برخي از حكمتهاي غيبت در روايات چنين گزارش مي‌شود:
الف) راز بزرگ الهي
غيبت امام زمان (عج) مسئله‌اي غيبي و معناي غيب، پوشيده ماندن و مستور بودن است و ازاين‌رو، علت آن نيز پوشيده خواهد ماند. البته خداوند اين علم را به اوليا و حجتهاي خود كرامت فرموده است؛ يعني آن بزرگواران، علت غيبت امام زمان (عج) را ميدانستند، اما براي پرده برداشتن از آن راز اجازه نداشته و تاكنون هم آن را فاش نكرده و تنها درباره برخي از حكمتهاي آن سخن گفته‌اند. براي نمونه، حكمت آن را به حكمت كارهاي حضرت خضر تشبيه كردهاند و سرّ كارهاي حضرت خضر تنها پس از جدا شدن موسي از او روشن شد.
«شيخ صدوق» از «عبدالله بن فضل هاشمي» چنين نقل مي‌كند:
از امام جعفر صادق (ع) شنيدم كه ميفرمود: «براي صاحب اين امر غيبتي است كه بايد رخ دهد و هر فرد ناخالصي به شك و ترديد دچار خواهد شد». عرضه داشتم: «فدايت گردم چرا چنين خواهد شد؟» امام فرمود: «به سببي كه به ما اجازه آشكار كردن آن را ندادهاند». عرض كردم: «حكمت آن چيست؟» امام فرمود: «به همان حكمتي كه در غيبتهاي حجتهاي پيشين بوده است». سپس فرمود: «وجه حكمت روشن نميشود، مگر پس از ظهور آن امام؛ چنان‌كه وجه حكمت كارهاي خضر براي موسي پس از جدايي آن دو از يكديگر روشن شد». سپس امام به عبدالله بن فضل فرمود: «اي فرزند فضل! اين امري از سوي پروردگار و راز و سرّي از اسرار الهي و غيبي از غيبهاي خداوند است. چنانچه بدانيم كه خداوند حكيم است، حتي به رغم آشكار نبودن دليل كارهاي او، تصديق خواهيم كرد كه همه آنها از روي حكمت صورت مي‌پذيرند».
ب) شناختن مقام و منزلت امام
مردم پس از بعثت پيامبر بزرگوار اسلام تا ۲۶۰ ه. ق، به پيامبر و امامان معصوم: بسيار بي‌حرمتي كردند. قرآن و كتابهاي تاريخي به برخي از اهانتهاي مردم به پيامبر رحمت اشاره مي‌كنند كه آن حضرت در راه تبليغ چه سختي‌هايي كشيد و در مدينه حتي از برخي ياران خود بسيار رنج ميبرد.
آنان سفارشهاي پيامبر را درباره اهل‌بيت مكرّمش نشنيده گرفتند و بيشترين اهانتها را به خاندان او روا داشتند كه شرح آنها در اينجا نمي‌گنجد. اهانتها و بيحرمتيها به حجتهاي خدا پس از رسول الله (ص) فراوان است كه شهادت فاطمه زهرا (س)، اميرالمؤمنين (ع)، امام حسن (ع) و امام حسين (ع) و ديگر امامان معصوم نمونه‌اي از آنها به شمار مي‌آيد. همين بيحرمتيها سبب شد كه خداي تعالي حجت دوازدهم خود را براي دوره نامعلومي از ديد مردم دور نگه دارد تا زنگ خطري براي تنبيه مردم و زمينه‌اي براي محفوظ ماندن آخرين ذخيره الهي باشد و مردم، بيش از پيش، به قدر و منزلت امام معصوم پي ببرند.
«مروان انباري» مي‌گويد: امام باقر (ع) فرمود: «اگر خداوند حضور ما را نزد مردمي كراهت داشته باشد، ما را از آنان جدا مي‌كند».
ج) ظلم و جور و گناهان مردم
ظلم و جور و گناهان بيشتر مردم جامعه از ديگر حكمتهاي اين غيبت شمرده شده و خداوند به دليل همين گناهان حجت خود را در پس پرده‌ي غيب نگه داشته است. امام صادق (ع) به «مفضل بن عمر» فرمود: «بدانيد كه زمين لحظهاي از حجت خدا خالي نميماند. اما خداوند در آينده بندگان خود را در پي ظلم و جور و گناهاني كه مي‌كنند، از داشتن اين حجت محروم خواهد كرد».
د) امتحان الهي
خداوند منّان از راههاي بسياري مانند مرگ و زندگي، گرسنگي، ترس، كمبود اموال، تشريع واجبات مالي، دستور به جهاد در راه خدا، انسان‌ها، به‌ويژه مسلمانان را مي‌آزمايد تا خوب و بد، خالص و ناخالص و مؤمن و غير مؤمن از يكديگر جدا شوند.
در اين ميان، خداوند انسان‌ها را بر پايه ميزان قرب به او و ايمانشان مي‌آزمايد. از اينرو، پيامبران و اولياي خداوند بيش از ديگران به امتحانات سختي دچار مي‌شدند؛ مانند حضرت ابراهيم (ع) در قضيه ذبح فرزندش اسماعيل (ع) و حضرت ايوب (ع) در از دست دادن اموال و دچار شدن به بيماري. پس از پيامبران و اولياي خداوند، مؤمنان راستين بيش از ديگران در معرض امتحان قرار مي‌گيرند. امتحان شيعه در دوران غيبت امام زمان نيز از همان آزمايشهاي بزرگ و سخت است كه در روايت‌هاي بسياري بدان اشاره شده است.
امام صادق (ع) در اين‌باره مي‌فرمايد: «به خدا سوگند آنچه (انتظار فرج) را كه گردنهاي خود را به سوي او كشيديد، نخواهد بود تا اينكه مورد آزمايش قرار بگيريد و از هم جدا شويد».
«جابر جعفي» از امام باقر (ع) پرسيد: «چه وقت فرج شما فرا خواهد رسيد؟» آن حضرت پاسخ فرمود: «هيهات هيهات! فرج ما نخواهد بود تا آنكه تصفيه شويد؛ پس تصفيه شويد [سه بار اين جمله را تكرار كرد] تا آنكه خوب و بد از هم جدا شوند».
اميرالمؤمنين (ع) نيز بنابر نقلي در اين‌باره فرمود:
لَيَبْعَثَنَّ اللهُ رَجُلاً مِنْ وُلْدِي فِي آخِرِ الزَّمَانِ يُطَالِبُ بِدِمَائِنَا وَ لَيَغِيبَنَّ عَنْهُمْ تَمْيِيزاً لأَهْلِ الضَّلالَة.
خداوند مردي را از فرزندانم در آخرالزمان براي خونخواهي ما برميانگيزد و اين شخص پيش از ظهورش غيبتي خواهد داشت تا اهل ضلالت و گمراهي مشخص شوند.
ه ) بيم از كشته شدن
ترس از كشته شدن آن امام نيز از حكمتهاي غيبت اوست. معصومان برپايه برخي از روايات فرمودهاند كه: «براي امام مهدي (عج) غيبتي پيش از ظهورش خواهد بود». از ايشان پرسيده شد: «براي چه؟» فرمودند: «بيم از كشته شدن».
اين مسئله انكارناپذير است؛ زيرا جباران و صاحبان قدرت از همان روزهاي نخست در پي دستگيري و كشتن آن وجود مقدس بوده و هم‌اكنون اوضاع دگرگون نشده است، بلكه آنان به خون حضرت تشنهتر شدهاند.
