حديث نيز آدابی دارد، مثلاً برخی احاديث بايد با توجه به مخاطب بيان شود و هر حديثی در هرجایی نقل نشود، هم چنان‌که ائمه نيز نسبت به آموزش شاگردان خود اين ويژگی را در نظر می‌گرفتند و با توجه به فهم مخاطب سخن می‌گفتند. (1)

در فهم و تفسير آيات قرآن نيز بايد نکاتی را در نظر داشته باشيم و برداشت سطحی از آيات صورت نگيرد. خداوند در آيه 5 سوره جمعه می‌فرماید:

«مَثَلُ الَّذينَ حُمِّلُوا التَّوْراةَ ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوها كَمَثَلِ الْحِمارِ يَحْمِلُ أَسْفاراً بِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذينَ كَذَّبُوا بِآياتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ لا يَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمين‏»؛ كسانى كه مكلف به تورات شدند ولى حق آن را ادا نكردند، مانند درازگوشى هستند كه کتاب‌هایی حمل می‌کند، (آن را بر دوش می‌کشد اما چيزى از آن نمی‌فهمد)! گروهى كه آيات خدا را انكار كردند مثال بدى دارند و خداوند قوم ستمگر را هدايت نمی‌کند.

 علامه طباطبایی (ره) در تفسير اين آيه می‌گوید: منظور از این‌که فرمود: «مَثَلُ الَّذِينَ حُمِّلُواْ التَّوْراةَ» (مثل آن‌هايى كه تورات بر آنان تحميل شد)، به شهادت سياق اين است كه تورات به آنان تعليم داده شد؛ و مراد از این‌که فرمود: «ثمُ‏ لَمْ يحَمِلُوهَا» (ولى آن را حمل نكردند)، اين است كه به آن عمل نكردند.

به‌عبارت‌دیگر و منظور از «كسانى كه تورات تحميلشان شد ولى آن را حمل نكردند» يهوديانى است كه خدا تورات را بر پيامبر آنان موسى (علیه‌السلام) نازل كرد و او معارف و شرايع آن را تعليمشان داد، ولى رهايش كردند و به دستورات آن عمل ننمودند. لذا خداى تعالى برایشان مثلى زد و آن‌ها را به الاغى تشبيه كرد كه کتاب‌هایی بر آن بارشده و خود آن حيوان هيچ آگاهى از معارف و حقائق آن کتاب‌ها ندارد و درنتیجه از حمل آن کتاب‌ها چيزى به‌جز خستگى برايش نمی‌ماند.

بنابراين، خداوند در اين آيه به عالمان اهل کتاب توهين نکرده است، بلکه تشبيه کرده است (توهين با تشبيه متفاوت است) که عالمانی که سخن خدا و حضرت موسی را شنيدند، ولی به آن هیچ عملی نکردند، مانند چهارپایانی هستند که بر روی دوش خود کتاب دارند ولی از محتوای آن بی‌خبر هستند. هم چنان‌که متعدد در روايات نيز وجود دارد که عالم بی‌عمل را مذمت می‌کند و فرقی هم ندارد که مسلمان باشند يا غیرمسلمان. (2)

آیت‌الله مکارم نيز ذيل اين آيه می‌گوید:

اين گوياترين مثالى است كه براى عالم بی‌عمل می‌توان بيان كرد كه سنگينى مسئوليت علم را بر دوش دارد بی‌آنکه از بركات آن بهره گيرد و افرادى كه با الفاظ قرآن سروکار دارند ولى از محتوا و برنامه عملى آن بی‌خبرند (و چه بسيارند اين افراد در بين صفوف مسلمين) مشمول همين آیه‌اند. (3)

برخی از مفسران نيز گفته‌اند: منظور از اين آيه، توبيخ يهود است، ولى غرض و مقدمه براى گروهى از مسلمانان است كه در هنگام سخنرانى و خطبه رسول (صلی‌الله علیه و آله) در نماز جمعه براى به دست آوردن سود و تجارت، از مجلس حضور رسول (صلی‌الله علیه و آله) پراكنده شدند و حرمت رسول (صلی‌الله علیه و آله) را رعايت ننمودند، آنان خود را دانشجوى مكتب قرآن و پيرو برنامه، معرفى می‌نمایند، درحالی‌که آن‌چنان نيستند و بايد در حذر باشند از این‌که مورد غضب و خشم پروردگار قرار بگيرند. (4)

