نام سوره: احزاب
تعداد آیات: 73
تعداد کلمات: 1307
تعداد حروف: 5787
ترتیب نزول: 90
محل نزول: مدینه منوره
معانی نام سوره: احزاب به معنی گروه ها و دسته ها میباشد.
نامهای دیگر: -
ویژگیهای سوره: این سوره دارای دستورات مهم اخلاقی به مومنان از جمله تقوا – سخن نیکو و منطقی – اطاعت از خداوند و پیامبر – خودسازی – اصلاح اخلاقی و رفتاری است.
موضوعات مطرح شده: احکام فقهی (ارث – احکام خاص زنان – ازدواج) – پیمان و میثاق موکد الهی با پیامبران – شایعات منافقانه – داستان صف آرایی و احزاب – احکام وظایف همسران پیامبر – داستان زینب همسر زید – معاد و رستاخیز.
فضیلت قرائت و خواص سوره احزاب
احزاب سی و سومین سوره قرآن است که مدنی و 73 یه دارد.
در فضیلت این سوره از نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده: هر که سوره احزاب را قرائت کند و به خانواده اش آموزش دهد از عذاب قبر در امان خواهد بود.
پاورقی 1. مجمع البیان، ج 8، ص115.
امام صادق علیه السلام نیز در این باره فرموده اند: اگر کسی سوره احزاب را زیاد قرائت کند در روز قیامت در همسایگی و جوار پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم خواهد بود.
پاورقی 2. ثواب الاعمال، ص 110.
آثار و برکات تلاوت سوره احزاب
1. خواستگار فراوان می شود
از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم روایت شده: اگر سوره احزاب را بر پوست اهویی بنویسند و در ظرف کوچک شیشه ای قرار دهند و در منزل بگذارند، خواستگاران دختر او و خواهران و بستگان او زیاد شوند و میل و رغبت دیگران به دختر زیاد شود هر چند فقیر و درمانده باشد.
پاورقی 3. تفسیرالبرهان، ج4، ص407.
2. برآورده شدن 100 حاجت
عبدالله بن مغیره گوید که از موسی بن جعفر علیه السلام شنیدم که فرمودند: هر کس در تعقیب نماز صبح و مغرب پیش از آنکه برخیزد یا با کسی سخن بگوید آیه 56 این سوره ان الله و ملائکة... را بخواند و بعد بگوید: اللهم صل علی محمد النبی و ذریته خداوند صد حاجتش را برآورده سازد و هفتاد تای آن را در دنیا و سی حاجت در اخرت.
عبدالله گوید پرسیدم معنی صلاة خدا و ملائکه و مومنین چیست؟
فرمودند: صلاة خدا رحمت اوست و صلاة ملائکه ستایش و مدحشان است برای پیامبر و صلاة مومنیت دعاست برای پیامبر و آلش.
از اسرار آل محمد در موضوع صلوات بر پیامبر و آلش چنین آمده
اللهم صلی علی محمد و آل محمد فی الاولین، و صلی علی محمد و آل محمد فی الاخرین، وصلی علی محمد و آل محمد فی الملا الاعلی و صلی علی محمد و آل محمد فی المرسلین، اللهماعط محمدً و آل محمد، الوسیله و الشرف و الفضیله و ادرجة الکبیرة اللهم انی آمنت بمحمد و لم اره فلا تحرمنی یوم القیامه رویته و ارزقنی صحبته و توفنی علی ملته و اسقنی من حوضه مشرباً رویا سائغا هنیئاً لا اظمأ بعده ابداً انک علی کل شیء قدیر، اللهم کما آمنت بمحمد و لم اره فعرفنی فی الجنان وجهه، اللهم بلغ روح عنی تحیة کثیرة و سلاما
پس کسی که بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در هر بامداد سه بار و در هر شامگاه سه بار این چنین صلوات بفرستد تمام گناهان و خطاهایش نابود و محو شود و ایام شادیش تداوم یابد و دعایش مستجاب گردد و به آرزویش برسد و روزیش فراوان شود و بر پیروزی بر دشمن یاری شود و اسباب خیر و نیکی برایش فراهم گردد و در بهشت برین از همنشینان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم باشد.
