برای اینکه در آیات قرآن کریم و مسائل دینی به فهم کامل و صحیح دست پیدا کنیم و یا اینکه در بعضی از آیات قرآن کریم و معارف دینی اگر دچار شبهاتی شدیم آن شبهات را رفع کنیم، مسلماً نیاز به مرجعی داریم که با رجوع به آن از هرگونه فهم ناقص و یا شبهات عارض شده، مُبَرّا شویم. آنچه که به وضوح از حدیث ثقلین دریافت می‌شود، این است که تنها کسانی که این جایگاه، برازنده آنان است، ائمه اطهار علیهم السلام هستند، چرا که نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در حدیث ثقلین، جایگاه والای ائمه اطهار علیهم السلام را در کنار قرآن که فرمایشات صریح خداوند متعال است، قرار داده است و این دو رکن بسیار مهم جامعه اسلامی را به عنوان امانت و یادگار به امت مسلمان واگذارده است که آحاد مردم مسلمان باید برای بقای اسلام و حکومت اسلامی به این دو رکن بسیار مهم تمسک جویند. 

خداوند متعال به صراحت در بعضی از آیات قرآن کریم از معصومین علیهم السلام با عنوان «اولی الامر» یاد کرده است که بر هر یک از آحاد مردم مسلمان واجب است که پس از خداوند متعال و نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، مطیع معصومین علیهم السلام باشند، و اگر در مورد مسئله‌ای به نزاع پرداختند آن مسئله را پس از نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، به معصومین علیهم السلام واگذارند، چنانچه خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید:«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ ۖ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۚ ذَٰلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا»[۱]«ای اهل ایمان! از خدا اطاعت کنید و [نیز] از پیامبر و صاحبان امر خودتان [که امامان از اهل بیت اند و چون پیامبر دارای مقام عصمت می باشند] اطاعت کنید. و اگر درباره چیزی [از احکام و امور مادی و معنوی و حکومت و جانشینی پس از پیامبر] نزاع داشتید، آن را [برای فیصله یافتنش] اگر به خدا و روز قیامت ایمان دارید، به خدا و پیامبر ارجاع دهید؛ این [ارجاع دادن] برای شما بهتر واز نظر عاقبت نیکوتر است». 

یکی از مهمترین مفاد حدیث ثقلین این است که در این حدیث گوهربار نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، آنقدر جایگاه اهل بیت علیهم السلام والا است که در کنار قرآن کریم که فرمایشات صریح خداوند متعال است قرار گرفته است و معطوف شدن این دو جایگاه به یکدیگر، نشانگر نقش تبیینی این دو امانت نبی اکرم برای فهم کامل از معارف اسلامی و رفع شبهات آن برای امت اسلامی است. علاوه بر این خداوند متعال به انسان‌ها نعمت بسیار مهمی به نام عقل را عطا کرده است، و عقل حکم به این می‌کند که با توجه به اینکه نبی اکرم حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم، آخرین پیامبر بودند، و پس از وجود گوهربار او دین مبین اسلام و کتاب آسمانی این دین که قرآن کریم است و تمامی مباحث معارف اسلامی بدون مفسر و مُبیّن باقی می‌مانند، و اگر بدون مفسر و مبین باقی بماند دیگر هیچ مرجعی وجود ندارد که انسان‌ها برای فهم کامل و رفع شبهاتشان و همچنین اموری که در مورد آنها به نزاع می‌پردازند به آن مرجع رجوع و تمامی این گره‌ها را به او واگذارند. بنابراین معصومین علیهم السلام از آنجا که اوصیای نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم محسوب می‌شوند و جایگاهشان آنقدر والاست که در حدیث ثقلین معطوف به قرآن شده‌اند، پس عقل به این حکم می‌کند که باید برای تبیین معارف اسلامی به معصومین علیهم السلام مراجعه کنند. 