پس با تلاوت ظاهر آيه نيز متوجه می‌شوید که مقصود هر عالم يهودی نيست، بلکه کسانی است با در دست گرفتن کتاب، خود را عالم دينی معرفی می‌کنند و مردم را (برای اغوا و سلطه خود) به يهوديت دعوت می‌کنند، درحالی‌که خودشان هيچ اعتقادی به آن نداشته و به فرمان‌هایش عمل نمی‌کنند. این‌ها آيات الهی را دروغ پنداشته‌اند.

اما درباره ناقص‌العقل بودن زن­ها نيز بايد در ترجمه، دقت لازم شود:

اولاً شارحان نهج‌البلاغه توضيحات متعددی ذيل اين حديث بيان کرده‌اند، مثلاً آیت‌الله جوادی آملی شأن صدور روايت را در مورد خاصی می‌دانند و قائل‌اند كه گاهی‌ حادثه‌ و يا موضوعی، در اثر يك‌ سلسله‌ عوامل‌ تاريخی، زمان، مكان، افراد، شرايط‌ و علل‌ و اسباب‌ آن، ستايش‌ يا نكوهش‌ می‌شود. معنای‌ ستايش‌ يا نكوهش‌ بعضی‌ حوادث‌ يا امور جنبی‌ حادثه، اين‌ نيست‌ كه‌ اصل‌ طبيعت‌ آن‌ شیء، ستايش‌ و يا نكوهش‌ شده، بلكه‌ احتمال‌ دارد زمينه خاصی‌ سبب‌ اين‌ ستايش‌ يا نكوهش‌ شده‌ است‌ و اين‌ نكوهش‌ نهج‌البلاغه‌ راجع‌ به‌ زن، ظاهراً‌ به‌ جريان‌ جنگ‌ جمل‌ برمی‌گردد.

همان‌گونه‌ كه‌ از بصره‌ و كوفه‌ نيز در اين‌ زمينه‌ نكوهش‌ شده‌ است‌ با این‌که‌ بصره، رجال‌ علمی‌ فراوانی‌ تربیت‌کرده‌ و كوفه‌ نيز مردان‌ مبارز و کم‌نظیری‌ را تقديم‌ اسلام‌ نموده‌ و بسياری‌ از كسانی‌ كه‌ به‌ خونخواهی‌ سالار شهيدان‌ برخاستند از كوفه، نشأت‌ گرفتند و هم‌اکنون‌ نيز كوفه‌ جايی‌ است‌ كه‌ به‌ انتظار ظهور حضرت‌ مهدی (عجل الله تعالی فرجه) در آنجا نماز می‌خوانند، مسجدی‌ دارد كه‌ مقامات‌ بسياری‌ از صالحين‌ و صديقين‌ در آن‌ واقع‌شده‌ و نمی‌توان‌ گفت‌ كه‌ چون‌ مثلاً‌ از كوفه‌ يا بصره‌ نكوهش‌ شده، آن‌ دو شهر برای‌ هميشه‌ و ذاتاً‌ سزاوار نكوهش‌ می‌باشند.

قضايای‌ تاريخی‌ در يك‌ مقطع‌ خاص‌ و حساس، زمينه‌ ستايش‌ يا نكوهش‌ فراهم‌ كرده‌ و سپس‌ باگذشت‌ آن‌ مقطع، مدح‌ و ذم‌ نيز منتفی‌ می‌شود. (5)

ثانیاً در روايات، نقص عقل صفت ويژه انحصاری برای زنان نيست، بلکه همين وصف به مردان و نوع انسانی هم نسبت داده‌شده است. مثلاً امام علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «إِعْجَابُ‏ الْمَرْءِ بِنَفْسِهِ‏ دَلِيلٌ‏ عَلَى‏ ضَعْفِ عَقْلِهِ»؛ يعنی خودبينی شخص، نشانه ضعف (کمی و نقصان) خرد اوست. (6)

