روابط نیكو با خویشاوندان
امام علی(علیه السلام) دارای عواطف والای انسانی بود و در روابط اجتماعی، همه را بهره‌مند می فرمود:
- دعوت شام و نهار خویشاوندان را می پذیرفت و روابط گرم و محبت آمیزی با آنان داشت.
- خویشاوندان را به میهمانی دعوت می كرد و از آنها گرم پذیرایی می كرد.
- به عیادت مریضان، خویشاوندان و دیگران می رفت.
- در تولد فرزند برای تبریك گفتن به منازل دوستان و یاران می رفت.
- در مرگ یاران و خویشاوندان به تسلیت بازماندگان می رفت و به مصیبت دیدگان تسلیت می گفت.(1)
***************
روش تبریك گفتن برای تولد فرزند
روزی برای تبریك گفتن به یكی از یاران كه تازه صاحب فرزند شده بود رفت كه دیگران هم حضور داشتند.
یكی به پدر نوزاد گفت: قدم این نوزاد قهرمان و یكه سوار مبارك باشد.
حضرت امیرالمومنین علی (علیه السلام) فرمود: اینگونه برای تولد فرزند تبریك نگو، بلكه بگو:
شَكَرْتَ الْواهِبَ، وَ بُورِكَ لَكَ فِی الْمَوهُوبِ وَ بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ رُزِقْتَ بِرَّهُ .
" خدای بخشنده را شكر كن، و این فرزند بر تو مبارك باشد، امیدوارم بزرگ شود و از نیكوكاری‌هایش بهره گیری. " (2)
***************
اجازه ورود گرفتن
رعایت حقوق خویشاوندان در روابط اجتماعی لازم است.
امام علی(علیه السلام) با این كه در سطح عالی، روابط عاطفی خویش را با دوستان و خویشان برقرار می فرمود، تلاش می كرد تا حقوق خویشاوندان نادیده گرفته نشود، حضرت علی(علیه السلام) هر گاه كه می‌خواست وارد منزل امام حسن مجتبی (علیه السلام) شود، در را می‌كوبید و اجازه ورود می‌گرفت و آنگاه داخل می شد.(3) .
***************
روش برخورد با اسیر
امام علی (علیه السلام) نسبت با اسیرانی كه با امام علی(علیه السلام) جنگیدند و در اسارت به سر می بردند از جمله ابن ملجم ، كه حضرت را به شهادت رساند و پس از حمله به حضرت علی(علیه السلام) اسیر شد و در زندان به سر می برد، فرمود:
اَلْبَسُوهُم مَمّا تَلْبِسُونَ وَ اَطعِمُوا هُم مِمّا تَأكُلُونَ.
" از لباس هایی كه خود می پوشید به آنها بپوشانید و از غذاهایی كه خود می خورید به آنها بخورانید. "(4)
***************
حمایت از پیران از كار افتاده
روزی امیرالمومنین (علیه السلام) دید پیرمرد نابینائی گدائی می كند.
فرمود: این پیرمرد كیست؟
گفتند: یا امیرالمومنین این مرد نصرانی و از كار افتاده است و گدائی می كند.
فرمود: " تا قدرت كار كردن داشت از او كار كشیدید و چون پیر شد و از كار ماند او را از خود راندید، از بیت المال حقوق او را بپردازید."(5)
***************
كمك به یهودی در راه مانده
مرد یهودی كه از شام با چند الاغ گندم به كوفه می آمد، در نزدیكی های شهر كوفه، الاغ های او با بار گم شده بودند و بی نوا با دوست قدیمی خود، حارث اعور همدانی، تماس گرفت و به امام علی (علیه السلام) متوسل شد.
حضرت علی(علیه السلام) شخصاً الاغ های او را پیدا كرد و آن شب تا سحر از اموال او حفاظت نمود، و تنها برای نماز صبح از یهودی جدا شد. پس از نماز او را به بازار برد، اموال او را به فروش رساند، و نیازهای او را برآورد، وقتی مرد یهودی آن همه ایثار و بزرگواری را از امام علی(علیه السلام) دید، مسلمان شد و گفت:
أَشْهَدُ أَنَّكَ عالِمُ هذِهِ الأُمَّةْ ، وََ خَلیفَةُ رَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله) عَلَی الْجِنِّ وَ الأِنْس .
