این خاندان از نخستین مسلمانان به شمار می‌روند و مالک بن عامر اشعری، جد اعلای آنان، پیش از فتح مکه اسلام آورد. اشعریان سابقه‌ای درخشان در یاری اهل بیت(ع) داشته و در جنگ صفین و قیام مختار فعال بودند.

با سختگیری‌های حجاج بن یوسف ثقفی علیه شیعیان در کوفه، اشعریان مجبور به مهاجرت به ایران شدند و قم را به عنوان محل سکونت خود برگزیدند. دلیل انتخاب قم، فتح این ناحیه توسط مالک بن عامر و رفتار نیکوی وی با مردم منطقه بود. اشعریان با نفوذی که یافتند، قم را از زیر سلطه اصفهان خارج کردند و آن را به شهری مستقل و مهم در ایران تبدیل نمودند.

این خاندان ارتباط عمیق و مستمری با ائمه معصومین(ع) داشتند و بیش از صد تن از اصحاب اهل بیت از اشعریان بودند. در حوزه‌های علمی قم، اشعریان نقش برجسته‌ای ایفا کردند و بیش از پنجاه تن از آنان حدیث نقل کرده‌اند. آثار فقهی و کلامی متعددی از آنان باقی مانده و مکتب حدیثی قم را که توسط اشعریان شکل گرفت، به مبارزه با غلو و افراط در عقاید مشهور است.

از شخصیت‌های برجسته این خاندان می‌توان به، احمد بن اسحاق،زکریا بن آدم اشعری، آدم بن اسحاق اشعری حمزه بن یسع و سائب بن مالک اشاره کرد که هر یک در گسترش معارف شیعی و حفظ سنت نقش مهمی داشتند. اشعریان در توسعه و آبادانی قم سهم بسزایی داشتند و شهر را از روستایی پراکنده به شهری اسلامی و مرکز علمی تبدیل کردند.

با آغاز دوران غیبت کبری، نفوذ اشعریان در قم کاهش یافت و برخی اعضای خاندان در اثر شورش‌ها و فشارهای سیاسی به سختی افتادند یا مهاجرت کردند، اما بازماندگان آنان همچنان در حوزه علمیه قم حضور داشتند و خدمات علمی و دینی خود را ادامه دادند. در دوره‌های معاصر، روحانیونی چون ملا محمدطاهر اشعری و مرتضی انصاری قمی از نوادگان این خاندان به شمار می‌روند که در تدریس و تبلیغ مذهبی و دفاع از مذهب شیعه فعالیت داشته‌اند.

در مجموع، اشعریان قم با سابقه‌ای کهن، نقش تاریخی مهمی در ترویج تشیع، توسعه علمی و فرهنگی شهر قم و حفظ معارف اسلامی داشته‌اند و همچنان نام و نفوذ آنان در حوزه‌های دینی و علمی باقی است.

فرقه اشاعره

اَشاعِره از گروه‎‌های کلامی اهل سنت و پیرو مکتب کلامی ابوالحسن علی بن اسماعیل اشعری (۲۶۰-۳۲۴ق). ابوالحسن اشعری، ابتدا معتزلی بود و در جستجوی راهی معتدل در میان عقل‎گرایی افراطی معتزله و خِرَدگریزی اهل حدیث برآمد، اما در نهایت، آراء اهل حدیث را همراه با نوعی تبیین عقلی پذیرفت. به باور برخی،‌ او نتوانست اشکالات اساسی دیدگاه اهل حدیث همچون جبرگرایی را رفع کند.

هم‌اکنون اکثریت اهل سنت در مسائل کلامی، پیرو مکتب اشعری هستند. از برجسته‌ترین عالمان اشعری می‌توان از قاضی ابوبکر باقلانی، عبدالقاهر بغدادی، امام الحرمین جوینی، ابوحامد غزالی، فخر رازی، عضدالدین ایجی و سعدالدین تفتازانی نام برد و مهم‌ترین کتاب‎های آنان عبارت‌اند از: «الشامل فی اصول الدین» جوینی، «شرح المواقف» سید شریف جرجانی، «شرح المقاصد»، «شرح العقاید النسفیه» تفتازانی، و «تفسیر کبیر» فخر رازی.

ابوالحسن اشعری از نسل صحابی معروف ابو موسی اشعری بنیان گذار و مؤسس مذهب اشاعره در سال ۲۶۰ هجری در بصره متولد شد و در سال ۳۲۴ق در بغداد درگذشت.

او که قبلا در درس ابوعلی جُبّایی -از علمای بزرگ معتزله- شرکت می‌کرد، روزی از استاد خود سؤالاتی پرسید که استاد او را دیوانه خواند. اشعری که استاد را در پاسخ به سؤالش ناتوان دید از مکتب معتزله کناره گرفت.

به گفتۀ ابن خلدون اختلاف او با معتزله در موضوع خلق قرآن از جملۀ علل جدایی اوست. پیروان و طرفداران اشعری، سبب رویگردانی وی را از معتزله، دیدن پیامبر(ص) در خواب و توصیه پیامبر(ص) به پیمودن روش جدید می‌دانند.

اشعری مکتبش را زمانی پایه‌گذاری کرد که معتزله گرفتار نوعی رکود شده بود و خلفای عباسی و حکام، آنان را طرد کرده بودند. همچنین پایگاه توده‌ای محکم و استواری نداشتند و مردم به آنها با سوءظن و تردید می‌نگرستند چرا که در افکارشان، دوری از قرآن و حدیث و نزدیکی به مفاهیم نظری و کاملا ذهنی فلسفۀ یونان مشهود و محسوس بود.

اشعری در فقه پیرو محمد بن ادریس شافعی (پیشوای مذهب شافعی) است.

با توجه به این زمینه‌ها، اشعری وقتی جمود فقها، محدثین، حشویه و حنابله را بر ظاهر نصوص و افراط متکلمین و معتزله را در کاربرد عقل و کم توجهی به نصوص نظاره می‌کرد و دشمنی‌های شدید بین ایشان را می‌دید، به این اندیشه افتاد که بین این دو روش جمع کند و یک روش میانه را پی ریزد.

نتیجه:

اشعریان قم:

خاندان عرب یمنی و شیعه امامی

موسس: مالک بن عامر اشعری در قرن اول هجری

نسب به قبیله اشعر بازمی‌گردد

مهاجرت از کوفه به قم و مرکزیت در تشیع ایران

رابطه نزدیک با اهل بیت(ع) و اصحاب امامان معصوم

فعالیت عمده در فقه، حدیث و گسترش تشیع در قم و ایران

اشاعره:

فرقه کلامی اهل سنت

موسس: ابوالحسن علی بن اسماعیل اشعری در قرن سوم هجری

نسب به ابوموسی اشعری، صحابی پیامبر

شکل‌گیری مکتب کلامی برای دفاع از اعتقادات اهل سنت

گرایش اعتقادی مبتنی بر عقل و نقل و مقابله با معتزله

پراکندگی گسترده در جهان اهل سنت.