 بنابراين به‌صورت کلی نمی‌توان گفت که تمام زنان ناقص‌العقل هستند و نمی‌شود با آن‌ها مشورت کرد؛ بلکه بعضی مواقع، حالتی به انسان دست می‌دهد که سبب زایل شدن عقلش می‌شود، مثلاً زنان به دليل این‌که خداوند يک ويژگی خاصی به آن‌ها داده است و احساسات بيشتری دارند در برخی مواقع نمی‌توانند از روی عقل تصميم بگيرند، همان‌طور که برای مردان نيز چنين است، مثلاً امام علی (علیه‌السلام) فرمودند: «مَنِ‏ اسْتَمْتَعَ‏ بِالنِّسَاءِ فَسَدَ عَقْلُهُ»؛ يعنی مردی که در طلب کام‌جویی از زنان است، دچار فساد عقل می‌شود. (7)

در پايان به اين نکته نيز اشاره می‌کنیم که در روايات ائمه، تمجيدهای ویژه‌ای نيز از زنان به‌عمل‌آمده است، مثلاً امام باقر (علیه‌السلام) در جريان ظهور امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) فرمودند: «يُنَادِی بِاسْمِ الْقَائِمِ وَ اسْمِ أَبِيهِ حَتَّى تَسْمَعَهُ الْعَذْرَاءُ فِی خِدْرِهَا فَتُحَرِّضُ أَبَاهَا وَ أَخَاهَا عَلَى الْخُرُوج‏»؛ يعنی ندايی ملکوتی به گوش می‌رسد که به اسم قائم [آل محمد (ص)] و نام پدرش ندا سر می‌دهد، به‌گونه‌ای که دختران در پرده نشسته نيز شنيده و پدر و برادران خويش را بر خروج و همراهی وی تشويق می‌نمایند. (8)

 بر اساس اين روايت زنان در زمان ظهور امام زمان، مردان را به رفتن در رکاب حضرت تشويق می‌کنند؛ حال‌آنکه اگر زنان در تمام امر ناقص‌العقل بودند و مشورت کردن با آن‌ها جايز نبود، پس فهم زنان از حقانيت ظهور حضرت و توصيه مردها به حضور در رکاب حضرت، موردتمجید امام باقر (علیه‌السلام) قرار می‌گرفت؟!

همچنين امام رضا (علیه‌السلام) به نقل از پيامبر اکرم (صلی‌الله عليه و آله) و سلم می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى عَلَى الْإِنَاثِ أَرْأَفُ مِنْهُ عَلَى الذُّكُورِ وَ مَا مِنْ رَجُلٍ يُدْخِلُ فَرْحَةً عَلَى امْرَأَةٍ بَيْنَهُ وَ بَيْنَهَا حُرْمَةٌ إِلَّا فَرَّحَهُ اللَّهُ تَعَالَى يَوْمَ الْقِيَامَةِ»؛ خداوند تبارك و تعالى به زنان مهربان‌تر از مردان است. هيچ مردى نيست كه زنى از محارم خود را خوشحال سازد، مگر این‌که خداوند متعال در روز قيامت او را شادمان گرداند. (9)

پی‌نوشت‌ها:

1. برای مطالعه بيشتر در اين زمينه مراجعه کنيد به کتاب «منطق فهم حديث»، نويسنده عبدالهادی مسعودی.
2. ترجمه الميزان، ج ‏19، ص 44.
3. تفسير نمونه، ج ‏24، ص 115.
4. انوار درخشان، ج ‏16، ص 349.
5. زن در آيينه جلال و جمال، عبد الله جوادی آملی، صص ۳۳۰-۳۳۲.
6. کلینی، الكافی (ط - الإسلامية)، ج ‏1، ص 27.
7. غررالحکم و درر الكلم، ص 591.
8. الغيبة (للنعمانی)، ص 254.
9. الکافی، ج 5، ص 515.