" گواهی می دهم كه تو دانشمند امت اسلامی، و جانشین پیامبر بر جن و آدمیان می باشی."(6)
***************
عیادت از مریض
امام علی(علیه السلام) تا شنید صعصعة بن صوحان مریض است فوراً به عیادت او رفت و از او دلجوئی كرد، و از ساده زیستی صعصعة تعریف كرد و فرمود:
وَ اللهِ ما عَلِمْتُكَ إِلا خَفیفَ المَؤُنَةِ حُسْنَ المَعُونَةَ؛ سوگند به خدا از تو جز زندگی ساده و نیكو یاری دادن به مردم، سراغ ندارم.
صعصعه نیز از رحمت و محبت امام علی (علیه السلام) قدردانی كرد.
حضرت امیرالمومنین علی(علیه السلام) به هنگام خداحافظی توجه او را به یك تذكر اخلاقی جلب نموده ، فرمود:
" مبادا عیادت كردن من تو را مغرور سازد و بر قبیله خود فخر بفروشی !! كه خداوند انسان‌های مغرور و فخر فروش را دوست ندارد."(7)
***************
ارزش مصافحه كردن
در روابط اجتماعی و برخورد انسان ها با یكدیگر ، در هر قوم و قبیله ای ، آداب و رسوم خاصی مطرح است.
برخی برای هم دست بلند می كنند.
و بعضی كلاه از سر برداشته و ابراز محبت می كنند.
و قومی در برابر هم خم و راست می شوند.
اما در اسلام مصافحه و سلام كردن سنت است.
حضرت امیرالمومنین (علیه السلام) فرمود:
به هنگام ملاقات با یكدیگر با هم مصافحه كنید، و با روی خوش برخورد كنید، كه گناهان شما را می ریزد و در برخورد با دشمن خود نیز با او مصافحه كنید، هر چند او نخواهد ، زیرا این دستور الهی است و دشمنی ها را از بین می برد.(8)
***************
احكام عطسه زدن
سیستم بدنی انسان وقتی سالم است، و سیستم تنفسی وقتی عیب و نقصی ندارد، در برابر نور، حرارت، گرد و خاك و اجسام خارجی واكنش نشان داده و هوای موجود در شش ها را با سرعت 75 كیلومتر در ساعت به بیرون می راند كه مجموعه اینگونه واكنش ها از نظر فیزیولوژی، عطسه زدن نام دارد.
اما در اقوام و ملل جهان خرافات و برخوردهای گوناگونی نسبت به عطسه زدن مطرح است.
در صورتی كه در روابط اجتماعی اسلام، حضرت امیرالمومنین(علیه السلام) رهنمود داد كه اگر شخصی نزد شما عطسه زد به او بگوئید:
یرْحَمَكُمُ الله؛ ( خدا شما را رحمت كند)
او در جواب شما بگوید:
یغْفِرَ اللهْ لَكُمْ وَ یرْحَمَكُم(9)؛ " خدا شما را ببخشاید و بر شما رحمت آورد."
***************
روش برخورد با نیازمند
حارث همدانی حاجتی داشت ، به منزل حضرت امیرالمومنین علی(علیه السلام) رفت، امام علی (علیه السلام) پس از سلام و احوال پرسی ، فرمود:
آیا خواسته ای داری ؟
حارث گفت: آری.
حضرت امیرالمومنین علی(علیه السلام) بلند شد و چراغ را خاموش كرد و فرمود:
ای حارث! چراغ را خاموش كردم كه در برابر خواسته ات دچار ذلت و خواری نشوی. حال هر چه می خواهی بگو! زیرا از پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) شنیدم:
" خواسته های مردم در دل های بندگان امانت است، هر كس آن را پنهان دارد برای او عبادت نوشته می شود. و كسی كه آن را آشكار كند ، باید شنوندگان او را یاری كنند. "(10)
***************
سه شرط پذیرش میهمانی
شخصی امام علی(علیه السلام) را به میهمانی دعوت كرد،
حضرت علی(علیه السلام) فرمود:
سه شرط دارد اگر قبول می كنی می پذیرم، آن شخص گفت شرایط كدامند؟
امام علی (علیه السلام) فرمود:
1- از بیرون چیزی تهیه ننمائی، هر چه هست بیاوری.