پاورقی 4. درمان با قرآن، ص75.
شأن نزول و محتوای سوره احزاب
این سوره یکى از پربارترین سوره هاى قرآن مجید است، و مسائل متنوع و بسیار مهمى را در زمینه اصول و فروع اسلام تعقیب مى کند.
بحثهائى را که در این سوره آمده است مى توان به هفت بخش تقسیم کرد
بخش اول
سرآغاز سوره است که پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله و سلم را به اطاعت خداوند و ترک تبعیت از کافران و پیشنهادهاى منافقان دعوت مى کند، و به او اطمینان مى دهد که در برابر کارشکنیهاى آنها از وى حمایت خواهد فرمود.
بخش دوم
به پاره اى از خرافات زمان جاهلیت مانند مساله ظهار که آن را وسیله طلاق و جدائى زن و مرد از هم مى دانستند، و همچنین مساله پسرخواندگى (تبنى) اشاره کرده و قلم بطلان بر آنها مى کشد، و پیوندهاى خویشاوندى را در پیوندهاى واقعى و طبیعى منحصر مى سازد.
بخش سوم
که مهمترین بخش این سوره است مربوط به جنگ احزاب و حوادث تکان دهنده آن، و پیروزى اعجاز آمیز مسلمین بر کفار، و کارشکنیها و بهانه جوئیهاى گوناگون منافقان و پیمان شکنى آنان مى باشد، و در این زمینه دستورهاى جامع و جالبى بیان شده است.
بخش چهارم
مربوط به همسران پیامبر است که باید در همه چیز الگو و اسوه براى زنان مسلمان باشند، و در این زمینه دستورات مهمى به آنها مى دهد.
بخش پنجم
به داستان زینب دختر جحش که روزى همسر پسر خوانده پیغمبر صلى الله علیه و آله و سلم زید بود و از او جدا شد، به فرمان خدا با پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم ازدواج کرد و دستاویزى براى منافقان گشت قرآن در این زمینه پاسخ کافى به بهانه جویان مى دهد.
بخش ششم
از مساله حجاب سخن مى گوید که با بخشهاى گذشته نیز رابطه نزدیک دارد و همه زنان با ایمان را به رعایت این دستور اسلامى توصیه مى کند.
بخش هفتم
که آخرین بخش را تشکیل مى دهد، اشاره اى به مساله مهم معاد دارد، و راه نجات در آن عرصه عظیم و همچنین مساله امانت دارى بزرگ انسان یعنى مساله تعهد و تعهد و تکلیف و مسئولیت او را شرح مى دهد.
مفسران در اینجا شان نزولهاى مختلفى نقل کرده اند که تقریبا همه یک موضوع را تعقیب مى کند.
از جمله اینکه گفته اند این آیات در مورد ابو سفیان و بعضى دیگر از سران کفر و شرک نازل شد که بعد از جنگ احد از پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله وسلم امان گرفتند و وارد مدینه شدند، و به اتفاق عبد الله بن ابى و بعضى دیگر از دوستانشان خدمت رسول خدا صلى الله علیه وآله وسلم آمدند و عرض کردند: اى محمد! بیا و از بدگوئى به خدایان ما بتهاى لات و عزى و منات صرف نظر کن، و بگو آنها براى پرستش کنندگانشان شفاعت مى کنند تا ما هم از تو دست بر داریم، و هر چه مى خواهى در باره خدایت توصیف کن آزاد هستى.
این پیشنهاد پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم را ناراحت کرد، عمر برخاست و گفت: اجازه ده تا آنها را از دم شمشیر بگذرانم! پیغمبر صلى الله علیه وآله وسلم فرمود: من به آنها امان دادم چنین چیزى ممکن نیست اما دستور داد آنها را از مدینه بیرون کنند، آیات فوق نازل شد و به پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم دستور داد که به این گونه پیشنهادها اعتنا نکند.
