هفدهم ماه ربیع الأول سالروز ولادت با سعادت نبیّ مکرم اسلام حضرت ختمی مرتبت و فرزند گرامی‌اش رئیس مذهب شیعه امام جعفر صادق علیهما السلام است.

مرحوم شیخ اجلّ و اقدم، شیخ مفید (ت۴۱۳) در کتاب گرانسنگ الارشاد (۲/۱۷۹) ولادت با سعادت آن حضرت را در مدینه سال ۸۳ هجری و امامت آن حضرت را ۳۴ سال ذکر کرده است.

حضرت تا سن دوازده سالگی معاصر جدّ بزرگوارش امام زین العابدین علیه السلام بود و پس از شهادت امام سجاد علیه السلام به مدّت ۱۹ سال در خدمت پدر بزرگوارش امام محمدباقر علیه السلام بود و با این بیان، ۳۱ سال از عمر پر برکت خود را در خدمت چد و پدر بزرگوارشان سپری کردند و حضرت پس از به شهادت‌رسیدن پدر بزرگوارشان، در سال ۱۱۴ به امامت رسیدند و دوران امامتشان ۳۴ سال به طول انجامید و حدود ۱۸ سال از عمرشان را با خلفای جور اموی و ۱۶ سال را با خلفای جبّار و ستمگر عباسی گذراند که این دوران، بسیار پر تلاطم و از نظر سیاسی، بسیار پر التهاب بود.

تذکّر این نکته بسیار مورد توجه است که دوران انتقال حکومت از امویان ستمگر به عباسیان غارتگر، دورانی بود که امام از آن حدّاکثر استفاده را به نفع شیعیان بردند و توانستند شاگردان فراوانی را تربیت کنند و به جامعه اسلامی تحویل دهند و بزرگترین مهندسی فرهنگی امام جعفر صادق علیه السلام و احیاء تعالیم اسلام و مذهب شیعه در این دوران طلایی شکل گرفت و حضرت با کار فرهنگی دقیق و حساب‌شده، شیعیان را احیاء کردند.

شرائط دوران حضرت اقتضا می‌کرد که جهت انجام رسالت سنگین امامت خود به تربیت شاگردان و تعلیم علوم روی بیاورند. از این رو تأسیس دانشگاه علمی و تربیت رواة شیعه از بزرگترین خدمات آن حضرت به جهان اسلام و تشیّع به شمار می‌رفت و این تربیت‌یافتگان از قومیت‌ها و از همه ادیان و مذاهب بودند و اندیشه و مکتب آن حضرت را نباید یک مکتب شیعه دانست؛ بلکه باید یک مکتب اسلامی به حساب آورد.

به گفته مرحوم شیخ مفید(ت۴۱۳) اصحاب حدیث، نام روایت‌کنندگان از امام صادق علیه السلام که مورد اعتماد بوده و اختلاف عقیده و نظر داشته‌اند، گردآوری کرده‌اند که تعدادشان به چهارهزار نفر رسیده است.(ارشاد،۲/۱۷۹)

این مطلب نشانه وجود یک دانشگاه علمی وسیع، پر رونق با نشاط و برخوردار از دانش‌آموختگان و فارغ التحصیلان بسیاری است که امام صادق علیه السلام آن را برای نشر معارف قرآن و آموزه‌های اسلام دین در میان ملّت‌های مسلمان، مدیریت می‌کردند.

آن حضرت در مسجد الحرام فتوی می‌دادند و قرآن را تفسیر می‌کردند و با دلایل روشن، پرسش‌ها را پاسخ می‌دادند: (اذ ذاک یفتی الناس و یفسر لهم القرآن./همان ص۲۰۰)

در این یادداشت کوتاه، به اجمال به معرّفی برخی شاگردان و تربیت‌یافتگان آن حضرت می‌پردازیم؛ باشد تا معلوم گردد که حضرت چه حق بزرگی بر تشیّع و جامعه اسلامی دارند:

۱. ابان بن تغلب (ت۱۴۱): یکی از تربیت‌یافتگان و شاگردان بسیار برجسته امام جعفر صادق علیه السلام است. مرحوم نجاشی درباره‌اش می‌گوید: او سه امام را درک نمود؛ امام علی بن الحسین، امام باقر، امام صادق علیهم السلام. او جایگاه مهم و شایسته‌ای نزد ایشان داشت. (نجاشی،ص۱۰)
ابان مسلّط به علوم مختلف بود. او در همه شاخه‌های علمی، قرآن فقه، حدیث، ادب و لغت پیشگام بود. این شخصیت بسیار ممتاز و علمی سی هزار حدیث از امام روایت کرده است.
ابان بن تغلب می‌گوید: روزی عده‌ای بر من اشکال کردند که چرا از امام جعفر صادق علیه السلام روایت می‌کنم! گفتم: چگونه مرا به خاطر نقل حدیث از مردی سرزنش می‌کنید در حالی که از وی سؤال نکردم مگر آن که فرمود: قال رسول الله صلی الله علیه و آله(همان، ص۱۳-۱۲)
این بیان ابان نمایانگر این مطلب است که امام علیه السلام احیاگر سنّت نبوی و نقش بسیار فعّال و اثرگذاری در معرّفی و نشر احادیث رسول خدا صلی الله علیه و آله داشتند.

۲. محمد بن مسلم (ت۱۵۰): وی یکی دیگر از تربیت‌یافتگان کم نظیر مکتب امام صادق علیه السلام است. نجاشی درباره‌اش می‌گوید: او آبروی اصحاب ما در کوفه بود و فقیه و بسیار با تقوا به شمار می‌رفت. (همان، ص۳۲۴-۳۲۳)

۳. زرارة بن أعین (ت۱۵۰): امام صادق علیه السلام درباره‌اش فرمودند: رحمت خداوند بر زراره. اگر او و همانندانش نبودند، احادیث پدرم از بین می‌رفت. (رجال کشی، ص۱۳۶)