یکی از مهم‌ترین مصادیق خدعه، ریا کردن انسان‌ها در امور عبادی است، در واقع وقتی که مثلاً نمازی را به این نیت می‌خوانیم که خودمان را در منظر دیگران، شخصی مومن و عابد جلوه دهیم، همین یعنی اینکه مراد اصلی مان که تظاهر به عبادت در نزد دیگران است را در باطنمان پنهان کرده‌ایم، که از مصادیق بارز خدعه است. از پیامبر عظیم الشأن صلی الله علیه و آله و سلم سوال شد که چه چیزی موجب نجات فردای قیامت است؟ آن حضرت در پاسخ فرمودند«إِنَّمَا النَّجَاةُ فِى أَنْ لَا تُخَادِعُوا اللَّهَ فَيَخْدَعَكُمْ فَإِنَّهُ مَنْ يُخَادِعِ اللَّهَ يَخْدَعْهُ وَيَخْلَعْ مِنْهُ الْإِيمَانَ وَنَفْسَهُ يَخْدَعُ لَوْ يَشْعُرُ فَقِيلَ لَهُ وَ كَيْفَ يُخَادِعُ اللَّهَ قَالَ يَعْمَلُ بِمَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ ثُمَّ يُرِيدُ بِهِ غَيْرَهُ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الرِّيَاءَ فَإِنَّهُ شِرْكٌ بِاللَّهِ إِنَّ الْمُرَائِيَ يُدْعَى يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِأَرْبَعَةِ أَسْمَاءٍ يَا كَافِرُ يَا فَاجِرُ يَا غَادِرُ يَا خَاسِرُ حَبِطَ عملك وَ بَطَلَ أَجْرُكَ وَلَا خَلَاقَ لَك الْيَوْمَ النمش أَجْرَكَ مِمَّنْ كُنتَ تَعْمَلُ لَه»[۱]«همانا رستگاری در این است که با خدا خدعه نکنید که با شما خدعه می‌کند، پس هر کس خداوند با او خدعه کند، لباس ایمان را از وی درآورد و اگر درک داشته باشد در حقیقت با خود خدعه کرده است، پرسیده شد: چگونه با خدا خدعه می‌کند؟
پیامبر عظیم الشأن صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: عمل می‌کند به آنچه خدا امر فرموده، ولی غیر خدا را در آن عمل اراده می‌کند، پس از خدا بترسید و از ریا دوری کنید، زیرا ریا شرک به خدای عزوجل است، به درستی که ریاکار در روز قیامت به چهار اسم خوانده می‌شود: ای کافر، ای فاجر، ای حیله‌گر، ای زیانکار! عمل تو از بین رفت و اجر تو باطل شد و برای تو امروز اجری نیست، پس اجر خود را از آنکه برای او عمل می‌نمودی طلب کن».
منافقین علاوه بر اینکه با خداوند متعال خدعه می‌کنند، با مسلمانان نیز خدعه می‌کند، تا اینجای مطلب از خدعه منافقین با خداوند متعال، بحث کردیم، حالا می‌خواهیم از مصادیق خدعه منافقین با مسلمانان بگوییم. معمولاً خدعه منافقین با مسلمانان شامل هر صفتی می‌شود که در آن منافقین از دو وجه خود استفاده می‌کنند، که وجه واقعی را در باطن خود پنهان می‌کنند و وجه غیر واقعی را در ظاهر کارشان بروز می‌دهند، که یکی از مصادیق آن دورو بودن است، یعنی مثلاً جلوی مومن از خوبی او بگوییم و پشت سرش از بدی او بگوییم و یا اینکه جلوی مومن خودمان را به خیرخواهی بزنیم اما پشت سرش بد او را بخواهیم، پیامبر عظیم الشأن صلی الله علیه و آله و سلم در مورد عقوبت اخروی دورو بودن می‌فرمایند:«مَنْ كَانَ لَهُ وَجْهَانِ فِي اَلدُّنْيَا كَانَ لَهُ يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ لِسَانَانِ مِنْ نَارٍ»[۲]« کسی که در دنیا دو رو باشد، روز قیامت برای او دو زبان از آتش خواهد بود».
یکی دیگر از مصادیق خدعه کردن منافقین به مسلمانان، ظلم کردن به مسلمانان است، چرا که ممکن است انسانی مثلاً با ظاهر خیر رساندن به کسی با او وارد رابطه شود اما نیت قلبی او ظلم کردن به او باشد، پیامبر عظیم الشأن صلی الله علیه و آله و سلم در مورد عواقب ظلم کردن به مسلمانان می‌فرمایند:«مَنْ آذَى مُؤْمِناً فَقَدْ آذَانِي وَ مَنْ آذَانِي فَقَدْ آذَى اَللَّهَ وَ مَنْ آذَى اَللَّهَ فَهُوَ مَلْعُونٌ فِي اَلتَّوْرَاةِ وَ اَلْإِنْجِيلِ وَ اَلزَّبُورِ وَ اَلْفُرْقَانِ وَ فِي خَبَرٍ آخَرَ: فَعَلَيْهِ لَعْنَةُ اَللّٰهِ وَ اَلْمَلاٰئِكَةِ وَ اَلنّٰاسِ أَجْمَعِينَ»[۳]«هر كه آزار كند مؤمنى را بتحقيق كه آزار كرده است مرا و هر كه آزار كند مرا، بتحقيق كه آزار كرده است خدا را، و هر كه آزار كند خدا را پس او ملعون است در تورية و انجيل و قرآن و در خبر ديگر بتحقيق كه لعنت كرده است او را خدا و فرشتگان و آدميان جميعا».