علاوه بر جایگاه والای اهل بیت علیهم السلام بر مبنای اینکه در حدیث ثقلین در کنار قرآن کریم قرار گرفته‌اند، بر مبنای دیگری نیز جایگاه والای ایشان برای تبیین معارف اسلامی قابل اثبات است، و آن مبنا این است که نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، معصومین علیهم السلام را اعلم بر عوام مردم دانسته‌اند و هرگونه پیشی گرفتن بر آنان و یا عقب ماندن از آنان را از مسببات بسیار مهم هلاکت مردم برشمرده‌اند، البته پیشی گرفتن بر آنان به این معنی است که عوام مردم به درجه‌ای از گستاخی برسند که بخواهند به معصومین علیهم السلام که اوصیای نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم هستند چیزی را تعلیم دهند و خود را از وجود گوهربار آنان داناتر بدانند! چنانچه نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در این مورد می‌فرمایند:«أيُّهَا النّاسُ ، إنّي فَرَطُكُم وأنتُم وارِدونَ عَلَيَّ الحَوضَ . ألا وإنّي سائِلُكُم عَنِ الثَّقَلَينِ ، فَانظُروا كَيفَ تَخلُفوني فيهِما ، فَإِنَّ اللَّطيفَ الخَبيرَ نَبَّأَني أنَّهُما لَن يَفتَرِقا حَتّى يَلقَياني ، وسَأَلتُ رَبّي ذلك فَأَعطانيهِ ، ألا وإنّي قَد تَرَكتُهُما فيكُم : كِتابَ اللّه ِ وعِترَتي أهلَ بَيتي ، فَلا تَسبِقوهُم فَتَفَرَّقوا ، ولا تُقَصِّروا عَنهُم فَتَهلِكوا ، ولا تُعَلِّموهُم فَإِنَّهُم أعلَمُ مِنكُم»[۲]«اى مردم! من جلوتر از شما مى روم و شما در كنار حوض [كوثر ]بر من وارد مى شويد ؛ آگاه باشيد كه من درباره ثقلين از شما خواهم پرسيد؛ پس بنگريد كه پس از من با آن دو چه مى كنيد؛ چه خداوند لطيف خبير مرا خبر داد كه: اين دو هرگز از يكديگر جدا نخواهند شد تا اين كه به ديدار من بيايند و من اين امر را از پروردگارم خواستم و او خواهش مرا برآورد. آگاه باشيد كه من در ميان شما اين دو را بر جاى گذاشته ام: كتاب خدا و عترت، يعنى اهل بيتم را. پس از آنان پيشى نگيريد كه دچار تفرقه و پراكندگى مى شويد و از آنان عقب نمانيد كه نابود مى شويد و به آنان چيز ياد ندهيد زيرا كه ايشان از شما داناترند». 

چیزی که به وضوح در جامعه اسلامی پس از رحلت نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم مشاهده شد، این بود که آن امت ناخلف، مفاد بسیار مهم حدیث ثقلین که انفکاک ناپذیری اهل بیت علیهم السلام و قرآن بود را نادیده گرفتند و از جایگاه معصومین علیهم السلام پیشی گرفته و خود را داناتر دانسته و به خاطر همین زمام امور حکومت اسلامی را به آن سه نفر که از عوام بودند واگذاردند. بنابراین همین که نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در این حدیث فرموده‌اند که معصومین علیهم السلام از شما داناتر هستند، یعنی اینکه بر مبنای این داناتر بودنشان، عوام مردم باید به آنها به اندازه‌ای که به قرآن تمسک می‌جویند، به آن بزرگواران نیز تمسک جویند، در غیر این صورت هدایت نیافته و اسلام آنان، اسلام ناقص است و این ناقص بودن دینشان به خاطر این است که هیچ مرجع کاملی برای تبیین معارف اسلامی ندارند و به خاطر همین فهم آنان از معارف اسلامی، ناقص است. 

نتیجه‌گیری: آنچه که از مفاد بسیار مهم حدیث ثقلین برشمرده می‌شود، جایگاه والای اهل بیت نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در تبیین معارف اسلامی است، چرا که در این حدیث آنقدر جایگاه معصومین علیهم السلام والا است که در کنار قرآن کریم که فرمایش صریح خداوند متعال است قرار گرفته است. علاوه بر این عقل انسان حکم می‌کند که از آنجا که نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، خاتم النبیین است و پس از وجود گوهربار او باید مرجعی باشد برای اینکه معارف اسلامی را برای فهم کامل و رفع شبهه مردم تبیین و تفسیر کند، بنابراین معصومین علیهم السلام که اوصیای نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم هستند سزاوار جایگاه والای این مرجعیت هستند. بنا به فرموده نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از آنجا که معصومین علیهم السلام اعلم بر عوام مردم هستند، عوام مردم باید وجود گوهربار آنان را به عنوان مبین و مفسر معارف اسلامی بدانند و در تمامی شبهات و نزاع‌ها به وجود گوهربار آنان تمسک بجویند و هیچ وقت از وجود گوهربار آنان پیشی نگیرند و نیز از آنان عقب نیز نمانند، که در صورت پیشی گرفتن بر آنان به گونه‌ای که بخواهند چیزی را به آنان تعلیم دهند و یا عقب ماندن از آنان، به هلاکت خواهند رسید. 

پی نوشت

[۱] سوره نساء، آیه ۵۹

[۲] بحار الأنوار، جلد ۲۲، صفحه ۴۶۵، حدیث ۱۹