مستجاب نشدن دعاهای انسان دلایل متفاوتی می‌تواند داشته باشد.
مردی به حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام) عرض کرد: خداوند میفرماید: «اُدْعونی اَسْتَجِبْ لَکُم» پس چرا ما دعا می‌کنیم، ولی اجابت نمی‌شود؟
حضرت فرمود: چون دلهای شما در هشت مورد خیانت و بی‌وفایی کرد:
۱- خدا را شناختید، ولی حقش را آن‌گونه که بر شما واجب بود، ادا نکردید. از این رو آن معرفت به کار شما نیامد.
۲- به پیامبر خدا ایمان آوردید، ولی در عمل با سنت و روش او مخالفت کردید، پس ثمره ایمان شما چه شد؟
۳- کتاب خدا (قرآن) را خواندید، ولی در عمل با آن مخالفت کردید.
۴- گفتید ما از آتش دوزخ میترسیم، ولی در همه حالات به واسطه گناهان خود به سوی جهنم میروید.
۵- گفتید ما به بهشت تمایل داریم، ولی کارهایی انجام میدهید که شمارا از بهشت دور میسازد.
۶- نعمتهای خدا را استفاده می‌کنید، ولی شکر نمی‌کند.
۷- خداوند فرمود: شیطان دشمن شما است، او را دشمن‌گیرید.(۱) به زبان او را لعن می‌کنید، ولی در عمل با او دوست هستید و از او اطاعت می‌کنید.
۸- عیبهای مردم را برابر دیدگانتان قرار دادید و عیبهای خود را پشت سر انداختید، درنتیجه کسی را ملامت می‌کنید که خود به ملامت سزاوارتر از او هستید.
با این وضع چه دعایی از شما مستجاب گردد، درصورتی‌که شما راهها و درهای دعا را به روی خود بستهاید؟!
«پس تقواپیشه کنید؛ کارهایتان را اصلاح کنید؛ امر به معروف و نهی از منکر کنید تا خدا دعایتان را مستجاب کند».(۲)

راه دعا از دیدگاه امام صادق(علیه السلام):
شخصی خدمت امام صادق(علیه السلام) عرض کرد: دو آیه در قرآن است که تأویل و معنای آن را نمیدانم. یکی «اُدْعونی اَسْتَجِبْ لَکُم» است که ما هر چه دعا می‌کنیم، اجابت نمی‌شود. حضرت فرمود: «سرّ عدم اجابت دعایتان را به شما میگویم. اگر خدا را در آن چه دستور فرموده، اطاعت کنی و آن گاه او را بخوانی، دعایت را اجابت می‌کند، ولی تو با (دستورهای) او مخالفت کرده، نافرمانیاش می‌کنی، او نیز اجابت نمی‌کند. با این حال، اگر خدا را از راهش بخوانی -اگرچه گناهکار باشی- خدا دعایت را مستجاب می‌کند».
آن شخص پرسید: راه دعا چیست؟ فرمود: «غسل توبه کن و وضو بگیر، سپس چهار رکعت نماز بخوان، در هر رکعت یک مرتبه سوره حمد و سه مرتبه توحید و یک مرتبه سوره «ناس» و یک‌مرتبه «فلق» را بخوانید. بعد از نماز هفتاد مرتبه «استغفرالله ربی و اتوب الیه» و بعد از آن هفت مرتبه «لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم» سپس بگویید: یا َعزیزُ یا غَفّار اِغْفِر لی ذُنُوبی و ذُنوبَ جَمیعِ المُؤمنینَ و المُؤمنات، فَاِنَّهُ لایغْفِرُ الذُّنوبَ اِلا اَنْت.»(۳) ابتدا خدا را به بزرگی میستایی و به هرگونه که میتوانی، حمد و ستایش می‌کنی، سپس بر پیامبر و آلش درود میفرستی و به تبلیغ رسالتش گواهی میدهی و بر ائمه هدی سلام میدهی، آنگاه نعمتهای خدا را بر خود میشماری و او را به خاطر آنها ستایش و شکر می‌کنی. بعد به گناهان خود یکایک اعتراف می‌کنی و هرکدام را که به یادداری، اقرار مینمایی. هرکدام را به خاطر نداری، به اجمال بیان می‌کنی و از همه گناهان به درگاه خدا توبه می‌کنی. تصمیم میگیری که دیگر گناه نکنی. از روی پشیمانی و صدق نیت و خلوص و در بیم و امید از آنها استغفار و طلب آمرزش می‌کنی، سپس میگویی: اَللهُمَّ اِنّی أعْتَذِرُ اِلَیکَ مِنْ ذُنُوبی وَ اَسْتَغْفِرُکَ وَ أتوبُ اِلَیکَ فَأعِنّی عَلی طاعَتِکَ وَ وَفِّقْنی لِما اَوْجَبْتَ عَلَی مِنْ کُلِّ ما یرضیکَ فَاِنّی لَمْ أرَ أحَداً بَلَغَ شَیئاً مِنْ طاعَتِکَ اِلّا بِنِعْمَتِکَ عَلَیهِ قَبْلَ طاعَتِک، فَأنْعِمْ عَلَی بِنِعْمَةٍ أنالُ بِهِ رِضوانَکَ وَ الْجَنَّةَ. بعد از رعایت این مراتب، حاجت خود را بخواه که امیدوارم خدا ناامیدت نکند و حاجتت را برآورد.(۴)

چند تذکر:
۱ -گاهی باوجود تمام شرایط دعا، دعا مستجاب نمی‌شود، چون به مصلحت ما نیست، یعنی چیزی را طلب می‌کنیم که به سود ما نیست، اگرچه میپنداریم به نفع ما است.(۵)
۲ -گاهی دعا مستجاب می‌شود، ولی از روی مصالحی تحقق عملی آن به تأخیر میافتد، حتی ممکن است تا چند سال طول بکشد تا محقق گردد.
۳ -در روایت است خداوند وقتی بندهای را دوست داشته باشد، اجابت دعای او را به تأخیر میاندازد تابنده‌اش با او راز گوید.
۴- گاهی تحقق دعای ما مشروط به خواست افراد دیگری است و خداوند به خاطر استجابت دعای ما دیگران را مجبور نمی‌کند کاری بر خلاف خواستشان انجام دهند.
۵- در حالت عادی، تلاش عملی خود انسان و همراهی کردن شرایط طبیعی زندگی نیز در استجابت دعا تأثیرگذارند.

پی‌نوشت‌ها:
۱. مؤمن (۴۰) آیه ۶۰.
۲. علامه مجلسی، بحارالانوار، مؤسسه الوفاء، بیروت،۱۴۰۴ ق، ج ۹۳،(ص) ۳۷۶ و ۳۷۷.
۳. رساله «لقاءالله»، میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، انتشارات آل علی،(ص) ۱۱۹.
۴. سید بن طاوس، فلاح السائل، دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم،(ص) ۳۸ و ۳۹.
۵. بقره (۲)، آیه ۲۱۶.