2- آنچه در منزل داری از ما دریغ نكنی.
3- به زن و بچه هایت سخت نگیری.
آن شخص گفت:
هر سه شرط را قبول دارم .
و امام نیز میهمانی او را پذیرفت.(11)
***************
قبول میهمانی
حضرت علی(علیه السلام) دعوت خویشاوندان ، فرزندان، و دختران خود را می پذیرفت.
و در شهر بصره دعوت میهمانی علاء بن زیاد را پذیرفت.
و در شهر مدینه حتی دعوت میهمانی دوستان غیر عرب، از نژادهای گوناگون و ایرانیان را رد نمی كرد.
روزی پس از قبول میهمانی یك مسلمان ایرانی و صرف حلوای نوع ایرانی، علت آن را پرسید.
به امام علی (علیه السلام) گفته شد كه؛ به مناسبت عید نوروز این حلوای ایرانی تهیه شد.
امام علی(علیه السلام) به مزاح فرمود: آیا نمی شود، هر روز ، نوروز باشد؟ (12)
***************
خنداندن یتیمان
قنبر می گوید:
روزی امام علی (علیه السلام) از حال زار یتیمانی آگاه شد ، به خانه برگشت و برنج ، خرما و روغن فراهم كرده در حالی كه آن را خود به دوش كشید، مرا اجازه حمل نداد، وقتی به خانه یتیمان رفتیم ، غذاهای خوش طعمی درست كرد و به آنان خورانید تا سیر شدند.
سپس بر روی زانوها و دو دست راه می رفت و بچه ها را با تقلید از صدای بع بع گوسفند می خنداند، بچه ها نیز چنان می كردند و فراوان خندیدند.
سپس از منزل خارج شدیم.
گفتم: مولای من، امروز دو چیز برای من مشكل بود.
اول: آن كه غذای آنها را خود بر دوش مبارك حمل كردید.
دوم: آن كه با صدای تقلید از گوسفند بچه ها را می خنداندید.
امام علی(علیه السلام) فرمود:
اولی برای رسیدن به پاداش، و دومی برای آن بود كه وقتی وارد خانه یتیمان شدم آنها گریه می كردند، خواستم وقتی خارج می شوم، آنها هم سیر باشند و هم بخندند.(13)
***************
رسیدگی به محرومان
امام علی (علیه السلام) رسیدگی به محرومان را تنها با دستورالعمل و فرمان انجام نمی داد، بلكه شخصاً به رفع مشكلات مردم می پرداخت.
نان خرما را درون زنبیل می گذاشت و با دوش مبارك حمل می كرد و به فقراء می رساند.
اصحاب و یاران می‌گفتند:
" یا امیرالمومنین(علیه السلام) ما این بار را بر می داریم."
حضرت پاسخ می داد كه " رهبر امت سزاوارتر است كه بردارد. "(14)
***************
پرهیز از اخلاق پادشاهان
امام علی (علیه السلام) به تنهائی در بازار قدم می زد، و مردم را ارشاد می فرمود.
هر گاه عده ای در اطراف آن حضرت یا پشت سر او راه می‌رفتند یا جمع می شدند، می ایستاد می فرمود: كاری دارید؟
می گفتند: دوست داریم با شما باشیم و با شما راه برویم.
حضرت امیرالمومنین علی (علیه السلام) می فرمود: "
بروید و به راه خود بازگردید." زیرا اینگونه رفتارها " قلب‌ها را فاسد می‌كند."(15)
پی‌نوشت‌ها:
1- حكمت 354 و 291 نهج البلاغه.
2- حكمت 354 نهج البلاغه.
3-حلیة الابرار ، ج1، ص 383.
4- وسائل الشیعة، ج 11، ص 49.
6-مجالس الواعظین ، ج 1، ص 281.
7- تاریخ یعقوبی ، ج 2، ص193.
8- حلیة المتقین باب یازدهم، فصل دوم.
9- همان.
10-بهج الصباغه، ج 12، ص 212.
11-خصال ؛ ج 1، ص 188.
12-شرح ابن ابی الحدید ، ج 11، ص 274.
13-شجره طوبی، ص 407.
14- كوكب دری ، ج 2، ص 132.
15-كوكب دری، ج 2، ص 131.