البته فقط نفْسِ فعلِ ظلم کردن به دیگران از مصادیق خدعه کردن نیست، بلکه حتی یاری رساندن به ظالمان نیز از مصادیق ظلم کردن است چنانچه پیامبر عظیم الشأن صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند:«مَن أعانَ ظالِما سَلَّطَهُ اللّه ُ علَيهِ»[۴]«هر كس ستمگرى را كمك كند ، خداوند او را بر وى مسلّط گرداند».
و نیز حضرت امام جعفر صادق علیه السلام از پیامبر عظیم صلی الله علیه و آله و سلم روایت می‌کنند که:«قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ قَالَ اَللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لِيَأْذَنْ بِحَرْبٍ مِنِّي مَنْ آذَى عَبْدِيَ اَلْمُؤْمِنَ وَ لْيَأْمَنْ غَضَبِي مَنْ أَكْرَمَ عَبْدِيَ اَلْمُؤْمِنَ وَ لَوْ لَمْ يَكُنْ مِنْ خَلْقِي فِي اَلْأَرْضِ مَا بَيْنَ اَلْمَشْرِقِ وَ اَلْمَغْرِبِ إِلاَّ مُؤْمِنٌ وَاحِدٌ مَعَ إِمَامٍ عَادِلٍ لاَسْتَغْنَيْتُ بِهِمَا عَنْ جَمِيعِ مَا خَلَقْتُ فِي أَرْضِي وَ لَقَامَتْ سَبْعُ سَمَاوَاتٍ وَ أَرَضِينَ بِهِمَا وَ جَعَلْتُ لَهُمَا مِنْ إِيمَانِهِمَا أُنْسا لاَ يَحْتَاجَانِ إِلَى أُنْسٍ سِوَاهُمَا»[۵]«فرمود:خداوند متعال مى فرمايد:بايد به من اعلان جنگ دهد آن كسى كه بندۀ مؤمنم را اذيت كرده است،و از غضبم در امان خواهد بود آن كس كه بندۀ مؤمنم را گرامى داشت،اگر از مخلوقاتم در زمين بين مشرق و مغرب فقط يك مؤمن به همراه امامى عادل باشد،از تمامى آنچه روى زمين خلق نموده ام بى نياز مى شوم،و به وسيلۀ همين دو نفر آسمانها و زمين به پاى داشته مى شود، و از ايمانشان براى آنان انسى قرار دهم كه به انسى غير از آن نيازمند نگردند».
و نیز پیامبر حضرت امام صادق علیه السلام می‌فرمایند:«مَن عَذَرَ ظالما بظُلمِهِ سَلَّطَ اللّه ُ علَيهِ مَن يَظلِمُهُ فإنْ دعا لَم يُستَجَبْ لَهُ ، و لَم يَأجُرْهُ اللّه ُ على ظُلامَتِهِ»[۶]«هر كه براى ستمِ ستمكارى عذر بتراشد (كارهاى او را توجيه كند) خداوند كسى را بر او مسلّط گرداند كه به وى ستم كند و در اين صورت چنانچه [براى رفع ستم از خود] دعا كند، دعايش مستجاب نشود و خداوند در برابر ستمديدگى اش به او اجر و پاداش ندهد».
یکی دیگر از مصادیق خدعه منافقین به مسلمانان، تحقیر کردن آنان است، چنانچه که مثلاً کسی در ظاهر قصد انجام دادن کار خیری را برای یک مسلمان داشته باشد اما آن روی سکه آن و نیت قلبی، آن تحقیر طرف مقابل باشد، حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در مورد عقوبت تحقیر شمردن مسلمان می‌فرماید:«مَنْ حَقَّرَ مُؤْمِناً مِسْكِيناً أَوْ غَيْرَ مِسْكِينٍ لَمْ يَزَلِ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ حَاقِراً لَهُ مَاقِتاً حَتَّى يَرْجِعَ عَنْ مَحْقَرَتِهِ إِيَّاهُ»[۷]«هر كه مؤمنى را خوار شمارد چه (آن مؤمن) مستمند باشد. يا غير مستمند، پيوسته خداى عز و جل او را خوار و دشمن دارد تا آنگاه كه از خوار شمردن آن مؤمن برگردد».
پی نوشت
[۱] وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، جلد ۶۹، صفحه ۲۹۵
[۲] وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، جلد ۱۲، صفحه ۲۵۹
[۳] بحارالانوار، محمد باقر مجلسی، جلد ۷۲، صفحه ۱۵۰
[۴] بحارالانوار، جلد ۸۹، صفحه ۱۷۲
[۵] مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، جلد ۱، صفحه ۶۰۵
[۶] بحارالانوار، جلد ۷۲، صفحه ۳۷۳
[۷] کافی، محمد بن یعقوب کلینی، باب الکبر، صفحه ۳۰۹
