بسم الله الرحمن الرحیم

حکمت وجوب صوم از منظر امام رضا (ع)

صوم در لغت به معنای امساک و خوداری از کلیه امور مادی وضع(۱)و در لسان شرع در اموری معین از سوی شارع مقدس نظیر خوردن، آشامیدن، جماع، دروغ بستن بر خدا و پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و ائمه معصومین علیهم السلام و غیره استعمال گردیده است، روزه گرفتن یکی از مهم ترین اعمال عبادی در اسلام که در روایات نبوی و ائمه معصومین علیهم السلام از آن، تعبیر به یکی از اصول عبادی بنیادین و بخش مهمی از محتوا و دستور عملی اسلام می باشد، چنانچه رسول اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید:(( جاءني جبرئيل فقال لي:الاسلام عشرة أسهم، إلى أن قال: الرابعة الصوم، وهي الجنة)).(۲). جبرئیل امین به نزدم آمد، به من چنین فرمود: اسلام ده قسمت است، همه را شمرد تا اینکه گفت، چهارمین سهم از اسلام روزه گرفتن است، و همانا روزه گرفتن سپریست در برابر عذاب الهی.

عمل روزه داری نزد خدای متعال از ارزش والایی برخوردار است به گونه ای که ثواب هیچ یک از اعمال عبادی دیگر با آثار و ثواب اخروی روزه برابری نمی کند، در رایت معصوم علیه السلام به نقل از کلام خدای متعال آمده است:(( إن الله جعل حسنات ابن آدم بعشر أمثالها إلى سبع مائة ضعف، قال الله تعالى: "إلا الصوم، والصوم لي وأنا أجزي به، إن للصائم فرحتين: فرحة حين يفطر وفرحة يوم القيامة، ولخلوف فم الصائم أطيب عند الله من ريح المسك)).(۳).خدای متعال شماره ثواب هر عمل نیک انسان را از ده حسنه تا ۷۰۰ حسنه قرار داده است، مگر روزه گرفتن که خدای متعال درباره روزه داری می فرماید: اجر روزه دار با من است، همانا برای روزه دار دو شادی و سرور است، شادی هنگام افطار و شادی دیگر هنگام لقاء به سوی خدای سبحان، بوی دهان روزه دار نزد خدای متعال از بوی مشک پاکتر است.

در روایات نبوی و ائمه معصومین علیهم السلام به تفصیل به حکمتهای وجوب روزه گرفتن و آثار و فوائد مادی و معنوی روزه داری اشاره شده است، یکی از مهمترین حکمت وجوب روزه، در کلام امام رضا علیه السلام تبیین گردیده است، امام رضا علیه السلام می فرماید:((لِکَی یَعرِفُوا ألَمَ الجُوعِ و العَطَشِ، و یَستَدِلُّوا علی فَقرِ الآخِرَةِ، و لِیکونَ الصائمُ خاشِعا ذَلیلاً مُستَکینا مَأجُورا مُحتَسِبا عارِفا صابِرا علی ما أصابَهُ مِن الجُوعِ و العَطَشِ، فَیَستَوجِبَ الثَّوابَ مَع ما فیهِ مِنَ الإمساکِ عنِ الشَّهَواتِ، و لِیکونَ ذلکَ واعِظا لَهُم فی العاجِلِ، و رائضا لَهُم علی أداءِ ما کَلَّفَهُم و دَلیلاً لَهُم فی الأجرِ، و لِیَعرِفوا شِدَّةَ مَبلَغِ ذلکَ علی أهلِ الفَقرِ و المَسکَنَةِ فی الدنیا، فَیُؤَدُّوا إلَیهِم ما فَرَضَ اللّهُ لَهُم فی أموالِهِم.)).(۴).امام رضا علیه السلام در بیان علّت وجوب روزه فرمود: تا مردم رنج گرسنگی و تشنگی را بچشند و به نیازمندی خود در آخرت پی برند. و اینکه روزه دار بر اثر گرسنگی و تشنگی که به او می‌رسد، خاشع و افتاده حال و فروتن و مأجور و طالب رضا و ثواب خدا و عارف و صابر گردد و بدین سبب مستوجب ثواب شود. به علاوه آن که، روزه موجب خودداری از شهوات است، نیز، تا روزه در دنیا پند گوی آنان باشد و ایشان را در راه انجام تکالیفشان رام و ورزیده کند و در رسیدن به اجر، راهنمای آنان باشد، و به سختی تشنگی و گرسنگی که نیازمندان و مستمندان در دنیا می‌چشند پی ببرند و در نتیجه، حقوقی را که خداوند در دارایی هایشان واجب فرموده است، به ایشان بپردازند.

۱. ابن فارس، احمد، معجم مقائیس اللغة، دارالفکر، ج۳، ص۳۲۳.

۲. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، دارالاحیاء التراث، ج٩٣، ص٣٦٨/ ٤٧.

۳.متقی هندی، علی بن حسام، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، موسسه الرساله، ج۸، ص۴۵۳_۴۵۴/ 23625.

۴.صدوق، محمد بن علی، علل الشرائع، ص۲۷۰.