داستان سوره احزاب
در آیة 37 سوره احزاب، داستان ازدواج پیامبر با زینب همسر زیدبن حارثه برای سنت شکنی مطرح شده و در ادامه آیه آمده است که:از مردم می ترسیدی، در حالی که خداوند سزاوارتر است که از او بترسی. سؤال این است، با توجه به عصمت پیامبر که مکروهی انجام نمی دهد، چگونه از مردم می ترسد؟ لطفاً این مطلب را توضیح دهید.
همانطور که اشاره کرده اید، آیه فوق به گفته اغلب مفسران و مورخان اسلامی در مورد داستان ازدواج زینب بنت جحش (دختر عمه پیامبر) با زیدبن حارثه، برده آزاد شده پیامبر، نازل شده است جریان داستان از این قرار است که بعد از ازدواج پیامبر با خدیجه، برده ای به نام زید خرید و آن را به پیامبر بخشید، پیامبر او را آزاد کرد و سپس او را فرزند خوانده خود معرفی کرد بعداً برای او از دختر عمه اش، زینب خواستگاری کرد این ازدواج به خاطر اختلاف طرفین به طلاق منجر شد هر چند که پیامبر اصرار داشت که این طلاق رخ ندهد. پیامبر اکرم برای جبران این شکست، به فرمان خدا، زینب را به همسری خود برگزید و قضیه همین جا خاتمه یافت .
/پاورقی . (تفسیر نمونه، آیت الله مکارم شیرازی و دیگران، ج 17، ص 317، دارالکتب الاسلامیة)./
بر این اساس، پیامبر اکرم دو سنت بزرگ جاهلی را شکست. الف: زید پسر خوانده پیامبر بود و مطابق یک سنت جاهلی، پسر خوانده، تمام احکام پسر را داشت از جمله این که ازدواج با همسر مطلقه او را حرام می پنداشتند.
ب: ازدواج شخصیت معتبری چون رسول اکرم با همسر مطلقه برده آزاد شده خود، خلاف شأن و مقام او تلقی می شد. پیامبر اکرم این سنت شکنی را انجام داد، و مسلم است که پیامبر نباید در این مسایل از مردم بترسد و از جوسازی واهمه به خود راه دهد، پیامبر گرامی نیز به این جهت نگران بود که مبادا این گفتگوها و جنجال ها در روند پیشرفت هدف مقدس او و گسترش اسلام اثر بگذارد و افراد ضعیف الایمان را تحت تأثیر قرارد دهد و در دل آن ها شک ایجاد نماید.
/پاورقی . (همان، ص 321)./
بر این اساس ترس پیامبر شخصی نبود بلکه به خاطر پیشرفت اسلام که احتمالاً با موانعی روبرو می شود نگران بوده است. و این نگرانی هم چیز کاملاً طبیعی و معقولی است و الا تاریخ از صحنه های شجاعت و شهامت رسول مکرم اسلام، پر است و اگر ترس هم مطرح است ترس از آئین اسلام است که نه تنها با عصمت او ناسازگار نیست که هماهنگ و مطابق است .
مرحوم علامه طباطبایی می گوید: آیه کریمه الذین یبلغون رسلت الله ویخشونه ولا یخشون احدًا الا الله
/پاورقی . (احزاب ،39)./
دلیل خوبی است که خوف پیامبر اکرم به خاطر خود نبود بلکه خوف به خاطر خدا بوده است و این خوف، خوف مذموم و ناپسند نیست و خوف به خاطر خدا همچون خوف از خدا پسندیده است. نظیر این خطاب را ما در آیه کریمه و الله یعصمک من الناس، نیز مشاهده می کنیم .
/پاورقی . (تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج 16، ص 322، جامعه مدرسین، قم)./
