زندگی امیرالمؤمنین و حضرت زهرای مرضیه سلام‌الله‌علیهما سرشار از نکات تربیتی و اخلاقی است؛ به گونه‌ای که آن را تبدیل به الگویی ابدی برای تمام انسان‌ها نموده است. از تعاملی که بر پایه ایمان به خدا و رعایت فرامین الهی شکل بگیرد، انتظاری جز این نمی‌توان داشت. فاطمه سلام‌الله‌علیها به عنوان رکن رکین این زندگی، نقشِ اساسی و تعیین‌کننده‌ای را در ارائه این الگوی مثال‌زدنی ایفا می‌کند.
یکی از ویژگی‌های آن حضرت که می‌تواند به عنوان سرمشق برای همگان تا ابدیت قرار بگیرد، رعایت احترام خاص نسبت به همسر و فرزندان در فضای منزل است. خصوصیتی که حکایت از کرامت نفسانی آن بزرگوار، نگاه ویژه آن بانو به بندگان خدا و عزیز شمردن ایشان دارد.
این حدیث کسا است که به زیبایی این موضوع را به تصویر می‌کشد. وقتی هرکدام از حسنین علیهما‌السلام به منزل می‌آیند، قبل‌از هر گفت‌گویی، با سلام، مادر را مورد خطاب قرار داده و با کمال احترام می‌فرمایند: «السَّلامُ عَلَیْکِ یا اُمّاهُ»؛ «سلام بر تو ای مادر[جان]».[1] احترامی که نشان از تربیت صحیح و وجود فضایی صمیمی در داخل منزل دارد. مادر نیز که خود این نوع برخورد محترمانه را به فرزندان آموزش داده، نهایت عشق و محبت را نسبت به ایشان ابراز کرده و در پاسخ به هرکدام می‌فرماید: «وَ عَلَیْکَ السَّلامُ یا قُرَّهَ عَیْنى وَثَمَرَهَ فُؤادى»؛ «بر تو [نیز] سلام باد، ای نور دیده و میوه دلم».[2] پدر خانه نیز که همیشه گرمی فضای منزل، تمام اندوه‌ها و خستگی‌های بیرون را از قلب و تَنَش می‌زداید، زمانی که از گرد راه می‌رسد، با محبت تمام، همسرش فاطمه را با عنوان «دختر رسول خدا» مورد خطاب قرار داده و با نهایت احترام می‌فرماید: «السَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ»؛ «سلام بر تو ای دختر رسول خدا».[3] فاطمه نیز که دلش لبریز از محبت شوهر دلبندش است، در پاسخ به او کم نگذاشته و در نهایت تواضع و احترام با استفاده از کنیه و لقب[4] ایشان را مورد خطاب قرار داده و می‌فرماید: «وَعَلَیْکَ السَّلامُ یا اَبَا الْحَسَنِ وَ یا اَمیرَالْمُؤْمِنینَ»؛ «بر تو [نیز] سلام باد، ای ابالحسن و ای امیرالمؤمنین».[5]
این است حکایت زندگی خانواده‌ای که تا دنیا دنیاست، بشر می‌تواند آن را به عنوان الگوی خود در نظر بگیرد؛ اما با تأسف فراوان وقتی از آن فاصله گرفته و متن زندگی امروزی بشر را مورد ملاحظه قرار می‌دهیم، با فضایی که تَنِش و سردی در روابط، از سر و روی آن می‌بارد، مواجه می‌شویم. این کشور خود ماست، جایی که محبت به بانوی دو عالم در آن موج می‌زند؛ اما زمانی که به دادگاه‌های خانواده سر زده و در آنجا از واقعیت‌های موجود در زندگی بسیاری از مردم مطلع می‌شویم، بین آن و الگویی که فاطمه سلام‌الله‌علیها ارائه کرده، فرسنگ‌ها فاصله می‌یابیم؛ الگویی که اگر در زندگی محبین آن بانو سرمشق می‌شد، وضعیت با آنچه امروز مشاهده می‌کنیم، بسیار متفاوت بود.
ریشه بسیاری از درگیری‌ها در فضای خانه و در بین خانواده‌ها، عدم رعایت احترام متقابل بین زوجین و بین ایشان با فرزندان است. زمانی که پدر و مادر در مقابل فرزندان، همدیگر را با الفاظ نامناسب مورد خطاب قرار می‌دهند، نمی‌توانند توقع این را داشته باشند که بچه‌ها با ایشان و با یکدیگر به احترام سخن بگویند. وقتی عزت و شخصیت افراد در خانه و در میان خانواده حفظ نشود، به صورت ناخود‌آگاه مشکلات بسیاری، برای خود خانواده و بعداً برای متن جامعه به وجود خواهد آمد.
انسان اگر برای بندگان خدا، عزت و عظمت قائل باشد، هیچ‌گاه با تحقیر و توهین ایشان را مورد خطاب قرار نمی‌دهد. این نگاه از بالا به پایین و حس خودبرتربینی است که موجب می‌شود انسان با دیگران به زبان غیر محترمانه‌ای سخن بگوید؛ اما اگر دو رکن تواضع و محبت به میان بیاید، خواهیم دید که قضیه بسیار متفاوت خواهد بود. همین دو رکن باعث شد که خانه امیرالمؤمنین علیه‌السلام با محوریت حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها به آن فضای گرمی که مختصری در وصف آن گفته شد، مبدل شود. امید است که خانواده‌های ما نیز بتوانند با الگوگیری از این خانواده آسمانی، به اوج محبت و صمیمیت و لذت از زندگی دست یابند.
پی‌نوشت:
[1]. مفاتیح‌الجنان، ملحقات، حدیث شریف کساء.
[2]. همان.
[3]. همان.
[4]. عرب همیشه برای احترام، مخاطب را با کنیه و لقبش مورد خطاب قرار می‌دهد.
[5]. همان.
